środa, 28 listopada 2018

Urzędy i urzędnicy miejscy w Inowrocławiu do XVIII w.


Landwójt:
Wojciech Markowski 1590
Wojciech Walewski 1597
Paweł Sołtysek 1602
Grzegorz Komosa 1603
Mateusz Jezuita 1622
Mateusz Szychowicz 1634
Wojciech Zagórka 1641
Walenty Leniwy 1653
Wojciech Piotrowicz 1675
Kazimierz Wielowiejski 1697
Stanisław Redzyński 1716-1717
Wojciech Drygała 1721
Piotr Glinicki 1726-1732
Antoni Ptak 1726-1727
Stanisław Górniewicz 1738
Mateusz Koziński 1740, 1743, 1761-1765
Stanisław pilachowski 1740
Antoni Wesołowski 1741
Marcin Wilant 1744
Jakub Koziński 1748
Jan Górniewicz 1758-1765

Ławnik:
Stanisław pejorek (Pyjorek) 1597-1603
Kasper Skomerka 1597
Wojciech Gościnny 1597
Łukasz Gęślarz 1603
Piotr Kuczkowski 1603
Hipolit Sartor 1603
Grzegorz Kiernozek 1603, 16033-1634
Marcin Klara 1622
Adam Rajski 1622
Grzegorz Piszczałka 1622
Stanisław Hirurg 1622
Grzegorz Suchrza 1622
Mateusz Szychowicz 1633
Piotr Pokora 1633-1634
Łukasz Krawiec (Sartor) 1633-1634
Jan Posmura 1633-1634, 1641, 1646, 1649
Walenty Leniwy 1633-1634, 1641
Stanisław Sabacki 1641
Piotr Pelio (Kuśnierz?) 1641
Sebastian Gałaszek 1641
Wojciech Krupa 1645
Wojciech Naziębły 1645-1646
Walenty Pelio 1649, 1653
Mikołaj Poliński 1653
Mikołaj Zminda 1675
Mateusz Sodek (?) 1675
Błażej Dąbrowski 1675
Marcin Thessarz 1675
Grzegorz Zcad (?) 1675
Wojciech Spławski 1697
Szymon Jubielewicz 1697
Tomasz Ptak 1725
Jakub Kozłowski 1725
Mateusz Skomorka 1725
Wawrzyniec Skomorka
Jan Górniewicz 1744
Franciszek Płachecki 1744
Stanisław Dziecdzkiewicz (Dzickiewicz) 1744
Paweł Pysiniewicz (Pysniewicz) 1744
Antoni Wesołowski 1744
Wawrzyniec Szczodrowski 1744, 1758, 1761
Kazimierz Malter 1744
Bartłomiej Radziński 1744
Mateusz Koziński 1746
Jakub Koziński 1748, 1762
Stanisław Gliniecki 1749
Maciej Głodecki 1762, 1766 (?)
Ludwik Jastrzębski 1766
Jakub Urbański 1766
Paweł Nowicki 1766
Wojciech Szuberski 1768
Andrzej Sołtyskiewicz 1770
Grzegorz Ukrajski 1770

Pisarz:
Szymon 1597
Mateusz Grodzicki 163 (?)
Szymon łomiszewicz (Łowiszewicz?) 1635, 1640, 1644 (?), 1645-1646
Zdołbicki 1649
Stanisław Wujtowicz 1662
Jan sawicki 1675 (?), 1684
Mikołaj Dobiński 1707, 1725
Mateusz Konieczka 1717
Marcin Wilant 1740, 1743-1744
Józef Osiński 1749-1750
Maciej Dembczyński 1761-1762
Stanisław Gliniecki 1763
Maciej Głodecki 1763-1764
Józef Kostruszyński 1765, 1769
Andrzej Sołtyskiewicz 1766-1768

Rajca:
Adam Żelazny 1596
Szymon Szychowicz 1622
Zagórka Wojciech 1622
Piotr Więciorek 1622
Wacław Oprzałczyk (oprzałka) 1633-1634
Maciej Klowta (Klofta) 1633-1634, 1655
Jan Pluta 1633-1634
Wojciech Naziębły 1633-1634
Grzegorz Malik 1633-1634
Adam Rajski 1634
Cyprian Pelio (Kuśniewirz?) 1655
Jan Buczkiewicz 1664, 1675
Andrzej Redzyński (Radzyński) do 1684
Kasper Wilczek do 1684
Stanisław Redzyński 1721, 1726
Mateusz Konieczka 1721, 1726
Stanisław Walewicz 1726
Antoni Ptak (Ptakowicz) 1726, 1737
Piotr Glinicki 1727
Wawrzyniec Boruski 1731
Stanisław Pilachowski 1736-1737, 1740, 1743-1744, 1749
Mateusz Koziński 1736-1737, 1740
Wojciech Samsicki 1740
Franciszek Wojciechowski 1740, 1744, 1748
Wawrzyniec Buczkiewicz 1740
Antoni Wesołowski 1743-1744
Stanisław Dzickiewicz 1744
Jakub Koziński 1744
Paweł Wilant 1744
Jan Górniewicz 1744
Kazimierz Malter 1747, 1749
Andrzej Matyskiewicz 1760
Wojciech Pilachowski 1761
Maciej Winkowski do 1762
Antoni rempecki 1763
Paweł Nowicki 1763, 1765-1767
Stanisław Dzickiewicz 1765-1767
Sebastian Jastrzębski 1766

Wójt:
Piotr Braseator 1590
Sebastian Świętek 1596-1597
Tomasz Zero 1602-1603
Wojciech Królik 1622
Wojciech Skomerka 9dobrogojski, Wróblicki) 1633-1634
Mateusz szychowicz 1635, 1640-1641, 1644 (?), 1653
Cyprian pelio (Kuśniewirz?) 1644-1645
Stanisław Sabicki 1649
Marcin Spadecki 1651
Walenty Malikowicz 1675
Józef Dancołek (Dambek? Damołek?) 1697
Franciszek Płachecki 1707, 1726
Wojciech Drygała 1716-1717
Stanisław Redzyński 1718
Piotr Glinicki 1722
Mateusz Konieczka 1725
Wawrzyniec Górniewicz 1727
Piotr Jan Glinicki 1731
Antoni Wesołowski 1740, 1744, 1751
Stanisław Górniewicz 1740, 1743-1744
Antoni Ptak (Ptakowicz) 1740, 1746, 1749
Franciszek Płachecki 1741
Mateusz Koziński 1744, 1745, 1750-1751
Paweł Pyszniewicz 1758
Jan Górniewicz 1748, 1761
Stanisław Gliniecki 1761
Paweł Nowicki 1762, 1769
Maciej Dembczyński 1763-1765
Maciej Głodecki 1766
Antoni Rempecki 1765-1766
Wojciech Szuberski 1773


Opracowanie na podstawie publikacji: W. Chorążyczewski, Ustrój Inowrocławia w XVI-XVIII wieku i urzędnicy miejscy, Ziemia Kujawska, t. 24, Inowrocław-Włocławek 2015; Matriculum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, cz. III, oprac. T. Wierzbowski, Warszawa 1905-1919, nr 610; D. Karczewski, Kościoły, kaplice i szpitale inowrocławskie według wizytacji biskupa włocławskiego Krzysztofa Antoniego Szembeka z 1729 roku, Ziemia Kujawska, t. 15: 2002, s. 130, 134, 135; Archiwum Państwowe w Poznaniu, Księgi grodzkie inowrocławskie, sygn 117, s. 168.

sobota, 24 listopada 2018

Franciszek Beciński (1897-1975)

Franciszek Beciński (1897-1975) urodził się w Pilichowie na Kujawach, okolice Radziejowa, w rodzinie chłopskiej. Na świat przyszedł 5 września 1897 r. Czytać i pisać nauczyła Franciszka matka, która wychowywała w tradycji kujawskiej siedmioro dzieci. Jako 7-letni chłopiec pracował u dziadka przy pasieniu bydła. Starał się czytać wszystko co udało mu się zdobyć, szybko stało się to jego pasją. Gdy skończył 14 lat został czeladnikiem u mistrza kowalstwa w Sędzinie. Kiedy wszedł w wiek dojrzałości, około 5 lat od rozpoczęcia nauki rzemieślniczej, założył własną, niewielką kuźnię w rodzinnej wsi. Służył w wojsku, a kiedy wrócił w 1921 r., pożyczył pewną sumę, zakupił 3 morgi ziemi i założył nowa kuźnię. Ożenił się ze Stanisławą Kryszak.

Brał czynny udział w życiu wsi, dołączył do Koła Rolniczego, Koła Samokształcenia, był także członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej. Od 1922 r. do około 1932 r. pracował społecznie w bibliotece. W Kole Zw. Młodzieży Wiejskiej w Byczynie brał udział w występach teatralnych, dyskusjach o książkach, prelekcjach o rolnictwie. Wspólnie z Janem Przybyszewskim – kierownikiem szkoły, Franciszek Beciński wydawał gazetę. We wsi powstała Ochotnicza Straż Pożarna, a w 1925 r. także Kasa Oszczędnośiowo-Pożyczkowa, w której Franciszek był prezesem.

Poza pracą społeczną, zarobkową i życiem rodzinnym, Franciszek Beciński zajmował się także „uprawą” poezji. Pisaniem wierszy zajmował się już od wielu lat, ale dopiero w 1927 r. jego twórczość została wydrukowana w „Dzienniku Kujawskim”, w numerze znalazł się wiersz i nowelki. W trudnych latach kryzysu gospodarczego Franciszek i Stanisława, a także trójka ich dzieci: Adam, Henryk i Wanda przeżyli utrzymując się głównie z 3,5 hektarowej gospodarki i kuźni. Z wybuchem II wojny światowej dołączył do ochotników – grupy rezerwy, by bronić ojczyzny. Po powrocie do domu – Pilichowa – zastał Niemców. W czasie okupacji pracował w cukrowni w Dobrem. Rodzina Becińskich pomagała ukryć się wielu ludziom w czasie wojny. Franciszek dostarczał im dokumenty, aby umożliwić im ratunek. 

Po wojnie w 1946 r. został prezesem Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Osięcinach, później wrócił do pracy w cukrowni. Synowie podjęli naukę, starszy w Toruniu, młodszy uczył się zawodu. W 1957 r. rodzina doczekała się nowego – murowanego domu, we wsi pojawiło się światło-prąd, wszystko sprzyjało poecie w odrodzeniu pracy pisarskiej. W tym czasie uruchomił także kuźnię. W 1963 r. odbył się jego wieczór autorski w Radziejowie, Polskie Radio nadało opracowaną przez Annę Jachinę audycję o kowalu-poecie, a Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne przyznało mu stypendium literackie. Franciszek Beciński zaczął pisać na nowo – powstały pamiętniki i wiersze. W 1967 r. Radziejów obchodził 40-lecie twórczości literackiej i 70-lecie urodzin poety-kowala z Kujaw. Duży udział w organizacji święta pisarza miały Towarzystwo Miłośników Kujaw i Polskie Radio, a także Wydział Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy.

Kujawski twórca zmarł 3 lipca 1975 r., w wieku 78 lat. Zostawił po sobie ogromny dorobek literacki – tylko w okresie przedwojennym ukazało się w czasopismach blisko 600 utworów, z czego połowę stanowiły wiersze. Najbardziej znane tomiki: „Modraki i maki z kujawskich równin”, „Liść z polnej gruszy” i „Melodie ziemi’. Znamy Becińskiego także z „Wesele na Kujawach” z 1935 r. Pamiątki po pisarzu można znaleźć w Muzeum w Inowrocławiu i Radziejowie, gdzie jego imię nosi Biblioteka Publiczna, a także szkoła w Pilichowie. Jest patronem konkursów recytatorskich organizowanych przez Radziejowski Dom Kultury. Patronuje także wydarzeniom literackim w Radziejowie organizowanym przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Radziejowie.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne i Towarzystwo Miłośników Kujaw w Radziejowie, Frnaciszek Beciński, Wesele na Kujawach, pod red. J. Schab i J. Kalafus, Włocławek 1996; B, Krzyżaniak, A. Pawlak, J. Lisakowski, Kujawy, cz. I – teksty 1974, cz. II – melodie 1975, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków; J. Klimaszewska, Kujawy, Stan badań etnograficznych, Muzeum Etnograficzne w Toruniu, Toruń 1981.

środa, 21 listopada 2018

Ratusz w Radziejowie - rys historyczny

Z dokumentów wynika, że ratusz radziejowski istniał już w 1609 r. (zapis poświęcony prawom i przywilejom miejscowego cechu krawieckiego). Opisany w źródle gotycki ratusz nie zachował się do dzisiejszych czasów, spłonął.

Przypuszczalnie do XIX w. siedzibą miejscowego magistratu był budynek postawiony w obrębie placu rynkowego, możliwe że dawna austeria, spalona w kwietniu 1820 r. wraz z dwudziestoma innymi domami.

Dnia 21 lipca 1821 r. komisja Województwa Mazowieckiego wystąpiła z wnioskiem o budowę nowego ratusza na placu rynkowym nr 8, po spalonym karczmisku. Po uzyskaniu parceli przez władze miasta przystąpiono do realizacji planu. Projekt budowli wykonał Hilary Szpilowski, twórca projektów ratuszy mazowieckich oraz pałaców w Walewicach i warszawskiego Pałacu Kazimierzowskiego. 

Budowa ruszyła w 1822 r. Odbiór prac nastąpił w roku 1826, całkowity koszt inwestycji wyniósł 
23 000 zł polskich. W tylnym trakcie budowli zachowała się piwnica, pochodząca przypuszczalnie ze starszej budowli. Możliwe, że była to pozostałość po pierwotnym ratuszu, na miejscu którego wzniesiono później austerię pod zarządem starosty.

Ratusz był budowlą wolnostojąca, w stylu klasycystycznym, z sienią przelotową północ-południe. Dach czterospadowy zakończony wieżą. Na parterze znajdowało się biuro policji, areszt ścisły i policyjny, kasa oraz skład miar i wag (archiwum). Na piętrze trzy pomieszczenia przekazano na mieszkanie dla burmistrza, a pozostałe dwa stanowiły kancelarię i izbę posiedzeń Urzędu Miejskiego.

Zła konstrukcja wymusiła konieczność remontu budynku już w 1835 r. Ostatecznie odbudowano ratusz dopiero w 1852 r. W 1861 r. zaistniała potrzeba dalszej odbudowy. Było to spowodowane złym stanem murów po silnych uderzeniach piorunów. Śmierć w ratuszu od uderzenia pioruna poniósł ówczesny burmistrz miasta, Feliks Gałczyński, dziadek pisarki, Marii Dąbrowskiej. Wkrótce Radziejów utracił prawa miejskie. Budynek był już jednak po remoncie. Po drugie wojnie światowej ratusz ponownie zaczął działać. Budynek otynkowano i wyremontowano. Nie zachowała się elewacja budynku i tablica z popiersiem Józefa Piłsudskiego  wmurowana niegdyś w ściany obiektu (gospodarzem miasta był burmistrz Kossowski). Tablica uległa zniszczeniu w czasie okupacji.

Po wojnie w ratuszu mieściły się: posterunek milicji, ośrodek zdrowia, przychodnia obwodowa, wydział zdrowia i stacja Sanepidu, Izba regionalna, lokale mieszkalne, a obecnie Ośrodek Pomocy Społecznej, Cech Rzemiosł Różnych, Biuro Ewidencji Gospodarczej Urzędu Miasta w Radziejowie. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod. Red. J. Danielewicz, Bydgoszcz 1982; Radziejów poprzez stulecia, red. D. karczewski, Włocławek-Radziejów 2002; Broszurka okolicznościowa opracowana przez Małgorzatę Iglewską, Ratusz w Radziejowie 1822-2011; A. Tomczak, Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich: 1789, III, Województwa łeczyckie i kujawskie, Warszawa-Poznań-Toruń 1977.

sobota, 17 listopada 2018

Dekanat inowrocławski I - zarys historyczny kościołów

Dekanat inowrocławski I: parafie pw.: Chrystusa Miłosiernego, św. Jadwigi Królowej, św. Mikołaja-Fara, Świętego Ducha, w Mątwach, Szymborzu, Kościelcu, Ludzisku i Markowicach.

1. Parafia pw. Chrystusa Miłosiernego w Inowrocławiu 

Parafia była erygowana 17 października 1993 r., a na początku lipca 2001 r. została rozpoczęta budowa kościoła według projektu architekta Macieja Soczyńskiego z Poznania. Kamień węgielny wmurował abp Henryk Muszyński 20 listopada 2001 r. Budynek plebani powstał w 1996 r., księgi metrykalne ochrzczonych i zmarłych prowadzone są od 1993 r., małżeństw od 1994 r. Proboszczem od 1993 r. był ksiądz Paweł Kowalski ur. 20 maja 1958, wyświęcony 28 maja 1983 r.

Parafia liczy około ośmiu tysięcy mieszkańców, święto parafialne - Niedziela Biała (Miłosierdzia Bożego) i św. Faustyny 5 października, całodzienna adoracja 14 lipca. Przy kościele działają: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, założone w 1996 r., Eucharystyczny Ruch Młodych, założony 26 kwietnia 1995 r., Towarzystwo świętego Wojciecha, założone 9 marca 1995 r., Lektorzy, Ministranci, Duszpasterstwo Kolejarzy Węzła Inowrocławskiego, założone 25 listopada 1994 r., Stowarzyszenie Wspierania Powołań Kapłańskich AG, Żywy Różaniec Matek, Ruch Kościoła Domowego.

2. Parafia pw. św. Jadwigi Królowej

Parafia erygowana w 1983 r., kościół konsekrowany 21 czerwca 2003 r. przy kościele istnieje dom parafialny pw. Księdza Stefana Wyszyńskiego. Księgi metrykalne prowadzone są od 1983 r. Proboszczem między 1983-2003 r. był ksiądz Zenon Rutkowski (ur. 21 listopada 1962 r., wyświęcony 30 maja 1987 r.), po nim funkcję duszpasterza objął ksiądz Maciej Lisiecki w 2003 r.

Parafia liczy około 16 tysięcy mieszkańców, prócz miasta swoim zasięgiem obejmuje również Batkowo i Popowice. Przy kościele działają: Żywy Różaniec Kobiet i Mężczyzn, Eucharystyczny Ruch Młodych, Chór parafialny, Klub Inteligencji Katolickiej, Integracyjne Centrum Aktywności „Nadzieja życia”, Biblioteka Katolicka im. Królowej Jadwigi, Koło Charytatywne.

3. Parafia pw. św. Mikołaja – Fara

Na terenie parafii istniała osada wczesnośredniowieczna wzmiankowana w 1185 r. Pierwotnie stał tu kościół drewniany wzniesiony zapewne w pierwszej połowie XIII w. z fundacji Kazimierza I księcia kujawskiego. Świątynia uległa pożarowi w 1259 r., następnie odbudowana i spalona w 1431 r. Po 1431 r. rozpoczęła się budowa obecnego kościoła, który do XVI w. pełnił rolę kościoła filialnego NMP, następnie utworzono samodzielną parafię i przyłączono do niej kościół NMP jako filialny. W 2 połowie XVII w. miała miejsce odbudowa po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich. Po pierwszym rozbiorze kościół zamknięto i przeznaczono na magazyn soli. Świątynia zbudowana w stylu gotyckim, orientowana, murowana z cegły. Pierwotny układ halowy z wyodrębnionym prezbiterium. W późnym baroku został przekształcony na kształt bazylikowy. Korpus czteroprzęsłowy z kruchtą. W prezbiterium znajdują się neogotyckie sklepienia krzyżowe, w zakrystii gwiaździste, w kruchcie krzyżowo-żebrowe. Elewacja zachodnia z trzema ostrołukowymi wejściami. Kościół konsekrowany w 1925 r.

Kościół bogaty jest w zabytki. Ołtarz główny rokokowy pochodzi z 2 połowy XVIII w., ołtarze boczne z XVII-XVIII w., ambona rokokowa z 2 połowy XVIII w., figura Ukrzyżowanego, gotyk XV w., feretrony (XVIII/XIX w., kielich barokowy (XVII w., pacyfikał regencyjny z XVIII w., oranty XVII-XIX w., dzwony z XV_XVIII w., sygnaturka z 1603 r. plebania wzniesiona w latach 1936-1937. W plebani służyli między innymi księża; A. Laubitz, B. Jaśkowski, D. Ziarniak. Księgi metrykalne: ochrzczonych sięgają 1760 r., małżeństw i zmarłych od 1761 r. Proboszczowie powojenni: ksiądz Jan Filipiak 1945-1946; ksiądz Stanisław Płoszyński 1946-1961; ksiądz Henryk Zimny 1962-1968, ksiądz Dobromir Ziarniak 1968-1981; ksiądz Franciszek Wele 1981-1995; ksiądz Romuald Drążkowski od 1995 r.

Parafia liczy około 6 tysięcy wiernych, święto parafialne przypada na 6 grudnia, adoracja 13 października. Cmentarz znajduje się przy ul. Marulewskiej, założony w latach 1921-1931. Organizacje działające przy parafii: Żywy Różaniec, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Katolickie Stowarzyszenie młodzieży, Dzieci Maryi.

4. Parafia pw. Świętego Ducha

Parafia erygowana 3 maja 1980 r. przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Budowę kościoła rozpoczęto w 1982 r. według projektu inż. A. Szymskiego. Budynek plebani mieści się w wykupionym budynku zbudowanym w latach 1920-1924. Księgi metrykalne pochodzą z 1979 r. proboszcz od 1980 r. - ksiądz Franciszek Resiak (ur. 3 grudnia 1934, wyświęcony 31 maja 1958 r.). Parafia liczy około 9 tys mieszkańców, święto parafialne przypada na uroczystość Świętego Ducha, całodzienna adoracja 17 listopada. Oprócz Inowrocławia, parafia obejmuje Marulewy i Trzaski. Organizacje działające przy parafii: Żywy Różaniec, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Stowarzyszenie Wspierania Powołań Kapłańskich, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Diakonia Domu Bożego.

5. Inowrocław – Mątwy – parafia pw. Opatrzności Bożej

Kościół wzniesiony na planie greckiego krzyża w 1931 r. Konsekrowany 8 grudnia 1931 r. przez biskupa Antoniego Laubitza. Parafia została erygowana przez kardynała Augusta Hlonda w 1932 r. W czasie II wojny światowej kościół służył jako magazyn żywnościowy. Plebania pochodzi z 1932 r., dom gospodarczy z 1982 r., a dom parafialny z 2004 r. Księgi metrykalne sięgają 1932 r. proboszczem w latach 1945-1950 był ksiądz Kazimierz Grabianka, po nim funkcję duszpasterza objął ksiądz Stanisław Gierszewski 1950-1967. Parafia opiekuje się Kaplicą pw. Chrystusa Króla, ul. Mątewska 7. Liczba mieszkańców parafii to około 3 tysięcy wiernych. Święto parafialne przypada w Środę IV Niedzieli Wielkiego Postu, całodzienna adoracja 26 czerwca. Parafia obejmuje prócz Mątew, Kruszę Zamkową, Przedbojowice i Tupadły. Cmentarz znajduje się, przy ul. Mątewskiej 7, założony w 1932 r. organizacje przy kościele: Akcja Katolicka, Droga Neokatechumentalna, Matki Żywego Różańca, Koło Powołaniowe, Męska Służba Liturgiczna, Dom Bractwa Więziennego dla osób opuszczających areszt lub więzienie.

6. Inowrocław – Szymborze – parafia pw. św. Antoniego Padewskiego

Parafia utworzona w 1931 r. kościół murowany, zbudowany w 1937 r., niekonsekrowany. Plebania z 1967 r. księgi metrykalne z 1937 r. proboszczowie w latach 1945-1950 – ksiądz Kazimierz Grabianka; między 1950-1953 Stanisław Gierszewski; 1953-1961 ksiądz Władysław Gatzek; 1961-1982 ksiądz Kazimierz Kaczmarek; 1982-1989 ksiądz Jan Tadych; w 1989 r. na parafię przybył ksiądz Roman Szulga.

Parafia liczy około tysiąca wiernych, całodzienna adoracja odbywa się 5 listopada, święto parafialne 13 czerwca. Parafia obejmuje Miechowice i część Sikorowa do dawnej szkoły, cmentarz leży przy ul. Wielkopolskiej, zał. w 1938 r. przy parafii działa: Żywy Różaniec Matek, zał. w 1931 r., Stowarzyszenie Wspierania powołań Kapłańskich, zał. 1996 r., Ruch Domowego Kościoła, zał., 1999 r. 

7.  Kościelec – parafia pw. św. Małgorzaty

Wieś wzmiankowana już w 1297 r. W 1442 r. Władysław Warneńczyk nadał wsi prawo miejskie magdeburskie. W XV-XVII w. miejscowość była w posiadaniu rodziny Kościeleckich. Kościół parafialny został zbudowany w XII/XIII w. W 1488 r. biskup włocławski Piotr z Bnina ufundował kolegiatę, zapewne w tym czasie i z jego inicjatywy podjęto późnogotycką przebudowę kościoła, obejmującą podwyższenie murów prezbiterium wraz z jego zasklepieniem oraz częściowe przemurowanie wieży. Około 1559 r. zbudowano kaplicę grobową Kościeleckich. W 1699 r. kościół odnowiono, zakładając m.in. w nawie głównej polichromowany drewniany strop. Korpus został wzniesiony z ciosów granitowych, przemurowania prezbiterium i wieży oraz wschodnich szczytów nawy ceglane o układzie gotyckim. Prostokątne prezbiterium zamknięte półkolistą absyda. Szersza nawa prostokątna, dwuprzęsłowa, z dwiema kwadratowymi kaplicami oraz zbliżona do kwadratu wieżą. W prezbiterium późnogotyckie sklepienie gwiaździste zapewne z około 1488 r. W nawie neogotyckiej sklepienie sieciowe. Kościół konsekrowany w 1480 r. 

Kościół posiada zabytkowy ołtarz główny manierysrtyczny z 2 ćwierci XVII w., ołtarze boczne barokowe z 2 połowy XVII w. Plebania wzniesiona została w połowie XIX w. księgi metrykalne sięgają 1835 r. proboszczem od 1945 do 1948 r. był ksiądz Franciszek Oleń; 1948-1958 ksiądz Feliks Błażejewski; 1958-1965 ksiądz Kazimierz Gliński; 1965-1972 ksiądz Mieczysław Baranowski; 1972-1999 ksiądz Józef Świder, a od 1999 r. ksiądz Maciej Kuczyński. Parafia liczy około 1400 wiernych, całodzienna adoracja przypada na 7 października, święto parafii odbywa się 13 lipca. Parafia obejmuje miejscowości: Cieślin – do linii kolejowej, Dziarnowo, Gorzany, Kościelec, Leszczyce, Rycerzewo, Rycerzewsko i Sójkowo. Cmentarz znajduje się we wsi Kościelec. Przy kościele działają; Akcja Katolicka, zał. w 1999 r., Żywy Różaniec Matek i Schola.

8. Ludzisko – parafia pw. św. Mikołaja

Wieś znana jest ze źródeł pisanych od 1196 r. Wówczas odnotowano pierwszego właściciela wsi Szymona z Ludziska, syna Dzięgienia. Archiwalne zapiski o parafii w Ludzisku, która należała wtedy do dekanatu raciążskiego w archidiakonacie kruszwickim w diecezji włocławskiej,  zachowały się od 1325 r. Proboszczem w tym czasie był ksiądz Brykczy. Pierwsza drewniana świątynia istniała już przynajmniej w 1236 r. Drugi drewniany kościół konsekrowany przez biskupa kujawskiego Franciszka Łackiego w latach 1576-1595 był w posiadaniu Kalwinów. Ponownej konsekracji w 1694 r. dokonał biskup Stanisław Dąmbski. Trzecia, obecna świątynia murowana, została zbudowana na rzucie krzyża w stylu neobarokowoym z inicjatywy księdza Michała Weyny a ufundowana przez dziedzica Ludziska Jana Dąmbskiego. Po zmianie wystroju wnętrza drugiej konsekracji dokonano w 1905 r. W 1935 r. zakończono rozbudowę kościoła według projektu Lucjana Michałowskiego. Ostatnia konsekracja została dokonana przez biskupa Lucjana Biernackiego 28 września 1952 r.

Zabytki: krucyfiks rokokowy z 2 połowy XVIII w., rzeźby: Wawrzyńca Kaima i Piotra Trieblera oraz obraz Trójcy Przenajświętszej w ołtarzu głównym i polichromie Józefa Oźmina. Ołtarze boczne z obrazami: św. Mikołaja, bł. Narcyza, MB Wniebowziętej z 1863 r., chrzcielnica i ambona. Plebania wzniesiona w 1891 r. księgi metrykalne ochrzczonych i małżeństw pochodzą z 1662 r., zmarłych od 1682 r. Proboszczowie: 1946-1964 ksiądz Jan Skrzynecki; 1946-1964 ksiądz Stanisław Obarski; 1964-1976 ksiądz Feliks Nowaczewski; 1974-1997 ksiądz Tadeusz Głowaski; od 1997 r. ksiądz Ryszard Kuchta. Parafia liczy około 1400 wiernych, święto parafialne przypada na 6 grudnia, całodzienna adoracja odbywa się 11 czerwca. Parafia zasięgiem obejmuje: Balice, Górki, Góry, Kołudę Wielka, Kruszę Podlotowa, Kruszę Zamkową, Ludzisko, Piotrkowice, Skalmierowice, Żalinowo. Przy kościele działają: Żywy Różaniec, Komitet Renowacji Kościoła, Rada Katechetyczna, Pomoc Charytatywna, Nadzwyczajni Szafarze Eucharystii, Lektorzy, Ministranci, Schola dziecięca, Faustynki, Dziecięca grupa przyjaciół Misji.

9. Markowice – parafia pw. Nawiedzenia NMP

Powstanie klasztoru i kościoła związane było z przywiezieniem ze Strzelna w 1630 r. gotyckiej rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Pierwotny kościół drewniany został zbudowany w 1634 r. z fundacji ówczesnych właścicieli wsi Andrzeja Bardzkiego i jego żony Heleny z Markowskich,  jako wotum dziękczynne. Ich staraniem przy kościele zostali w 1642 r. osadzeni karmelici trzewiczkowi. Oficjalny akt fundacyjny wystawiony w 1652 r. W 1660 r. powiększono drewniany klasztor. W końcu XVII w. rozpoczęto budowę murowanego kościoła i klasztoru. Po kasacie klasztoru w 1825 r. parafię przyłączono do Ludziska. Od 1921 r. kościół był pod zarządem misjonarzy oblatów NMP Niepokalanie Poczętej. Parafię ustanowiono w 1924 r. kościół parafialny został zbudowany w stylu barokowym. Pierwotnie orientowany, obecnie prezbiterium w zachodniej części korpusu. Kościół salowy, sześcioprzęsłowy, z dwiema zbliżonymi do kwadratu kaplicami. Wnętrze nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Elewacja frontowa od wschodu poprzedzona neobarokową kruchtą. Wieża dwukondygnacyjna. 

Zabytki: ołtarz główny, architektoniczny dwukondygnacyjny z 1765 r., ołtarze boczne analogiczne, późnobarokowe początek XVIII w., rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodząca z Trzebnicy na Śląsku, późnogotycka około 1470/80 r., ambona rokokowa 3 ćwierć XVIII w., stalle rokokowe z 3 ćwierci XVIII w., konfesjonały regencyjne z 2 ćwierci XVIII w., ornaty XVIII-XIX w., dzwon odlany przez Fryderyka Becka z Torunia w 1765 r.

Klasztor zbudowany w latach 1767-1774. prace murarskie prowadził Christian Gotfryd Schultze, ciesielskie Łukasz Szymański. Część starsza o trzech skrzydłach otaczających czworoboczny wirydarz, zamknięty korpusem kościoła. W pomieszczeniach sklepienia żaglaste. Z budynkiem klasztoru połączony jest współcześnie budowany gmach Niższego seminarium Duchownego. Księgi metrykalne sięgają 1924 r. proboszczem w latach 1945-1948 był ojciec Jan Skrzynecki; 1948-1950 ojciec Józef Napierała; 1950-1957 ojciec Władysław Łuczak; 1957-1964 ojciec Eugeniusz Laskowski; 1964-1990 ojciec Kazimierz Łabiński; od 1990 r. ojciec Aleksander Doniec. Parafia liczy około 1500 wiernych, święto patronalne przypada na pierwszą niedzielę lipca, druga niedziela lipca dla chorych, całodzienna adoracja odbywa się 15 czerwca. Przy parafii działają: Żywy Różaniec Matek, Żywy Różaniec Ojców, Komitet Odbudowy Sanktuarium, Przyjaciele Misji Oblackich zał. 1921 r., Duszpasterstwo Rodzin Katolickich, Kościół Domowy zał 1989, Katolicka Poradnia Rodzinna. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła Rocznik Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum 2005 r. Fot. wikipedia.org inowrocław.pl

środa, 14 listopada 2018

Z historii czytelnictwa radziejowskiego XIX-XXI w.

Już w XVIII w. na terenie Radziejowa działała biblioteka, którą zorganizowali ojcowie Pijarzy dla użytku uczniów Kolegium. Uważana jest za pierwszą bibliotekę w Radziejowie. 

Z dokumentów wynika, że późniejsza biblioteka publiczna Polskiej Macierzy Szkolnej, została utworzona w mieście, dopiero w 1905 r. Księgozbiór biblioteki liczył ponad 2000 książek. Istniała także Biblioteka Żydowska i Czytelnia Społeczna, która udostępniała swe zbiory czytelnikom z Radziejowa. Działał także Związek Bibliotek i Czytelni powiatu nieszawskiego. Książki z opisanych bibliotek zostały w większości zniszczone przez okupanta, w czasie II wojny światowej. Ocalałe egzemplarze znajdują się w rękach prywatnych mieszkańców.

Dnia 10 maja 1949 r. została otwarta w Radziejowie Miejska Biblioteka Publiczna. Na początku jej działalności, do dyspozycji czytelników było 1180 woluminów. Do roku 1978 zbiory powiększyły się i sięgały 29 573 woluminy. Pod koniec 1974 r. ukończono projekt i budowę nowego budynku dla Miejskiej Biblioteki. Biblioteka prowadziła prelekcję, spotkania autorskie, odczyty, wystawy, lekcje biblioteczne, wieczornice, konkursy literackie. W 1949 r. odnotowano 354 czytelników, w 1978 r. liczba mieszkańców wypożyczających książki wynosiła 1644 osoby, czyli 36 % ogółu miasta. 

W roku 1978 wypożyczono 28 652 woluminów, co stanowiło 17 książek na jednego czytelnika. Najczęściej wypożyczano literaturę popularno-naukową, pamiętniki, reportaże i książki historyczne. 

Dziś w zbiorach Miejskiej i Powiatowej Biblioteki Publicznej im. Franciszka Becińskiego w Radziejowie znajduje się ponad 56 000 woluminów. Czytelnia gromadzi materiały związane z historią Kujaw, archeologią, geografią, literaturą, folklorem, ochroną środowiska, statystyką, turystyką. Popularne są także książki z dziedzin: prawa, politologii, pedagogiki, informatyki, historii, sztuki, filozofii, psychologii, religioznawstwa, socjologii i zarządzania.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: M. Borucki, Ziemia Kujawska, Włocławek 1882, s. 266-269; trudne warunki pracy radziejowskiej biblioteki, Gazeta kujawska z dnia 24/26 grudnia 1963 r., Co będzie z radziejowską biblioteką, Ilustrowany Kurier Polski z dnia 4 listopada 1964., Dorobek Radziejowa w latach 1965-69, Ilustrowany Kurier Polski z dnia 27 kwietnia 1969 r., Radziejowska Biblioteka Publiczna w nowej siedzibie, Gazeta Kujawska z dnia 24 marca 1975 r., Sprawozdanie statystyczne i opisowe Rejonowej Biblioteki Publicznej za lata 1955-1978.

sobota, 10 listopada 2018

Major Antoni Iglewski (1899-1979)

O „Ponarze" przeczytałem stosunkowo niedawno. Sam początek biogramu był już fascynujący. Zagłębiając się co raz dalej w jego historię odkryłem, że była to osoba nietuzinkowa, której niezwykłość polegała na wielkim duchu walki i miłości do Ojczyzny. Nie można pominąć jego zasług dla Kraju i rodaków. Cieszy myśl, że postać Iglewskiego jest tak wspaniale odbierana przez młodzież radziejowską, w miejscowości, z której pochodził. Pamięć po tym zasłużonym żołnierzu została utrwalona na tablicy pamiątkowej, w publikacjach, a także na filmach w portalach internetowych.

Antoni Iglewski pseudonim „Ponar” (Kujawiak, Suseł, Vanadi) – był jednym z 316 cichociemnych spadochroniarzy Armii Krajowej. Urodził się 1 stycznia 1899 r. w Radziejowie. W czasie I wojny światowej wstąpił do Wojska Polskiego. Brał udział w powstaniu wielkopolskim oraz wojnie polsko-bolszewickiej, a następnie służył w Wojsku Polskim w Grodnie, gdzie też mieszkał. Tuż przed wybuchem II wojny światowej został przeszkolony w zakresie dywersji pozafrontowej w Prusach Wschodnich. 

Po wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 r., broniąc Grodna, dowodził 200 - osobowym oddziałem. Następnie przebywał na terenie Białostocczyzny, gdzie założył organizację Polska Armia w Kraju – Odcinek Łomża-Grodno. Od połowy października 1939 r. pełnił funkcję zastępcy komendanta Okręgu białostockiego Służby Zwycięstwu Polski, a później Związku Walki Zbrojnej, będących w strukturze Polskiego Państwa Podziemnego.

W czasie inspekcji na Wilańszczyźnie, w połowie października 1940 r., został aresztowany przez sowieckie NKWD. Więziono go kolejno w Białymstoku i Mińsku, a następnie trafił na moskiewską Łubiankę, gdzie był przesłuchiwany przez szefa NKWD Berię. 

Za organizowanie antykomunistycznej konspiracji, jak napisano w oficjalnym protokole, sowiecki sąd NKWD skazał go w czerwcu 1941 r., na karę śmierci. Uniknął wykonania wyroku, gdyż po podpisaniu w lipcu układu Sikorski-Majski został uwolniony i w sierpniu 1941 r. znalazł się w armii gen. Andersa, gdzie pełnił funkcję szefa kancelarii Naczelnego Dowództwa. 

Po przerzuceniu do Wielkiej Brytanii w lutym 1942 r. rozpoczął służbę w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie. Przeszedł przeszkolenie w gronie cichociemnych w zakresie działań bojowych na tyłach wroga. Na teren okupowanej Polski został zrzucony w nocy z 17 na 18 lutego 1943 r. w okolicach Mińska Mazowieckiego. Po krótkim okresie przygotowawczym został skierowany przez gen. Grota-Roweckiego do pracy w komendzie Okręgu armii krajowej Kraków. Następnie został szefem dywersji i partyzantki Inspektoratu Rejonowego „Maria”, obejmującego obwody Miechów, Olkusz, Pińczów. 

W marcu 1943 r. zorganizował pierwszy w Inspektoracie oddział partyzancki „Skrzetuski”. W sierpniu 1944 r. został dowódcą samodzielnego partyzanckiego Baonu Szturmowego „Suszarnia 106” Dywizji Armii Krajowej. Był jednocześnie zastępcą dowódcy tej dywizji. Jego oddział przeprowadził 184 akcje bojowe i dywersyjne. Po wkroczeniu w 1945 r. na teren Inspektoratu wojsk sowieckich, zagrożony aresztowaniem wyjechał do Ostrowa Wielkopolskiego. Po zakończeniu II wojny światowej działał w konspiracyjnej organizacji „Nie”, Delegaturze Sił Zbrojnych na Kraj i Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”.

Mieszkał w Gdyni, Gdańsku i Wrocławiu. W 1948 r. został aresztowany i wywieziony do Krakowa. W 1953 r. został skazany na 8 lat więzienia. Wyszedł na wolność na mocy amnestii w 1956 r. Zamieszkał i podjął pracę we Wrocławiu. Aktywnie udzielał się w środowisku cichociemnych. Napisał autobiografię pt. „Ponar – wspomnienia z lat 1939-1945”, a także kilka artykułów do „Wojskowego Przeglądu Historycznego”. Zmarł 27 stycznia 1979 r. Zgodnie z jego życzeniem pochowany został na cmentarzu w Radziejowie.

Antoni Iglewski został odznaczony: Orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, Krzyżem Walecznych (czterokrotnie), Wielkopolskim Krzyżem powstańczym, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim i wieloma innymi. Służył w: 5 PP, 14 PP, 31 PP, 81 PP, Oddział II SG, 106 DP AK.

W 2010 r. na budynku Liceum Ogólnokształcącego im. Władysława Łokietka w Radziejowie została umieszczona tablica upamiętniająca „Ponara”. W Izbie Regionalnej w Radziejowie również można poczytać o „Ponarze”. Dom rodzinny Iglewskiego nadal istnienie.

Opracowanie, B. Grabowski: źródła: Armia Krajowa – szkice z dziejów Sił Zbrojnych Polskiego Państwa Podziemnego, pod red. K. Komorowskiego, Warszawa 1999; Ulotka przygotowana przez liceum ogólnokształcące im. Władysława Łokietka w Radziejowie; A. Zechenter, IPN Kraków: Kresowe Westerplatte, 17 września 2013.

środa, 7 listopada 2018

"Kruszwica w starej fotografii"

Fot. Przemysław Bohonos MojaKruszwica


Z okazji obchodów 100.rocznicy odzyskania Niepodległości mamy przyjemność zaprezentować wspólny efekt pracy Gminy Kruszwica, Miejsko-Gnminnej Biblioteki Publicznej w Kruszwicy, Fundacji Modrak, Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego oraz redakcji portalu Twoja Kruszwica. Wystawę mogą państwo obejrzeć przy kolegiacie kruszwickiej. Archiwalia pochodzą z Cyfrowego Archiwum Tradycji Lokalnej działającego przy Miejsko-Gminnej Bibliotece Publicznej im. Stanisława Przybyszewskiego w Kruszwicy.

Serdecznie zapraszamy !!!

Kujawski taniec i muzyka - wesele

Kujawiacy uwielbiają tańczyć, niegdyś taniec i muzyka były związane z każdą ważniejszą uroczystością na wsi i mieście tego regionu. Nie mogę sobie wyobrazić wesela bez tańca. Na Kujawach muzyka i taniec były bardzo ważnym punktem każdych zaślubin. W kościele grał organista, śpiewał chór, na weselu grali muzykanci. Tańczyli wszyscy nie zależnie od wieku, dochodziło czasem do takich sytuacji, że goście którzy przybyli na wesele już wcześniej i byli częstowani posiłkami rano podtańcowywali sobie. Kapela przybywała do weselników już rano, witała muzyką przychodzących gości, zwłaszcza starszych i znaczniejszych, ale na dobre muzykanci rozkręcali się z chwila przybycia orszaku weselnego – po przywitaniu młodej pary, po krótkiej przemowie starszego drużby i poczęstunku. 

Prawdziwy taniec wiejski na Kujawach różni się bardzo od tego tańca, który znamy ze sceny ludowej. Tańczący zwracali się w stronę kapeli i skupiali wokół kapeli, a w przypadku wesela, także wokół młodej pary, nigdy nie kierowali się ku przyglądającym się. Scena narzucała ustawienie się i kierowanie grupy tanecznej ku publiczności, ku widowni. Inna sprawa, że nie było na wsi tańczenia tak, jak na znanych nam zabawach czy wieczorkach towarzyskich: kiedy muzyka zaczyna grać, mężczyźni wstają, by prosić partnerki do tańca. Na wsi rozpoczęcie tańca wyglądało inaczej. Tancerz stając przed kapelą z wybraną partnerką śpiewał jakąś przyśpiewkę (żartobliwą -krótką), ona najczęściej mu odśpiewywała, muzykanci podchwytywali melodię i zaczynali taniec. Do nich dopiero dołączali inni. Był też inny sposób, polegający na tym, że tancerz rozpoczynał taniec stając przed kapelą i wołając: - Kapela! Chodzonego! (albo owczarzyka, czy kujawiaka). Tańce na ogół nie były zbyt długie, kapela chcąc zapewne zarabiać więcej pieniędzy, niekiedy dość szybko kończyła melodię, a kolejny tancerz miał szansę popisać się dowcipną, zgrabną przyśpiewką. Na weselu do zaczynania tańców miał pierwszeństwo główny - pierwszy drużba.


Kapela znana z utworu F. Becińskiego „Wesele na Kujawach” składała się ze skrzypiec, klarnetu i basów. Był to tradycyjny zestaw instrumentów. R. Lange, etnomuzykolog, z ramienia Muzeum etnograficznego w Toruniu przeprowadził badania tańca i muzyki ludowej na Kujawach w latach 60-tych, nagrał dwie tradycyjne kapele kujawskie, które udało mu się skompletować. Kapela Kempy grała na dwóch parach skrzypiec, flecie i basach, kapela Szelążka na skrzypcach, klarnecie i basach (lub dwóch parach skrzypiec i basach). 

Jeśli chodzi o śpiew, istotna wskazówkę podaje B. Krzyżaniak w „Folwark Kujaw”, odnosi się ona do praktykowanej niekiedy dawniej przedweselnej zabawy zmówinowej (zaręczynowej), podobnie było na weselu. Zazwyczaj obecna była dobra śpiewaczka weselna (późniejsza swaszka), która odpowiednio dobranymi śpiewkami umiała wprowadzić dobry nastrój wśród zebranych osób. 

Główną zasadą w tańcu kujawskim było utrzymanie się w jednostajnym, płynnym wirze. Tańce polegały na podążaniu gromady tanecznej uformowanej parami, za parą przodkującą. Taniec musiał być płynny, czasami tancerze dla popisu stawiali sobie kieliszek lub szklankę na głowie lub kapeluszu, najlepsi nie uronili ani kropelki. Oczywiście najbardziej popularnym tańcem był Kujawiak, przyjęty także przez miejscowe dwory, przerabiany, pokazywany na balach w stolicy i większych miastach, z czasem podniesiony do rangi polskich tańców narodowych.


Popularne były także marsze – kapela ustawiona w progu domu weselnego witała marszem wracających z kościoła gości, którzy kroczyli „gromadą”, stosując niekiedy ozdobniki omówione w chodzonym, powiewanie chusteczkami, przytupnięcia, uniesienie ręki w górę. Tańcom towarzyszyło często klaskanie. Po kilku okrążeniach podwórza marszem, przenoszono się do izby na tańce.

Dobrzy muzykanci cieszyli się sławą w całej okolicy, byli sowicie opłacani i częstowani przysmakami.  Z czasem, gdy zabrakło tancerzy i śpiewaków weselnych i przestano tańczyć w dawny sposób, kapele na Kujawach nie były już potrzebne. Taniec i muzyka nie mogły bez siebie istnieć, jedno i drugie było ze sobą związane. Jakaś część dawnej muzyki zachowała się w pamięci i folklorze Kujaw. Dziś możemy oglądać występy zespół ludowych na scenie, jest to nieco inny taniec niż ten, który znamy z opowieści naszych przodków, ale posiada on wiele elementów zaczerpniętych z tradycji.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne i Towarzystwo Miłośników Kujaw w Radziejowie, Frnaciszek Beciński, Wesele na Kujawach, pod red. J. Schab i J. Kalafus, Włocławek 1996; B, Krzyżaniak, A. Pawlak, J. Lisakowski, Kujawy, cz. I – teksty 1974, cz. II – melodie 1975, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków; J. Klimaszewska, Kujawy, Stan badań etnograficznych, Muzeum Etnograficzne w Toruniu, Toruń 1981; O. Kolberg, Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria III Kujawy, cz. 1, Warszaw 1867, wyd. II, Dzieła wszystkie, t. 3, Wrocław 1962; R. Kurier, Ludowe obrzędy i zwyczaje weselne na Kujawach, Warszawa-Poznań 1975; R. Lange, B. Krzyżaniak, Al. Pawlak, Folwark Kujaw, Warszawa 1979, Atlas Polskich Strojów Ludowych, Kujawy, Poznań 1953. Fot. https://sites.google.com

sobota, 3 listopada 2018

Zamek w Radziejowie w XVII/XVIII w.

Opis zamku w Radziejowie znany jest z lustracji z 1616 r., był wówczas zaniedbany, popadał w ruinę, w podobnym stanie było jego otoczenie, zabudowania gospodarcze. Opis z lat 1628-1632 potwierdza  poprzedni, dodatkowo dowiadujemy się, że potrzebne były naprawy w czterech izbach, w których stały piece w stanie dobrym. W zamku znajdowały się dwie komory na dole. Sklepik w ścianie przymurowany. Akta grodzkie chowano na dole, a na górze znajdowała się piata izba – murowana. Stajnia była w bardzo złym stanie, lustrator stwierdził, że trzeba ją od nowa odbudować. Remontu potrzebowała także gliniana kuchnia. Podobnie było z młynem końskim – stan stwierdził inwentarz z 1767 r. 

Inwentarz z roku 1775 r. przekazuje nam szczegółowy opis dworu. Dowiadujemy się, że zamek był „dookoła parkanem obtoczony, do niego wrota od miasta na obłąkach dwoiste, przy nich fortka”. Po wojnach szwedzkich niewiele z zamku radziejowskiego przetrwało. Jedynym reliktem dawnej warowni była wieża i przybudowany do niej dom – kancelaria oraz budynki: dwa domki, austeia ze stajnią w rynku, browar na dole za kancelarią, karczma nie daleko browaru, młyn koński oraz wiatrak, na górach za szkołą ojców Pijarów. Istnieje także krótki zapis z 1777 r. o ruinie dawnej siedziby starostwa. 

W XIX w. jedynym śladem po zamku było wzgórze, nazywane przez mieszkańców „Zamczyskiem”. Dziś i te ślady powoli przesłania kurtyna czasu.

Zachowane materiały nie dają, żadnych konkretnych informacji o powstaniu i budowie zamku czy jego wyglądzie w okresie największego znaczenia w XVI w. Przypuszczać możemy, że spełniał zamek funkcję głównie administracyjną, sądowniczą i kontrolną. 

Zamek był siedzibą starostwa. Źródła nie przekazują dokładnej daty jego utworzenia, ale w inwentarzu z 1494 r. jest ono wymienione jako część dóbr starostwa brzeskiego. Starostwo radziejowskie istniało do XVIII w.

Według Z. Guldona do starostwa radziejowskiego w drugiej połowie XVI wieku należało 17 osad, a posiadało ono 133,5 łanów ziemi. Osady starostwa radziejowskiego skupiały się wokół miasta, na dobrych, czarnoziemnych glebach. Ponadto do starostwa należały osady Skulsk i Skulska Wieś, leżące w powiecie kruszwickim.

W XVII w. starostwo w Radziejowie obejmowało: Radziejów, Skulsk, Stary Radziejów, Skotniki, Płowce, Czołowo oraz było właścicielem 9 łanów ziemi. Według lustracji z 1629-1632 starostwo czerpało dochody z miasta Radziejowa w wysokości 698 fl. Rocznie.

Opracowanie B. Grabowski, źródła: J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, z. 20, Historia II, Toruń 1966, s. 61-62; M. Nielińska, Kancelaria Władysława Łokietka w latach 1296-1299 Studia Źródłoznawcze, t. XI, s. 21-80; Rys historyczny Kujaw do połowy XV wieku, publikacja J. Danielewicz i K. Rolirad, Bydgoszcz 1982; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XXV w. „Ziemia Kujawska”, t. II, s.  32; Inwentarz dóbr starostwa brzeskiego na Kujawach 1494m W. Posadzym H. Kowalewicz, 1956 t. II, z. 2; Inwetarze z lat 1767 r. AGAD, ASK, Dz. 56 z. 14, z 1777 r. AGAD, ASK Dz. 56 r. 14; Lustracja 1564-1565, A Tomczak, C. Chryzko, J. Włodarczyk, Bydgoszcz 1963; Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich 1628-1632, cz. III, Bydgoszcz 1967.