Rzecz o fladze Rzeczypospolitej Polskiej

Dawno temu, była sobie flaga...   Na chwilę przenieśmy się oczyma wyobraźni do czasów pierwszych ludzi. Dwa plemiona zbliżają się do stada jeleni. Jeden z wodzów nakazuje zawiesić na zaostrzonej dzidzie głowę swego wroga. Wymachuje nią, dając znać zbliżającym się obcym: to jest nasza ziemia, nasz dom, nasze jelenie, nie przekraczajcie granicy, bo zginiecie jak ten nieszczęśnik wbity na oszczep, będziemy o to wszystko walczyć...    

Tak to się zaczęło. Drewniany kij i głowa wbita na oszczep, albo kawałek skóry, czy włosia, kości zwierzęce, coś co odróżniało plemię od innych. Tak powstał znak bojowy, po którym rywalizujący ludzie się rozpoznawali.

Flaga towarzyszyła ludzkości od zarania dziejów. W ważnych, smutnych lub radosnych chwilach flaga pomagała wyrażać emocje, wzmacniała energię i chęć działania, zachęcała do walki, pracy i modlitwy, podkreślała odrębność i przynależność, a drzewce bywało skuteczną bronią (np. kopia, lanca) i bywa do dziś narzędziem do walki na współczesnych manifestacjach.

Nie zapomnijcie o dziedzictwie, któremu na imię Polska – Jan Paweł II

Polska przeszła długą drogie od czasu formowania się kraju, aż do czasów współczesnych. Ewolucja rozpoczęta za czasów piastowskich trwa do dziś. Historia Polski to krew, łzy, ból i ciągła walka. Od samego początku, kiedy plemiona kierowane przez Piastów zdobywały pozycję nad Wisłą, obserwujemy trudności związane z walką o pozycję na tych terenach. Władcy wchłaniali kolejne ziemie jednocząc ludzi, tworząc tradycję i pogłębiając świeżo przyjętą wiarę.

Dalej droga ewolucji Rzeczypospolitej pozwoliła na wzmocnienie państwa. Epoka Jagielońska pozwoliła na utworzenie Rzeczypospolitej wielu narodów, wielu kultur i wielu religii. Polska nie zamknęła się na świat, a otworzyła dla niego bramy. Taki zabieg przyniósł skutki. Jagiellonowie utworzyli solidny kraj, który wyróżnia się spośród innych narodową różnorodnością i religijnością.

W Kruszwicy zauważyłem, jak silne uczucia mieszkańców znad Gopła łączą korzenie ze swoją Ojczyzną. Te uczucia wyrażają chętnie ludzie starsi, którzy szczerze pokazują i pomagają nam w odkryciu historii miasta. Młodzi natomiast przez naukę tożsamości i pamięć o przodkach, sprawiają, że tradycja i wiara trwa w Kruszwicy i Polsce. Już przedszkolaki uczą się barw narodowych, wyklejając je na kartce papieru. Chyba każdy przedszkolach zna słowa wierszyka „Kto ty jesteś, Polak mały”. Na blokach i urzędach zawisły flagi Polski. W szkołach dzieci uczą się, czym jest dla Polaka święto 2 maja, Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej.

Po przyłączeniu się do Polski Litwy, zmienił się herb. Czerwoną tarcze podzielono na cztery części, obok Orła Białego pojawiła się Pogoń. Te herby były symbolem Rzeczypospolitej przez ponad 500 lat. Nawet w okresie zaborów ten herb istniał w świadomości Polaków, czego dowodem są liczne wydawnictwa. W okresie Powstania Listopadowego ten herb został uproszczony na dwudzielny, łączący na czerwonej tarczy godło Polski i Litwy, orła Białego i Białą Litewską Pogoń.

7 luty 1831

7 lutego 1831 roku Sejm Królestwa Polskiego przyjął uchwałę następującej treści:

Izba Senatorska i Poselska po wysłuchaniu wniosków komisji sejmowych zważywszy potrzebę nadania jednostajnej oznaki pod która winni łączyć się Polacy Postanowiły i stanowią:

Art. 1 Kokardę Narodową stanowić będą kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego to jest kolor biały z czerwonym.

Art. 2 Wszyscy Polacy, mianowicie Wojsko Polskie te kolory nosić mają w miejscu, gdzie takowe oznaki dotąd noszonymi były.

Uchwalone przez Sejm znaki szybko się upowszechniły wśród wojska i polskiego społeczeństwa. Po upadku Powstania Listopadowego stały się prawdziwie narodowe. W późniejszych czasach, w czasie Wielkiej Wojny przypomniano sobie o Polakach i o ich symbolu narodowym. Niemcy chcąc pozyskać do swych wojsk Polaków zgodzili się na flagę Polską. Jak ją zrobić? Proste, z rosyjskiej biało-błękitno-czerwonej flagi należy wyciąć kolor błękitny, połączyć pozostałe kawałki i już.

Błędne jest stwierdzenie, że nasze barwy narodowe pochodzą od Orła Białego jako godła i czerwonej herbowej tarczy i jako takie zostały uchwalone w 1831 roku. Biel to nie czyste serce, a czerwień nie pochodzi od koloru krwi. Przez lata komuna dopuszczała się fałszerstwa, które do dziś nie zostało sprostowane, nawet w podręcznikach szkolnych szerzy się tą tezę.

Prawdziwa Historia Flagi Polskiej

Obecny kształt oraz barwy flagi państwowej Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa z dnia 31 stycznia 1980 roku (z kilkoma nowelizacjami). Są to dwa równe prostokąty o biało-czerwonych barwach, które odwzorowują kolory godła polskiego [biały orzeł na czerwonym tle], obowiązującego od XIII wieku, kiedy to panująca dynastia Piastów, wizerunek orła białego uznała za oficjalny symbol państwa. Znak w herbie lub godle jest ważniejszą jego częścią, dlatego biały jest na górze, czerwony na dole.

Od średniowiecza wygląd flagi znacznie się zmienił, jednak biało-czerwone barwy pozostały w zasadzie bez zmian.

Początkowo polską barwą był karmazyn – symbol bogactwa i dostojeństwa – uzyskiwany z wyjątkowo drogiej koszenili (barwnika robionego z larw czerwca). W związku z tym na chorągiew w barwach Królestwa, mogła sobie pozwolić jedynie zamożna szlachta oraz państwowi dostojnicy. Kiedy używanie chorągwi i sztandarów stawało się coraz bardziej popularne w czasie wojen i bitew, barwa ta naturalnie przeszła w tańszy czerwony odcień.

Pierwsze chorągwie i sztandary Polski (tak jak podczas Bitwy pod Grunwaldem) były koloru czerwonego z wyszytym białym orłem.

Rzeczpospolita Obojga Narodów posiadała sztandar z trzech pasów – na górze i na dole pas czerwony, a w środku biały. Często umieszczano na nim Herb Rzeczypospolitej Obojga Narodów - czterodzielną czerwoną tarczę herbową, na której przemiennie znajduje się Biały Orzeł i biała Litewska Pogoń.

W XVIII wieku, kiedy zaczęła kształtować się idea państwa narodowego, flaga jako symbol państwa i narodu, stała się ważnym elementem poczucia tożsamości narodowej. Używanie flagi przez wszystkich obywateli ma także związek z demokratyzacją świata. Jako symbol narodu zaczęła występować po rewolucji francuskiej oraz amerykańskiej wojnie o niepodległość.

Jak wspomniałem wcześniej, pierwsza regulacja prawna dotycząca flagi została przyjęta 7 lutego 1831 roku w uchwale Sejmu Królestwa Polskiego. Był to kompromis między barwą białą nadaną przez Augusta II Mocnego (oraz proponowaną przez konserwatystów), a trójbarwną – biało – czerwono – szafirową (były to barwy konfederacji barskiej) proponowaną przez Towarzystwo Patriotyczne. Wybrane zostały kolory herbu Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli biały z czerwonym.

1 sierpnia 1919 roku, po odzyskaniu niepodległości Sejm Ustawodawczy przyjął, że kolorami flagi będzie biało-czerwony, ale ustalił także, że będą to dwa podłużne równoległe pasy – na górze biały, a na dole czerwony. Nie ustalono jednak odcienia czerwieni.

W 1921 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało broszurę "Godło i barwy Rzeczypospolitej Polskiej", w której czerwień była karmazynowa. Sześć lat później Prezydent Rzeczypospolitej wydał rozporządzenie, w którym karmazyn został zmieniony na cynober.

Po wojnie w roku 1955 władze Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej przyjęły Dekret, w którym flaga państwowa ma kolor biały i czerwony, z czego biały znajduje się na górze, a czerwony na dole, gdzie czerwony jest odcieniem cynobru. Obowiązywał do roku 1980, w którym Sejm przyjął ustawę określającą wygląd flagi – znowu zmieniono odcień czerwieni, tym razem dokładnie opisany w przestrzeni CIELUV (model przestrzeni barw, którego zadaniem jest zlinearyzowanie percepcji różnic w widzeniu kolorów przez oko ludzkie). Ustawa określiła także sposób umiejscowienia flagi w układzie pionowym (kolor biały umieszcza się zawsze po lewej stronie).

W Polsce istnieje także inny wariant flagi państwowej – biało-czerwone pasy z godłem Polski umiejscowionym na białym pasie. Tej flagi jednak mogą używać wyłącznie placówki dyplomatyczne poza granicami naszego kraju, lotniska cywilne, kapitanaty i bosmanaty w portach oraz jednostki pływające jako banderę RP, ponieważ flagą biało-czerwoną oznacza się na wodzie jednostki pilotujące.

W 2004 roku ustanowiono 2 maja Dniem Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Wybór akurat tego dnia wydaje się dość naturalny. Po pierwsze symbolika – w PRL 2 maja był dniem, kiedy władze zmuszały Naród do zdejmowania flag po Święcie Pracy, tak aby nie zostały na Święto Konstytucji 3 Maja – nieuznawane przez nie. Po drugie tego dnia obchodzone jest święto Polonii i Polaków poza granicami kraju.

Jak eksponować flagę?

PROTOKÓŁ FLAGOWY według zaleceń NIK Flaga

Flaga państwowa może być wyeksponowana na stałe przed urzędem, np. przy wejściu, w celu podkreślenia, że jest to urząd państwowy; w nocy flaga powinna być oświetlona.

Rozróżnienie w ustawie: flagę podnosi się - wciąga na maszt przed budynkiem lub na dachu (oznacza to, że każdy urząd powinien mieć maszt), umieszczać - na drzewcu na ścianie budynku lub wewnątrz.

Zgodnie z ogólnie przyjętym zwyczajem flagę podnosi się do godziny 8.00 rano, a opuszcza się o zachodzie słońca.

Sposób eksponowania flagi przez jednostkę (przed oficjalną siedzibą, na zewnątrz i wewnątrz) powinien służyć przekazaniu odpowiedniego komunikatu:
- na dachu siedziby - informuje, że głowa państwa przebywa w swojej siedzibie lub organ kolegialny obraduje;
- przed budynkiem - podkreśla publiczny charakter obiektu;
- wewnątrz - potwierdza komunikaty zewnętrzne, a w przypadku wystawienia jej obok godła państwa lub organizacji dopełnia symbolikę państwową lub organizacyjną;
- umieszczenie większej liczby flag państwowych jest oficjalną dekoracją akcentującą uroczystość państwową lub narodową.

Siedziba urzędu:

uroczystości, rocznice i święta państwowe:
- flaga podniesiona na lub przed siedzibą, a ponadto budynek powinien być dodatkowo udekorowany flagami;
- flagi powinny być podniesione najpóźniej do godziny 8.00;
- jeżeli uroczystość, rocznica lub święto przypada w przeddzień dni wolnych od pracy, flagi mogą być podniesione przez kilka dni, z tym że jeżeli sq pozostawione na noc, to powinny być oświetlone;
- w celu zapewnienia jednolitego wykonania przez administrację publiczną ustawowego obowiązku wywieszania flagi państwowej z okazji uroczystości, rocznic oraz świat państwowych o charakterze ogólnokrajowym, wskazane jest coroczne ogłaszanie przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów wykazu dni, w których flaga powinna być wywieszona. Na szczeblu regionalnym lub lokalnym coroczne listy dodatkowych obchodów o charakterze miejscowym może ogłaszać właściwy organ;

jeżeli w budynku znajduje się kilka urzędów, flagę wywiesza urząd, który zarządzą budynkiem;

wielkość flagi powinna być dostosowana do wielkości obiektu (nieodpowiednie jest umieszczanie bardzo małej flagi na dużym obiekcie lub odwrotnie) oraz warunków otoczenia (np. zbyt długa flaga, sięgającą głów przechodniów).

Szczegółowe wskazówki dotyczące postępowania z flagą państwową:

na fladze nie wolno umieszczać ani przyczepiać do niej żadnego znaku, litery słowa, liczby, czy jakiegokolwiek rysunku;

gdy flaga jest wywieszona, powinna zajmować pozycję uprzywilejowaną;

flaga powinna być tak umieszczana, aby nie dotykała podłoża, podłogi lub nie była zamoczona w wodzie;

flaga powinna być zabezpieczona przed zniszczeniem, zerwaniem lub upadkiem na ziemię;

podczas ulewy lub przy bardzo silnym wietrze flagę należy zdjąć lub, jeżeli musi być wywieszona (np. podczas wizyty oficjalnej) należy dbać, aby nie uległa zniszczeniu lub zerwaniu. O ile do tego dojdzie, należy ją bezzwłocznie zdjąć;

flaga powinna być wciągana na maszt i opuszczana w sposób energiczny, a jeżeli podczas jej podnoszenia jest wykonywany hymn, tempo podnoszenia flagi należy dostosować do czasu wykonywania hymnu (zacząć i skończyć jednocześnie);

jeżeli flaga RP jest umieszczona na pojeździe, powinna znajdować się po jego prawej stronie;

jeżeli flaga jest umieszczona na podium mówcy, powinna znajdować się na prawo od mówcy; zwróconego twarzą do słuchaczy lub płasko na ścianie, nad mówcą lub za nim;

po przecięciu wstęgi w barwach państwowych z okazji uroczystości otwarcia jakiegoś obiektu lub odsłonięcia pomnika, wstęgę należy zabezpieczyć, aby nie upadła na ziemię, nie leżała na ziemi, ani nie była deptana;

jeśli używa się flagi do przykrycia posągu lub pomnika podczas uroczystości jego odsłaniania, nie można dopuścić, aby flaga upadła na ziemię;

w przypadku ogłoszenia żałoby narodowej flagę wywiesza się opuszczoną do połowy masztu w ten sposób, że podnosi się jq do samej góry, a następnie opuszcza do połowy masztu. Przy jej zdejmowaniu podobnie, należy najpierw podnieść ją do samej góry następnie opuścić całkowicie. Jeżeli nie ma takiej możliwości (brak masztu) żałobę można wyrazić wywieszając czarną flagę na pozycji na lewo od flagi państwowej lub poprzez przymocowanie do drzewca czarnej wstęgi;

instytucja odpowiedzialna za organizację obchodów, podczas których używane sq flagi z papieru, powinna zapewnić odpowiednie warunki do ich zebrania po zakończeniu uroczystości oraz odpowiedniego zniszczenia. Flagi nie powinny być wyrzucane do śmietnika ani rzucane na ziemię.

Eksponowanie flagi RP z innymi flagami, np. organizacji krajowych, innych krajów lub organizacji międzynarodowych:

jeżeli wraz z flagą RP eksponowane są flagi różnych krajów i organizacji, maszty powinny być tej samej wysokości;

flaga RP powinna być podnoszona jako pierwsza i opuszczana jako ostatnia;

flaga państwowa nie powinna być wywieszana na jednym maszcie lub drzewcu razem z inną flagą lub flagami;

jeżeli flaga państwowa jest eksponowana w jednej linii z innymi flagami (np. samorządowymi) lub flagami innych krajów, powinna zajmować pozycję uprzywilejowaną, tj. skrajną na prawo;

flagi organizacji międzynarodowych (np. Unia Europejska lub NATO) nie mają statusu flag państwowych i powinny zajmować drugie miejsce w stosunku do flagi państwowej, tj. po lewej stronie;

flaga Unii Europejskiej powinna być wywieszona na stałe na budynkach, w których mieszczą się siedziby agend UE oraz na granicach stanowiących granicę zewnętrzną UE. W innych miejscach flaga UE może być wywieszana w dniach wyborów do Parlamentu Europejskiego, oficjalnych wizyt z udziałem przedstawicieli Unii Europejskiej oraz 9 maja, w Dniu Europy. Ponadto, w celach informacyjnych, flaga UE może być wywieszana na jednostkach realizujących programy unijne;

zasady umieszczania większej liczby flag:
- dwie flagi oraz cztery I więcej: pozycja uprzywilejowana skrajna I po prawej stronie (flaga RP powinna być po prawej stronie, następnie flagi gości umieszczone wg nazw państw w porządku alfabetycznym – w języku polskim, angielskim, francuskim lub innym, zależnie od okoliczności);
- trzy flagi: pozycja uprzywilejowana w środku, drugie miejsce po prawej stronie, trzecie po lewej (np. flaga gospodarza w środku, flaga gościa po prawej stronie, flaga organizacji międzynarodowej, np. UE, po lewej stronie).
- gdy flaga państwowa jest umieszczona przy ścianie z inną flagą na skrzyżowanych drzewcach flaga, RP powinna być umieszczona po prawej stronie, a jej drzewce powinno być umieszczone przed drzewcem drugiej flagi.

Zasady dobrej praktyki dla obywateli

Wywieszajmy flagi, aby uczcić ważne uroczystości, rocznice i święta państwowe.

Flagi możemy wywieszać również wówczas, kiedy chcemy uczcić ważne wydarzenia naszego życia prywatnego. Tak robi się w wielu krajach.

Flaga z godłem nie powinna być używana przez obywateli, ponieważ jest zastrzeżona wyłącznie dla grup podmiotów określonych w ustawie (placówki dyplomatyczne, lotniska, samoloty cywilne podczas lotów za granicą, kapitanaty portów, na statkach morskich).

Flaga, która wywieszamy powinna być czysta, wyprasowana.

Wywieszona flaga powinna być przymocowana w taki sposób, aby nie uległa zerwaniu, np. przywiązana lub przymocowana pinezką do drzewca.

Flaga powinna być tak umieszczana, aby nie dotykała podłoża, podłogi lub nie była zamoczona w wodzie.

Jeżeli flaga zaplącze się dookoła drzewca, trzeba ją rozplątać. Zaplątana flaga nie jest ozdobą.

Jeżeli flaga jest w stanie nie nadającym się już do użytku, powinna być zniszczona w sposób godny, najlepiej przez spalenie lub pocięcie w taki sposób, aby rozdzielić barwy.

Flaga z papieru używana podczas różnego rodzaju uroczystości, nie powinna być porzucona, wyrzucona na śmietnik, ale zniszczona w sposób godny.

Podczas ceremonii podnoszenia albo opuszczania flagi, lub gdy flaga jest niesiona podczas pochodu, przemarszu, przeglądu, wszystkie osoby, z wyjątkiem tych, które są w mundurach, powinny być zwrócone twarzą do flagi i przyjąć postawę wyprostowana.

Nie wywiesza się godła ani flagi, jeżeli są one brudne, podarte, spłowiałe lub pomazane.

Flagi opuszczamy do połowy masztu tylko w szczególnych, określonych sytuacjach (żałoba).

Drzewce lub maszt flagi przeznaczone są tylko do tego celu, nie umieszcza się na nich żadnych dekoracji anim znaków reklamowych.

Na godle ani fladze nie należy umieszczać jakichkolwiek napisów, rysunków, znaków, liter, obrazków.

Pamiętajmy, że flaga lub barwy wywieszane „do góry nogami” nie symbolizują już państwa polskiego.

Trzeba zwracać uwagę na właściwa kolejność barw, jeżeli umieszczane są pionowo, kolor bały powinien znajdować się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z przodu.

Osoby z umieszczonym na ubraniu wizerunkiem godła lub flagi powinny o tym pamiętać i zachowywać się godnie.

Artystyczne przetworzenia wizerunków flagi lub godła nie mogą ich ośmieszać.

Symboli państwowych nie umieszcza się na chusteczkach, serwetkach lub innych przedmiotach przeznaczonych do okresowego użycia i następnie wyrzucanych.

Niedopuszczalne jest niszczenie lub uszkadzanie godła lub flagi ani niegodne zachowanie przy symbolach.

Podczas wykonywania lub odtwarzania hymnu państwowego obowiązuje zachowanie powagi i spokoju oraz zdjęcie nakrycia głowy (mężczyźni).

Nie należy nadużywać symboli państwowych podczas akcji protestacyjnych organizowanych przez grupy zawodowe lub społeczne, jeżeli nie jest to związane z walką o dobro całego narodu.

Symbole państwowe innych państw należy traktować z takim samym szacunkiem, jakiego oczekujemy od innych w stosunku do polskich symboli państwowych.

Flagą wyrażamy emocje nie tylko w dni tego święta. Przykładem jest lato 2012 roku, czyli czas sportowej rywalizacji państw w Mistrzostwach Europy w piłce nożnej. Obywatele wszystkich biorących udział państw mają swoje flagi na ubraniach, w rękach, na samochodach, wymalowane barwy kraju na twarzach. Polscy kibice w trakcie meczu rozłożyli na rękach flagę narodową o wymiarach 53 metry na 30 metrów, co dało ok 1,6 tysiąca metrów kwadratowych. Jest to dowód na duże społeczne i spontaniczne zaangażowanie w budowanie odrębności narodowej. Drodzy kruszwiczanie, Polacy wywieśmy flagę.

*Opracowanie na podstawie artykułu Leszka Rodziewicza, Tajemnica Polskich Barw Narodowych.

**Tadeusz Jeziorowski, Protokół flagowy, czyli jak eksponować flagę.