niedziela, 30 września 2018

Wyjątkową uroczystość przeżywali mieszkańcy parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy



Dnia 30 września 2018 roku, po 36 latach od erygowania parafii, nastąpiła konsekracja kościoła parafialnego. Uroczystości przewodniczył i konsekracji dokonał ks. abp Wojciech Polak, Prymas Polski. Na to historyczne wydarzenie przybyli tłumnie parafianie, bowiem uroczystość połączona była z odpustem św. Teresy, której wspomnienie przypada na dzień 1 października.

Na początku mszy św. wysłuchaliśmy historii świątyni, którą budowano w latach 1926-1928.              Do roku 1982 pełniła funkcję kościoła filialnego wobec kolegiaty św. Ap. Piotra i Pawła. To właśnie proboszcz parafii kolegiackiej, ks. prałat Stefan Schoenborn był inicjatorem budowy nowej świątyni w mieście Kruszwicy. Położenie kościoła również nie jest przypadkowe, bowiem obecna świątynia znajduje się w miejscu istniejącego dawniej kościoła św. Klemensa.

Msza św. rozpoczęła się o g. 11.00. Wśród przybyłych gości był również ks. kanonik Jan Stręciwilk, pierwszy proboszcz parafii, który swoją funkcję pełnił w latach 1984-2012. W wygłoszonej homilii ks. Prymas, powołując się na słowa św. Pawła, przypominał, że każdy z nas jest świątynią Boga. Świątynią, która powinna być zbudowana na fundamencie jakim jest Jezus Chrystus. (1 Kor 3, 1-17), a kościół jako wyjątkowe miejsce jest schronieniem dla każdego. Po homilii została odśpiewana litania do Wszystkich Świętych, a następnie ceremoniał konsekracji. Ks. Prymas namaścił ołtarz oraz ściany świątyni olejami świętymi. Po mszy św. nastąpiło wystawianie Najświętszego Sakramentu, uroczysta procesja odpustowa wokół kościoła i chwalebny śpiew Te Deum. Po błogosławieństwie wierni odśpiewali Boże coś Polskę i po słowach pożegnania udali się do domów.

Konsekracji kościoła dokonuje się tylko raz. Jest to wyjątkowe wydarzenie, które w parafii już się nie powtórzy.

Oprac. Justyna Grabowska, źródła: http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2015/07/koscio-swietej-teresy-od-dzieciatka.html Folder okolicznościowy wydany przez parafię.


Bitwa pod Płowcami

Brzaskiem 27 września 1333 r. Krzyżacy podzielili w Radziejowie swe wojska na trzy części, zamierzając przystąpić do oblężenia Brześcia Kujawskiego. Strażą przednią krzyżaków dowodził komtur Bałgi Henryk Reuss von Plauen, głównymi siłami Otton von Luterberg, strażą tylną wielki marszałek Dietrich von Altenburg.

Około godziny 9 rano, korzystając z silnej mgły, Władysław Łokietek podszedł osiem kilometrów do Radziejowa, w pobliżu wsi Płowce, do oddziału wielkiego marszałka von Altenburga rozpoczynając atak. Rozpoczęły się zacięte walki, w czasie których obie armie trzykrotnie nacierały na siebie i rozchodziły się, w celu chwilowego odpoczynku. W czasie zmagań bojowych padł koń krzyżaka niosącego wielki sztandar. W wojsku krzyżackim zapanowała chwilowa panika, co zręcznie wykorzystali rycerze Łokietka, otaczając i likwidując znaczny oddział krzyżaków. Do polskiej niewoli dostał się wówczas marszałek Dietriech von Altenburg, ranny w twarz, oraz 56 krzyżackich rycerzy. Koło południa w ręku Polaków znalazło się całe pole bitwy.

Między godziną 2-gą a 3-ą po południu nadeszły pod Płowce wojska krzyżackie z dwóch innych oddziałów von Plauena i von Luterberga, które na wieść o bitwie, odstąpiły od planów oblężenia Brześcia Kujawskiego. Polacy nie spodziewali się wznowienia bitwy, wśród rycerstwa polskiego było widać objawy zmieszania. Łokietek wziął do niewoli dowódcę przedniej straży Henryka von Plauena i nakazał chwilowy odwrót. 

Po przegrupowaniu sił, władca Polski wznowił działania. W dniu 28 września 1333 r. rycerstwo polskie było gotowe do walki. Krzyżacy wykorzystali ten moment i wycofali się do Torunia. Na polu bitwy pod Płowcami zostały niepogrzebane trupy krzyżackich rycerzy.

Bitwa pod Płowcami miała ogromne znaczenie moralne. Rycerstwo polskie przekonało się o sile własnego oręża, Krzyżacy musieli odstąpić od oblężenia Brześcia i chwilowo zrezygnować z planów zajęcia całych Kujaw. Zawiodły również ich plany połączenia z wojskami króla czeskiego Jana Luksemburczyka, które parę dni później wkroczyły do Wielkopolski. 

Kujawski biskup Maciej kazał po bitwie płowieckiej zebrać i pochować zwłoki poległych, a było ich 4187. Jak zanotowano później w kalendarzu katedry włocławskiej wśród poległych było znacznie więcej braci i ludzi zakonu. Czterdziestu znacznych jeńców krzyżackich spod Radziejowa przeprowadzono w triumfie do Krakowa, a o ich wykupienie Krzyżacy musieli toczyć długie rokowania z Łokietkiem.

Opracowanie B. Grabowski, źródła: J. Bieniak, Przynależność administracyjno-polityczna kasztelanii nadgoplańskich w latach 1267-1327, z. 20, Historia II, Toruń 1966, s. 61-62; M. Nielińska, Kancelaria Władysława Łokietka w latach 1296-1299 Studia Źródłoznawcze, t. XI, s. 21-80; Rys historyczny Kujaw do połowy XV wieku, publikacja J. Danielewicz i K. Rolirad, Bydgoszcz 1982; Z. Guldon, Lokacje miast kujawskich i dobrzyńskich w XIII-XXV w. „Ziemia Kujawska”, t. II, s.  32.

sobota, 29 września 2018

Konkurs z okazji 100 rocznicy wyzwolenia Kruszwicy


Z okazji 100 rocznicy wyzwolenia Kruszwicy, Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne zaprasza młodzież do udziału w Konkursie Wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim.

Celem konkursu jest upamiętnienie wydarzeń związanych z Kruszwicą i Ziemią Nadgoplańską w związku z 100 rocznicą wybuchu Powstania Wielkopolskiego i odzyskania Niepodległości, popularyzację wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim, zwłaszcza aspektu wyzwolenia ziemi kruszwickiej oraz ukazanie wkładu mieszkańców Kujaw Zachodnich w odzyskaniu niepodległości.

Konkurs organizowany jest dla uczniów szkół podstawowych, klas gimnazjalnych oraz szkół ponadgimnazjalnych. Etap szkolny odbędzie się 26 października. Etap finałowy natomiast 13 grudnia.

Etap szkolny odbywa się na terenie danej szkoły, a jego przeprowadzenie spoczywa na koordynatorze szkolnym. Zwycięzcy spotkają się na etapie finałowym w grudniu.

Dla zwycięzców przewidziano nagrody rzeczowe. Otrzymają je uczestnicy za zajęcie I,II lub III miejsca oraz wyróżnienia. Regulamin konkursu został wysłany do placówek oświatowych.


Gminny Konkurs Wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim
z okazji 100. rocznicy wyzwolenia Kruszwicy i Ziemi Nadgoplańskiej

  1. Organizator:
Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne
  1. Partnerzy:
Urząd Miejski w Kruszwicy
Zespół Oświaty i Wychowanie w Kruszwicy

II.I. Patronat medialny:
O wyborze mediów, które obejmą wydarzenie patronatem decyduje Organizator.
  1. Cele konkursu:
- upamiętnienie wydarzeń związanych z Kruszwicą i Ziemią Nadgoplańską w związku z 100. rocznicą wybuchu Powstania Wielkopolskiego i odzyskania Niepodległości
- popularyzacja wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim, zwłaszcza aspektu wyzwolenia Ziemi Nadgoplańskiej i okolic
- ukazanie wkładu mieszkańców Kujaw Zachodnich w odzyskanie niepodległości
- rozwijanie zainteresowań regionem, jego historią i tradycją
  1. Uczestnicy konkursu:
Konkurs organizowany jest dla uczniów szkół podstawowych (klasy IV – VIII), klas gimnazjalnych i szkół ponadgimnazjalnych Miasta i Gminy Kruszwica
  1. Terminarz konkursu:
- etap szkolny – 26 października 2018 r.
- etap finałowy – 13 grudnia 2018 r.
  1. Komisje konkursu:
- skład komisji szkolnej ustala dyrektor szkoły, a jej pracom przewodniczy szkolny
koordynator konkursu,
- komisję finałową stanowią przedstawiciele organizatorów i partnerów
  1. Formy eliminacji:
Etap I – szkolny odbywa się na terenie danej szkoły.
  1. W ustalonym wyżej terminie przeprowadza się I etap konkursu.
  2. I etap ma formę testu składającego się z 20 pytań. Dopuszczalne jest umieszczenie zarówno pytań zamkniętych jak i otwartych. Organizator nie przewiduje pytań wymagających odpowiedzi w formie dłuższej wypowiedzi pisemnej.
  3. Testy przeprowadzone są dwóch poziomach szkół:
    1. Szkoły podstawowe (klasy IV-VI)
    2. Szkoły podstawowe (klasy VII-VIII), klasy gimnazjalne oraz szkoły ponadgimnazjalne
  4. Szkolny koordynator konkursu ma obowiązek uzyskania oświadczeń rodziców lub opiekunów prawnych o wyrażenie zgody na publikowanie danych osobowych dziecka
    (uczestnika konkursu) oraz jego wyników wojewódzkiego etapu konkursu na stronie Organizatora i Partnerów. Oświadczenie należy przechowywać przez 5 lat w szkole, w miejscu przeprowadzenia etapu szkolnego. (załącznik 2)
  5. Eliminacje szkolne przeprowadza komisja szkolna, składająca się z 2 do 3 osób, powołana przez dyrektora szkoły.
  6. Skład komisji zgłasza się organizatorowi najpóźniej na tydzień przed dniem etapu szkolnego.
  7. Przewodniczącym komisji jest szkolny koordynator konkursu.
  8. Przewodniczący komisji przesyła protokół z przebiegu szkolnego etapu konkursu wersji elektronicznej w programie Microsoft Word na adres organizatora (nthkruszwica2014@interia.pl) niezwłocznie po sprawdzeniu prac, najlepiej w dniu I etapu, nie później niż dwa dni od zakończenia etapu szkolnego. (załącznik 1)
  9. Do etapu finałowego kwalifikuje się uczniowie, którzy uzyskali minimum 75% punktów w eliminacjach szkolnych. Reprezentują oni swoją szkołę na etapie finałowym. Organizatorzy w uzasadnionych przypadkach dopuszczają miejsca ex aequo oraz możliwość obniżenia progu procentowego.
Etap II – finał gminny13 grudnia 2018 r.
  1. Etap finałowy przeprowadza komisja finałowa, składająca się z 3 do 5 osób. Przewodniczącym komisji jest przedstawiciel Organizatora, natomiast każdy z partnerów wyznacza po co najmniej 1 członku. Ostateczny kształt komisji finałowej zależy od Organizatora.
  2. Forma konkursu.– test odrębny dla każdego poziomu.
  3. Testy przeprowadzone są na poziomach:
- szkoły podstawowe (klasy IV- VI)
- kl. VII-VIII szkoły podstawowej, klasy gimnazjalne, szkoły ponadgimnazjalne.
  1. Laureatami Konkursu Wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim zostają uczniowie, którzy zdobyli 90 % z wymaganych punktów.
  2. Finalistami Konkursu Wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim zostają uczniowie, którzy zdobyli 70 % z wymaganych punktów.
  3. W przypadku nie osiągnięcia poziomów punktowych wskazanych wyżej, Organizator może obniżyć próg punktowy, jednak nie niżej niż do 50 % punktów.
  1. Sprawy sporne:
  1. Odwołania uczestników konkursu lub ich rodziców (prawnych opiekunów) dotyczące organizacji i przebiegu konkursu należy składać w formie pisemnej lub elektronicznej w ciągu 3 dni roboczych od daty ogłoszenia wyników konkursu do przedstawiciela Organizatora na adres e-mail nthkruszwica2014@interia.pl.
  2. Odwołania muszą zawierać: imię i nazwisko osoby składającej pismo, adres
    (kod pocztowy, miejscowość, ulica, numer domu), dokładne dane uczestnika konkursu (imię, nazwisko, data i miejsce urodzenia, nazwa szkoły, poziom - klasa), oraz uzasadnienie odwołania
  3. Decyzja Finałowej Komisji Konkursowej jest ostateczna i nie ma od niej odwołania.
  1. Nagrody
Organizator przewiduje nagrody rzeczowe za zajęcie I, II, III miejsca oraz wyróżnienia.

Bibliografia

Poziom a (klasy IV – VI SP)

- Wczoraj i dziś, Podręcznik do historii dla klasy czwartej, wyd Nowa Era (wg nowej podstawy)
- Wczoraj i dziś, Podręcznik do historii dla klasy siódmej, wyd Nowa Era
- Nowicki Franciszek, Wspomnienie o udziale kruszwiczan w powstaniu Wielkopolskim 1919 r., w: Kruszwica. Zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiaka, s. 237 – 259.

Poziom b (klasy VII i VIII SP, Gim. i ponadgim.)

- Wczoraj i dziś, Podręcznik do historii dla klasy czwartej, wyd Nowa Era (wg nowej podstawy)
- Wczoraj i dziś, Podręcznik do historii dla klasy siódmej, wyd Nowa Era
- Nowicki Franciszek, Wspomnienie o udziale kruszwiczan w powstaniu Wielkopolskim 1919 r., w: Kruszwica. Zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiaka, s. 237 – 259.
- Anders Paweł, Powstanie Wielkopolskie, Miejsca pamięci narodowej
- Grabowski Bartłomiej, Wieś Chełmce. Szkice historyczne parafii pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej
- Roszkowski Wojciech, Historia Polski 1914 – 2001, Warszawa 2002, s. 19-21.
- www.historiakruszwica.blogspot.com artykuły z zakładki Powstanie Wielkopolskie
* Pogrubieniem zaznaczono materiały do etapu I.


środa, 26 września 2018

Radziejów w okresie II wojny światowej (1939-1945)

Nikt w mieście nie był przygotowany na grozę wojenną, która zbliżała się do Radziejowa. Na niebie pojawiły się wrogie eskadry lotnictwa, budziły ogólny strach wśród mieszkańców. W początkach września pojawiły się w Radziejowie i okolicy kolumny uciekinierów, rekrutujące się początkowo z ludności Pomorza. Wkrótce dołączali do nich inni uciekinierzy z terenów leżących bliżej Radziejowa, jak Inowrocławia, Kruszwicy i innych, większość kierowała się na Brześć Kujawski i Włocławek.

Władzę miasta postanowiły również opuścić miasto. W pierwszych dniach wojny, na czele z burmistrzem Radziejowa Piotrem Strzeleckim ewakuowała się cała kadra urzędnicza miasta, która dołączyła do kolumn wędrujących w stronę Brześcia Kujawskiego. Niektórzy pozostali w mieście, część dołączyła do wojska. Wśród nich byli: Lucjan Gralak i weterynarz Walenty Łobodowski, starsi ludzie, którzy zamierzali wesprzeć żołnierzy w obronie. Takich ochotników było więcej.

Zamęt w mieście siały specjalnie przeszkolone do tego przez Niemców jednostki. Przykładowo przebrane zakonnice namawiały do ucieczki i opowiadały o terrorze jaki zbliża się do Radziejowa, zmniejszając w ten sposób morale w społeczności radziejowskiej i siejąc niepokój. Dnia 5 września przez miasto przeciągnęła się kolumna internowanych Niemców, wśród nich były eskortowane siostry. Polska Policja nie potrafiła znaleźć dowodu na kolaborację domniemanych sióstr z Niemcami. Kobiety puszczono wolno. Dołączyły do kolumn uciekinierów. Bezpośrednio po zajęciu miasta przez Niemców, rzekome zakonnice pojawiły się w mieście, ale tym razem w sukniach z hitlerowskimi emblematami. 

Rankiem 8 września 1939 r. w mieście doszło do serii rabunków na okoliczne sklepy. Z miasta ewakuowała się policja-porządkowa, pozostawiając na straży miasta zaledwie kilkunastoosobową straż Obrony Narodowej, częściowo uzbrojoną w broń palną. Strzegli oni kilku punktów gospodarczych i mieszkań. W tym domu Niemca Ferdynanda Lange, posądzonego o kolaborowanie z Niemcami. Lange opuścił miasto wcześniej. W jego mieszkaniu znaleziono aparat nadawczy. Mieszkańcy pamiętali, że Lange przed wojną, spotykał się często z podejrzanymi osobami. Jeszcze przed wybuchem walk, policja z Radziejowa ujawniła przemyt broni i amunicji w karawanie pogrzebowym. Podejrzanym o zorganizowanie akcji dywersyjnej był właśnie Ferdynand Lange i nieznany Niemiec z Myszyńca.

W późnych godzinach przedpołudniowych, dnia 9 września 1939 r. do Radziejowa wkroczyły oddziały Wermachtu. Miasto było wyludnione. 

Obronę miasta stanowiły nieliczne oddziały Obrony Narodowej. Doszło do wymiany ognia. Po krótkim starciu, schwytano żołnierzy radziejowskiej formacji Obrony Narodowej i rozstrzelano. Pluton egzekucyjny rozstrzelał między innymi: Piotra Łącznego i Władysława Rydza, z relacji mieszkańców wynika, że ofiarą Niemców padała także kobieca pochodząca z okolic Radziejowa, o nieustalonym nazwisku.

Pod koniec września ukazały się ogłoszenia okupantów niemieckich, wzywające do zgłoszenia się w poprzednim miejscu pracy. Do Radziejowa wracali ci mieszkańcy, którzy je opuścili w obawie o swoje życie w czasie „kampanii wrześniowej” 1939 r. Nie powrócili urzędnicy.

Burmistrzem Radziejowa został Adolf Sierkowski, który wcześniej zgłosił się jako Niemiec, do pierwszego wojskowego komendanta miasta Oberleutanta dr Fiedlera. Nazwę miasta zmieniono na Radenberg, a później na Radichau (istniało jeszcze jedno miasto o nazwie Radenberg w Saksonii).

Zamknięto szkołę radziejowską i przekształcono w ośrodek szklenia organizacji młodzieżowej „Hitelr Jugend”. W radziejowskiej farze Niemcy urządzili magazyn, a później w roku 1942 więziono w kościele Żydów, przed wywiezieniem w celu zagłady. Fara była zamknięta do końca wojny. Kościół Franciszkanów był przeznaczony dla Niemców, ludność polska korzystała z kościoła w Sędzinie. Na ulicy Kościuszki Niemcy zorganizowali placówkę żandarmerii. W październiku 1939 r. do Radziejowa przybyło Gestapo, zajmując budynek naprzeciw klasztoru, należącą do notariusza Gustawa Około-Kułaka, brata wiceprezydenta miasta Warszawy Jana Gustawa Około-Kułaka. W kamienicy Około-Kułaka Gestapo mordowało swe ofiary. Ludność nazywała je „Domem Kaźni”. Niemcy nakazali zlikwidować pomnik Kościuszki na Rynku. Elementy pomnika Polacy zakopali w pobliżu apteki. Władze niemieckie przystąpiły do likwidacji ludności żydowskiej w mieście. Nakazano Żydom przenieść się do getta w okolicy ulicy Toruńskiej.
W 1940 r. Niemcy podpalili synagogę, a mury kazali rozebrać. W roku 1942 przewieziono pozostałych przy życiu Żydów do niemieckiego obozu zagłady. Zostali oni uśmierceni w specjalnych samochodach, spalinami samochodowymi.

Część Żydów uchroniła się przed śmiercią dzięki pomocy rodzin polskich. Np. Jakub Grojnowski ukrywał się u rodziny Czyżewskich w Czołowie pod Radziejowem, a rodzina Frantynbergów w Biskupicach.

Niemcy aresztowali w tym niewielkim mieście 62 osoby z których 11 zamordowano na miejscu. Do obozów pracy wysłano 72 osoby, na przymusowe roboty aż 750 osób. Część aresztowanych trafiło do więzienia w Inowrocławiu. Władze Niemieckie ze szczególnym okrucieństwem traktowały również inteligencję radziejowską. Nauczyciel szkoły powszechnej i działacz Związku Nauczycielstwa Polskiego Józef Augustyniak, ur. 2. stycznia 1905 r. został wywieziony do Mauthausen-Gusen, gdzie 26 października 1940 r. go zamordowano. Józef Rączka, kierownik szkoły powszechnej w Świątnikach, aresztowany przez Gestapo o 3-ciej godzinie nad ranem na początku czerwca 1944 r., przewieziony do więzienia we Włocławku, potem do obozu koncentracyjnego w Radogoszczy pod Łodzią  i do obozu Gross-Rosen, gdzie we wrześniu 1944 r. został zgładzony. Nauczyciel w Broniewie i aktywny członek Polskiej Partii Socjalistycznej Tadeusz Świecimski, ur. 15 maja 1898 r. został osadzony w obozie w Żabikowie koło Poznania i tam rozstrzelany 12 lipca 1944 r.  Kierownik szkoły w Starym Radziejowie Stefan Woźniak, ur. w 1902 r. został przez hitlerowców aresztowany, wywieziony do obozu w Oświęcimiu, gdzie zmarł w 1944 r. Przedstawiciele radziejowskiej inteligencji aresztowani przez Niemców: komornik Surmacewicz, ks. Ludwik Pieniążek, Zygmunt Głowacki z Bieganowa, nauczyciele gimnazjalni: Barbara Koelcówna, Mosaniuk i inni.

W Broniewie koło Radziejowa powstał pierwszy ośrodek konspiracyjnej działalności patriotycznej. Organizacja powstała już w 1939 r. pod koniec października. Sprawą zajmowali się żołnierze zbiegli z obozów, oficerowie rezerwy: Tadeusz Krysiak, Bolesław Bykowski i Jan Świecimski i nauczyciel z Broniewa, działacz PPS brat Tadeusza. Tajna organizacja, rozszerzyła swą działalność, na środowiska urzędników i robotników cukrowni Dobre. Została jednak rozpracowana, a członków aresztowano. 

W lutym 1942 r. na terenie Radziejowa i okolicy rozpoczęła pracę komórka Armii Krajowej, w której działali: nauczyciel Wincenty Lewandowski z Krzywosądzy, kolejarz z Piotrkowa Kujawskiego Stefan Nowakowski, Bogdan Zieliński, a także Józef Rączka nauczyciel w Świątnikach. Posługiwali się aparatami radiowymi, redagowali tajne biuletyny informacyjne, prowadzili szkolenia wojskowe młodzieży, zajmowali się wywiadem, a także przeprowadzali akcję tzw. „małego sabotażu” na terenie cukrowni Dobre. Na przełomie 1943/44 roku Niemcy dokonali aresztowań wśród członków AK z Radziejowa. Józef Rączka, będący głównym inspiratorem działalności AK na tym terenie trafił do obozu w Gross Rosen, gdzie został zgładzony.

Inną grupą prowadzącą „walkę” z okupantem był Związek Walki Wyzwoleńczej w Witowie, kierowany przez zbiegłych z obozów oficerów: Jana Koprowicza i Józefa Sikorskiego. Niestety nie wiele wiadomo o ich działalności. 

Na terenie Radziejowa powszechne było tajne nauczanie. W tajnych szkołach nauczali: Cecylia Kulesza, Józefa Eckiert, Józef Górczyński, Jadwiga Berkanówna, przedszkolanki: Helena Karpińska, Maria Krajewska i inni. Tajnym nauczaniem zajmowały się także rodziny, przykładowo Dulewiczowie Stanisław i Anna. Nauczano języka polskiego, historii, geografii, matematyki i innych przedmiotów.

19 stycznia 1945 r. urzędnicy niemieccy zarządzili ewakuację z Radziejowa. Wieczorem pod miasto podeszły oddziały Armii Radzieckiej. Załogę niemiecką Radziejowa stanowiły oddziały Volkssturmu, wzmocnione przybyłymi w połowie 19  stycznia 1945 r. znacznymi oddziałami Volkssturmistów z Inowrocławia, Kruszwicy i okolic. W sobotę 20 stycznia 1945 r., o godzinie 8:00 rano radzieckie czołgi rozpoczęły ostrzał placówek niemieckich. W kierunku Radziejowa zbliżał się 12 korpus pancerny 2 armii pancernej gwardii. W wyniku uderzenia 21 stycznia 1945 r. Radziejów został uwolniony. W walkach o miasto wyróżniła się 34 brygada piechoty zmotoryzowanej. Starty Niemców wynosiły 900 żołnierzy, w tym wielu Volkssturmistów. Dnia 22 stycznia 1945 r. Radziejów był wolny od okupacji Niemieckiej, która trwała 1962 dni dla miasta. 

Bohaterski opór mieszkańców Radziejowa byłby niepełny bez opisu biorących udział w kampanii wrześniowej żołnierzy, również z tego miasta. Walczyli oni głównie w szeregach 14 pułku piechoty z Włocławka i 59 pułku piechoty z Inowrocławia. Wielu padło w walce i dostało się do niewoli. Możemy śmiało stwierdzić, że w latach 1939-1945 r. niemal nie było w Radziejowie polskiej rodziny, która by w jakiejś formię nie brała udziału w antyniemieckim ruchu oporu, przygotowując kujawskie miasto do wolności w 1945 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: relacje świadków wydarzeń, mieszkańców Radziejowa i okolic; Zarząd Miejski w Radziejowie, Sprawozdanie burmistrza Radziejowa J. Jadacha z dnia 24 II 1947 r. skierowane do Starostwa Powiatowego Nieszawskiego w Aleksandrowie Kujawskim na temat zbrodni hitlerowskich, dokonywanych w latach okupacji, nr IV – 30/6/47 WAP w Bydgoszczy; J. Berliński, Działalność hitlerowskiego Sądu Specjalnego w Inowrocławiu, Praca magisterska, pod red. W. Łukaszewicza, UMK w Toruniu; B. Dolata, Wyzwolenie Polski 1944-45, Warszawa 1966, s. 123; C. Sobecki, Wielu z nich posiada brutalna przeszłość „Gazeta Pomorska” z dnia 11 I 1965 r., Dzieje Radziejowa Kujawskiego, praca zbiorowa pod re. j. Danielewicza, Bydgoszcz 1982 r., Artykuł K. Orczykowski, Radziejów Kujawski w latach okupacji hitlerowskiej (1939-1945). Fot. http://umradziejow.pl/ archiwum.

poniedziałek, 24 września 2018

Tablice pamiątkowe w Ostrowie nad Gopłem



Tablica w kościele. W kościele pod wezwaniem św. Mateusza w Ostrowie nad Gopłem, zawieszona jest tablica pamiątkowa na cześć księdza Mieczysława Strehla, proboszcza tej parafii w latach 1919-1939 r. Ksiądz urodził się 1 stycznia 1887 r. zginął śmiercią męczeńską 21 lutego 1941 r. w obozie koncentracyjnym Dachau.


Tablica na murach kościoła. Na pamiątkę żołnierza z 1831 roku Ignacego Modlińskiego, właściciela Walentynowa, ur. w 1807 roku, zm. 2 marca 1873 roku.


Tablica Trzcińskich na murach kościoła. Tadeusz Gedeon Trzciński herbu Rawicz (ur. 24 lutego 1764 - zm. 17 sierpnia 1799 w Bydgoszczy) – stolnik bydgoski w latach 1744-1789, łowczy inowrocławski w latach 1722-1774, poseł województwa brzeskokujawskiego na Sejm Czteroletni, starosta kruszwicki w latach 1789-1793. Jadwiga Trzcińska (1867--1949) z domu Lniska, herbu Ostoja Pruska żona Tadeusza Trzcińskiego.

Tablice na cmentarzu. Na cmentarzu w Ostrowie znajduje się krypta, w której pochowani są Trzcińscy. Na krypcie, od wewnątrz wiszą cztery tablice. Dwie pierwsze od lewej strony poświęcone są; Helenie z Prądzyńskich (1855-1908), Tadeuszowi (1873-1912) i Józefowi Trzcińskiemu (1841-1918). Z prawej strony wiszą tablicę poświęcone: Juliuszowi Trzcińskiemu (zm. 1939 r.) i Janowi Prandota-Trzcińskiemu (1915-1976). Trzcińscy brali udział w powstaniu wielkopolskim. Wszystkie ostrowskie tablice są w jasnych kolorach, przeważnie w bieli na marmurowych solidnych tablicach, litery w kolorze czerni.

Józef Trzciński - ziemianin, działacz społeczny i narodowy, powstaniec wielkopolski. Urodzony 25 października 1888 roku w Ostrowie nad Gopłem. Rodzicami jego byli Józef i Helena z Prądzyńskich. Po studiach rolniczych poświęcił się pracy na roli. W 1913 roku pruska komisja kolonizacyjna wywłaszczyła go z jego majątku w Kołdrąbiu. W następnym roku kupił majątek Świerkówiec koło Mogilna. Tu dużo czasu poświęcał pracy społecznej. Stał się członkiem a następnie prezesem Kółka Rolniczego w Mogilnie. Brał bezpośredni udział w Powstaniu Wielkopolskim 1918/1919, pełniąc funkcję przewodniczącego Rady Robotniczej, członek Rady Robotniczo-Żołnierskiej oraz wiceprzewodniczącego Powiatowej Rady Ludowej w Mogilnie. Z chwilą wyzwolenia organizował polskie urzędy, administracje i szkolnictwo. W latach 1920-1922 był radcą w Ministerstwie b. Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu. W okresie międzywojennym pełnił obowiązki prezesa Kółka Rolniczego, prezesa Rady Nadzorczej Banku Ludowego, członka Wydziału i Sejmiku Powiatowego, członka Rady Nadzorczej Spółdzielni "Rolnik", Rady Powiatowej w Mogilnie i Rady Głównej Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Poznaniu, członka zarządu Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" i zarządu Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Mogilnie oraz wiceprezesa Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Poznaniu. Działacz antysanacyjny. Prezes powiatowy i wiceprezes wojewódzki Chrześcijańskiej Demokracji. Po utworzeniu Stronnictwa Narodowego prezes powiatowy tej partii. Przyczynił się do znacznego rozwoju kółek rolniczych na Kujawach Zachodnich i Pałukach. Udzielał się również w organizacjach charytatywnych. Był m.in. członkiem Powiatowego Komitetu do Walki z Bezrobociem i przewodniczącym zarządu powiatowego Kasy Chorych. W 1936 roku ofiarował część swojej ziemi na boisko sportowe. W tym samym roku ożenił się z Wandą Filisiewicz z Mogilna. W swoich wystąpieniach publicznych zwracał uwagę na niebezpieczeństwo grożące Polsce ze strony Niemiec. Za antyhitlerowską działalność został przez Niemców aresztowany, a następnie dnia 9 listopada 1939 roku zamordowany w lasach miradzkich koło Strzelna.

Podpułkownik Kazimierz Trzciński - oficer urodził się w rodzinie ziemiańskiej 21 lipca 1891 r. w Popowie nad Gopłem. Syn Tadeusza i Jadwigi z domu Lniskiej. Po ukończeniu Szkoły Rolniczej w Szamotułach, studiował rolnictwo w Krakowie i Monachium. Z chwilą wybuchu I wojny światowej został powołany do armii niemieckiej. Walczył na froncie zachodnim. W końcu grudnia 1918 roku przybył do Poznania, gdzie wziął udział w pierwszych akcjach zbrojnych Powstania Wielkopolskiego. Następnie został przydzielony do organizującego się sztabu dowództwa głównego w Poznaniu. W lutym 1919 roku awansował do stopnia porucznika. Z kolei mianowany został dowódcą dywizjonu 18 Pułku Ułanów Pomorskich. W okresie międzywojennym służył w 3 Pułku Strzelców Konnych w Wołkowysku, 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie oraz w 17 Dywizji Piechoty w Gnieźnie. Był prezesem Gnieźnieńskiego Towarzystwa Jeździeckiego. W ostatnich latach okresu międzywojennego gospodarował rodzinnym majątkiem Popowo. Okres II wojny światowej spędził w obozach internowanych oficerów polskich na Węgrzech, a następnie w Austrii i Niemczech. Odznaczony został Krzyżem "Virtuti Militari" Krzyżem Walecznych, Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym, Medalem Niepodległości, Medalem "Polska Swemu Obrońcy" i innymi odznaczeniami wojskowymi i cywilnymi. W 1973 roku mianowany na stopień podpułkownika za udział w Powstaniu Wielkopolskim. Zmarł we wrześniu 1979 roku we Wrocławiu, pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu w Ostrowie nad Gopłem.

Juliusz Trzciński ziemianin, działacz społeczny i polityczny. Urodził się 26 sierpnia 1880 roku w Ostrowie nad Gopłem w byłym powiecie inowrocławskim. Syn Józefa i Heleny z domu Prądzyńskiej. W 1906 roku uzyskał tytuł doktora nauk ekonomicznych na Uniwersytecie w Monachium. Mieszkał w Ostrowie. W okresie Powstania Wielkopolskiego 1918/1919 członek Powiatowej Rady Ludowej w Strzelnie. W 1921 roku został ministrem Dzielnicy Pruskiej w Poznaniu. Jego żoną była Antonina Kurnatowska. W okresie międzywojennym poseł do Sejmu Ustawodawczego w Warszawie, członek Wydziału Powiatowego w Strzelnie i Sejmiku Wojewódzkiego w Poznaniu. Był też członkiem Kółka Rolniczego i Towarzystwa Powstańców i Wojaków w Ostrowie nad Gopłem. Prezes Rady Nadzorczej Spółdzielni „Rolnik” w Kruszwicy, członek Rady Nadzorczej Państwowego Banku Rolnego, członek zarządu Wielkopolskiej Izby Rolniczej w Poznaniu i patron Kółek Rolniczych w Wielkopolsce. Odznaczony Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta i Odznaką związkową Towarzystwa Powstańców i Wojaków. Z 12 na 13 października 1939 roku został przez Niemców rozstrzelany w lasach koło Gniewkowa.

Jan Prandota Trzciński – ur. 1915 r., porucznik rezerwy 15 Pułku Ułanów Poznańskich, uczestnik „kampanii wrześniowej”, obrońca Warszawy 1939 r., dostał się do niewoli, osadzony w obozie w Waldenberg. Odznaczony krzyżem: „Virtuti Millitari”, dwukrotnie odznaczony „Krzyżem Walecznych” i wieloma innymi odznaczeniami bojowymi. Reprezentant kadry wioślarskiej. Zmarł w 1976 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: zbiory Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego, http://www.sejm-wielki.pl/b/zi.5.77.r6a4


niedziela, 23 września 2018

Izba Kujawska w Radziejowie


W sobotę mieliśmy przyjemność odwiedzić Izbę Regionalną Towarzystwa Miłośników Kujaw w Radziejowie. Zostaliśmy przyjęci bardzo gorąco przez członków TMK. Panie oprowadziły nas pod salach i opowiedziały o historii Radziejowa.

Początki Izby związane są z osobą Józefa Górczyńskiego, działacza społecznego z okolic Radziejowa, który niedługo po II wojnie światowej rozpoczął zbiórkę eksponatów związanych z historią miasta. Właśnie Górczyńskiemu i jego kolegom przypisuje się inicjatywę powstania w 1962 r. Towarzystwa Miłośników Kujaw w Radziejowie.

Początkowo wystawa mieściła się w Urzędzie Miasta i Gminy Radziejów w Starym Ratuszu. W roku 1964 przeniesiono eksponaty do Zespołu Szkół Mechanicznych. Z biegiem lat wzrastała liczba eksponatów. Na potrzeby większej wystawy w latach 1972-1982 przeniesiono zbiory do Domu Rzemiosła, a później do Ratusza (1989-2002). Od 2002 r. siedzibą Izby Regionalnej stała się Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Radziejowie. Od 2016 r. nową siedzibą IR i TMK stała się była plebania Kościoła Farnego przy ul. Kruszwickiej 1.

Plebania została podzielona na pięć sal, w których rozlokowano zabytki etnograficzne i zbiory z dziejów miasta. W sali pierwszej, zwanej Salą Edukacji Regionalnej znajdziemy bogaty księgozbiór ksiąg ziemiańskich w języku polskim, niemieckim i francuskim. Wśród ksiąg znajdują się, między innymi publikacje z ekslibris: Janusza Wildego (z Latkowa), Stanisława Stopczyka (z Kalinowca) i hrabiego Józefa Skarbka (z Osięcin). Izbę zdobią rzeźby Stanisława Gulczyńskiego i obrazy. Dowiedzieliśmy się, że w tej sali odbywają się lekcje muzealne i warsztaty, a także spotkania tematyczne z regionalistami.

Druga sala – Izba Kujawska jest bardzo bliska naszym sercom. Pamiętamy wiele przedmiotów z domów naszych babć i dziadków. Okazuje się, że przedmioty codziennego użytku nie różniły się aż tak bardzo w naszych domach na Kujawach i Kociewiu. W sali znajdują się przedmioty związane z życiem rodzinnym np. kuchnia do gotowania, garnki żeliwne, patelnie, misy i dwojaki. Stoi także piękny kredens z fajansem i kredens do przechowywania naczyń. Jest tam wszystko co potrzebne w starej kuchni kujawskiej łącznie z: łyżkami, deseczkami do krojenia pałkami do potraw i wieloma innymi przedmiotami kuchennymi.

Idąc dalej, przeszliśmy do sali trzeciej. W sieni znajduje się inwentarz i inne przedmioty codziennego użytku: kierzanki do wyrobu masła, szatkownice do kapusty, kopanki, drewniana dzieża do zarabiania ciasta na chleb, drewniana szufla do mąki i sito, plecione kosze i koszyczki (kipy) i rogi do wyrobu kiełbasy. Umieszczono tam również wiele sprzętów gospodarczych: sierpy, cepy, opielacz i wiele innych. Jest tam również ciekawa kolekcja lamp naftowych.

Dalej przeszliśmy do sali czwartej – Alkierz. Pomieszczenie, to odświętny pokój, przy wejściu wisi kropielniczka z wodą święconą. W Alkierzu stoi drewniane łóżko z pierzynami i poduszkami, wszystko przepięknie zdobione haftem kujawskim. Nie brakuje na ścianach Alkierzu obrazów religijnych. Możemy także obejrzeć stroje kujawskie, kołyskie dla dziecka, żyrandole dworskie z naszego regionu. Na jednej ze ścian wiszą zdjęcia Zespołu Pieśni i Tańca „Kujawy”, który od 1967 r. prowadził działalność teatralno-artystyczną, wystawiając obrzędy i widowiska, w tym „Wesele” Franciszka Becińskiego. W sali znajduje się także kronika koła hafciarskiego w Radziejowie.

Ostatnia, piąta sala jest również bardzo interesująca. Jest to tzw. Sala Historyczna, pełna pamiątek z okresu XX wieku, II wojny światowej i dwudziestolecia międzywojennego. Znajdują się tam także eksponaty archeologiczne. Jak zawsze w muzeum, tak i w Radziejowie nasze oczy zatrzymały się na zbiorach wojennych. Wyeksponowane są: mundury żołnierskie i strażackie, czapki, manierki, maski przeciwgazowe, czapki wojskowe, odznaczenia, medale, legitymacje, mapy, broń palna i biała, łuski. W sali znajdują się księgi pamiątkowe, sztandary, akta, oraz zbiory numizmatyczne. Zwraca także uwagę wystawa fragmentów macew – nagrobków pochodzących z nieistniejących już cmentarzy żydowskich w powiecie radziejowskim. Na ścianach wiszą portrety znanych obywateli miasta i okolic.

Cóż więcej dodać, całość robi niesamowite wrażenie. Towarzystwo Miłośników Miasta Radziejowa ma się czym pochwalić. Zachęcamy do odwiedzania Izby Regionalnej przy ulicy Kruszwickiej 1, naprawdę warto, zbiory są imponujące. Dowiedzieliśmy się, że ciągle przybywa eksponatów. Izba jest otwarta we wtorki i czwartki od 10:00 do 15:00, a także w soboty od 10:00 do 13:00.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: rozmowa z członkami TMK z Radziejowa; Broszurka reklamowa Izby Regionalnej, wyd. Towarzystwo Miłośników Kujaw w Radziejowie.

sobota, 22 września 2018

Elektrownia i gazownia w Inowrocławiu w XX w.


Inowrocławska elektrownia została uruchomiona w grudniu 1908 r. Posiadała własny gmach administracyjny, budynek kotłowni, 2 parodynamo-turbozespół o mocy 850 klw. Długość kabli i przewodów wynosiła blisko 40 km., a produkcja energii ponad 1 mil klw. godzin – z tego prawie połowa szła na potrzeby silników elektrycznych w mieście.

Gazownia powstała w Inowrocławiu w 1903 r. i była zaopatrzona w blok czterech pieców 9 retortowych, poziomych, oraz maszynę parową, kompresory, silnik gazowy o pojemności 5 tys. m3. W budynkach znajdowała się łazienka i jadalnia dla robotników. Gazownia zużywała blisko 200 ton latem, a zimą 300 ton węgla miesięcznie, a produkuje rocznie około 1 mln m3 gazu, 2 miln kg. koksu, 130 tys. kg smoły, 40 tys. kg amoniaku, 19 tys. benzolu.

Gazownia obsługiwała 2500 palenisk gazowych i oświetlała blisko 500 latarni ulicznych, zaopatrzone w automatyczne zapalniki. Długość rurociągu gazowego wynosiła 24 km.

Oprac. B. Grabowski, źródło: K. Kopeć, Ilustrowany przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach: (Kruszwica - Strzelno - Trzemeszno - Mogilno – Pakość), Inowrocław 1933.

Wspomnienie Letniskowej w Kruszwicy

Kruszwicka "Letniskowa", miejsce szczególne dla mieszkańców, wiąże się z nią mnóstwo wspomnień - mawiają wszyscy, którzy pamiętają restaurację nad Gopłem. 

Corocznie zjeżdżały tu tłumy wycieczkowiczów z całej Polski, była ważnym ośrodkiem turystycznym.

W latach 60-tych istotne dla miasta było inwestowanie w rozwój turystyki, w tym też czasie powołane były Towarzystwa, które miały dokonać istotnych kroków w tym kierunku. Ofertę turystyczną gminy Kruszwica powiększyło powstanie Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia i Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajobrazowego w tym okresie.

Letnisko wyposażone było w łazienki, plaże, bufet, wypożyczalnie łodzi i żaglówek, dawało dość pokaźne dochody miastu, jak i zatrudnienie jego mieszkańcom. 

Dla mieszkańców Kruszwicy i okolic było to miejsce związane z zabawą, tańcem, sportem i wypoczynkiem. 

Nad Gopłem w okolicy Letniskowej wybudowano Muszlę Koncertową. Muzyka towarzyszyła półwyspowi Rzepowskiemu przez długie lata. 

Oba obiekty: muszla i restauracja zostały rozebrane ze względu na zły stan techniczny.


Oprac. B. Grabowski, na podstawie rozmów z mieszkańcami Kruszwicy, fot. pierwsza od góry: B. Ozorowski portal Facebook TK i MK.

piątek, 21 września 2018

105 lat ZHP i 35 lat Harcerskiego Kręgu Seniorów w Inowrocławiu


W poprzedni weekend w Inowrocławiu odbyły się XIV Inowrocławskie Manewry Harcerskie. Uroczystością towarzyszyła gala z okazji 105-lecia inowrocławskiego harcerstwa i 35-lecia Harcerskiego Kręgu Seniorów im. Zawiszy Czarnego, działającego przy Hufcu ZHP Inowrocław.

Organizatorem gali była Komenda Hufca ZHP Inowrocław. Najbardziej zasłużeni instruktorzy oraz przyjaciele harcerstwa zostali wyróżnieni krzyżami za zasługi dla ZHP oraz innymi ważnymi orderami i medalami. Wśród gości byli m.in. samorządowcy – wicemarszałek Województwa Kujawsko-Pomorskiego Dariusz Kurzawa, wicestarosta powiatu inowrocławskiego Mirosława Kucol, prezydent Inowrocławia Ryszard Brejza, wójt gminy Inowrocław Tadeusz Kacprzak i reprezentujący wojewodę Kujawsko-Pomorskiego Jacek Tarczewski.

Po południu, po oficjalnej części w Szkole Muzycznej w Inowrocławiu nastąpiło przejście do Domu Harcerza przy ul. Solankowej 23 w celu otwarcia odnowionej siedziby hufca.

Źródło: http://ino.online z lewej strony z różami Radosław Roszak członek Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego, Skarbnik Hufca ZHP Inowrocław.

czwartek, 20 września 2018

Justyna Trzcińska (1739-1806)


Justyna Trzcińska (1739-1806), pochodziła z Zagórskich herbu Ostoja. Córka Franciszka Zagórnego, żona Gedeona Trzcińskiego, starosty kruszwickiego. Jej pierwszym mężem był Aleksander Borucki, Podstolic kruszwicki. Zmarła w Popowie.

Oprac. B. Grabowski, obraz z Muzeum im. Jana Kasprowicza, malarz nieznany, olej na płótnie, poł. XIX w.

wtorek, 18 września 2018

Władysław Łokietek kandydat na tron krakowski po śmierci Leszka Czarnego

Śmierć Leszka Czarnego, zmarłego bezpotomnie władcy, otworzyła możliwość przejęcia tronu krakowskiego (na tronie krakowskim zasiadali seniorzy dzielnic) przez innego krewnego z rodu piastowskiego. W chwili śmierci księcia Leszka Czarnego, w 1288 r. żyło kilku jego przyrodnich braci: Władysław Łokietek, Kazimierz II i Siemowit. Każdy mógł ubiegać się o tron, ale aby tak się stało należało uzyskać aprobatę społeczną Krakowa i Małopolski. Rozpoczęła się gra polityczna, na czele której stanęli wpływowi przedstawiciele rodziny piastowskiej. Pojawiły się kolejne kandydatury, pretendowali: Bolesław II i Henryk IV. Każdy z książąt dysponował wsparciem swych bliższych i dalszych krewnych.

Za Bolesławem II opowiedzieli się Władysław Łokietek, Konrad II czeski i Kazimierz łęczycki. W ten sposób uformowała się kujawsko-mazowiecka koalicja, zabiegająca o osadzenie na tronie krakowskim swego kandydata.

Drugi obóz składał się głównie z książąt śląskich, popierających Henryka IV Prawego. Księcia popierali: Henryk głogowski, Bolesław opolski i Przemko ścinawski.

Każdy z pretendentów zajął część dzielnicy „stołecznej”. Książę śląski opanował Kraków, a Bolesław II płocki zajął Sandomierskie. O dalszych losach musiała zdecydować bitwa i tak pod Siewierzem w 1289 r. spotkały się armie obu stronników. Wygrało rycerstwo księcia płockiego, którego wspierał również książę wielkopolski.

Zwycięska opozycja opanowała Kraków, bez zamku wawelskiego. Książę płocki odstąpił ziemię sandomierską swemu bratu Konradowi II, który również wystąpił z pretensjami do Krakowa. Małopolska podzieliła się na dwa księstwa co nie leżało w interesie elit, niezależnie od ich wewnętrznych podziałów. Obóz polityczny opowiedział się w tej sytuacji za Władysławem Łokietkiem (księciem kujawsko-łęczycko-sieradzkim, synem Kazimierza I). Chociaż siły popierające Łokietka były zbyt słabe aby zasiadł on na tronie krakowskim, to wystarczyły aby stał się liczącym kandydatem i musiał być uwzględniony w politycznej rozgrywce książąt.

Późniejsze błędy polityczne Władysław Łokietka spowodowały odsunięcie się od niego elit wielkopolskich, dotychczas wspierających jego kandydaturę. Wielkopolska szukała nowego kandydata. Na arenie politycznej pojawił się Wacław II, który w 1300 r. ruszył do Wielkopolski na czele wojsk czeskich, małopolskich i zaciężnych oddziałów niemieckich. Część miast otwierała swe bramy bez walki, opór spotkał król czeski na Kujawach, ojcowiźnie Władysława Łokietka. Dopiero wsparcie Zakonu Krzyżackiego pomogło Wacławowi II przełamać opór Kujawian. Rozpoczęła się tułaczka Władysława Łokietka po świecie. 

Wacław II został koronowany na króla Polski przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Świnkę w 1300 r. Wkrótce Wacław II czuł się na tyle silny, że poczynił starania o tron Węgier dla swego syna. Sytuację wykorzystał Władysław Łokietek pozyskując elity Węgierskie jako nowego sojusznika w walce o tron Polski.

W 1304 r. Łokietek podjął wyprawę z Węgier wzdłuż Popradu i Dunajca, zajmując tamtejsze grody. Opanował Wiślicę, co pozwoliło mu na zajęcie sandomierskiego. Tymczasem rosło poparcie dla Łokietka wśród elit. Bez większego wysiłku w Łęczyckim i Sieradzkim udało się księciu usunąć załogi czeskie. Na Kujawach brzeskich jego zwolennicy opanowali całą dzielnicę, z wyjątkiem zamku w Brześciu oraz miasta Radziejowa i okolicy. Kujawiacy pozyskali także dla sprawy Łokietka, księcia inowrocławskiego Przemysława, który zerwał stosunki z królem czeskim. Najtrudniejszy przeciwnik czekał na Łokietka w Wielkopolsce. Z czasem usunięte zostały załogi czeskie i w tym regionie. Przy Czechach pozostały jedynie Kaliskie i Pomorze. Wacław III próbował bronić swych interesów w Polsce i poczynił starania aby wyprawić się na Polskę zbrojnie. Został zamordowany w czasie wyprawy. Śmierć króla jeszcze bardziej wzmocniła pozycję Łokietka. Jego księstwo obejmowało Małopolskie, Sieradzkie, Łęczyckie, Kujawy, Pomorze Gdańskie i część Wielkopolski. Łokietek przyjął tytuł dziedzica Królestwa Polskiego. Na drodze do korony stały Łokietkowi jeszcze pretensje czeskie do tronu i konflikt z Zakonem. Musiał także przyłączyć ziemię Wielkopolską do swej dzielnicy i uporządkować sprawy z biskupami krakowskimi. Był jednak coraz bliżej na drodze do tronu.

W 1318 r. społeczeństwo na wiecu w Sulejowie, wystosowało prośbę do papieża Jana XXII, by wyraził zgodę na królewską koronację księcia Władysława Łokietka. W poselstwie do Awinionu pojechał współpracownik księcia Władysława, biskup kujawski Gerward. Przeciwni koronacji Łokietka byli dyplomaci Jana Luksemburkiego popierali pretensje czeskie do tronu Polskiego. Odmówiono Łokietkowi korony. 

Władysław Łokietek został jednak ukoronowany 20 stycznia 1320 r. przez arcybiskupa gnieźnieńskiego w nie ukończonej jeszcze nowej katedrze krakowskiej. W Polsce uznano ceremonię za koronację na króla Polski, forum międzynarodowe uznało Łokietka królem Krakowa. Księstwo krakowskie zostało podniesione do rangi królestwa. Tytuł króla Polski należał nadal do Jana Luksemburskiego, którym posługiwał się jeszcze przez długie lata.

Król Krakowa i Polski szukał nowych sojuszów w umocnieniu państwa. W 1325 r. zawarł sojusz z Giedyminem, wielkim księciem litewskim. Zapewne chodziło o wzmocnienie sił przeciw Zakonowi. Łokietek rozpoczął wojnę z Brandenburgią i Zakonem. W konflikt wmieszał się król czeski Jan Luksemburski. Scenariusz wojny przeciwstawił wszystkich trzech najgroźniejszych wrogów Łokietka przeciw jego siłą. Poparcie dla Litwinów, w czasie krucjaty Zakonu i  Jana Luksemburskiego przysporzyło Łokietkowi złej opinii w Europie. Najazd Władysława Łokietka na ziemię chełmińską w ramach sojuszu z Litwą umocnił tylko sojusz czesko-krzyżacki. Król Czech podarował Pomorze Gdańskie Zakonowi. Wróg na północy stawał się potęgą ciężką do zatrzymania, zwłaszcza z poparciem Jana. Krzyżacy zajęli również ziemię dobrzyńską. Mazowsze trafiło pod zwierzchnictwo Jana Luksemburskiego. Jan podarował część ziemi dobrzyńskiej Zakonowi i wrócił na Śląsk. Zakon kontynuował wojnę z Łokietkiem. Na Kujawy i Wielkopolskie dokonał wielu najazdów zbrojnych. 

Krzyżacy pustoszyli Kujawy i Wielkopolskę, nawet próba w 1330 r. Łokietka przy pomocy posiłków węgierskich i litewskich, a także z Rusi nie pomogła w odzyskaniu ziemi dobrzyńskiej. Doszło w końcu do bitwy Zakonu z Polskimi pod Płowcami 27 września 1331 r. Zwycięstwo polskie nie przyniosło jednak znacznych zmian w kierunku poprawy sytuacji w Polsce. Bitwa była jednak wykorzystywana wielokrotnie propagandowo przez stolicę Polską.

W listopadzie 1331 r. wojska zakonne, wspierane przez czeskich sojuszników dokonały kolejnego najazdu na ziemię dobrzyńską. Rok później uderzyły na Kujawy. Krzyżacy opanowali Brześć Kujawski, Inowrocław i Kruszwicę, cała prowincja znalazła się w ich rękach. Doszło do zawieszenie broni obu stron konfliktu. W czasie zawieszenia broni Łokietek zmarł. Wydarzenie miało miejsce dnia 2 marca 1333 r. Wszystkie problemy związane z odrodzeniem Królestwa Polskiego pozostawił jedynemu synowi Kazimierzowi. 

Król Czech nadal używał tytułu króla Polski, formalnie Polska była w stanie wojny z Czechami. Kujawy  znalazły się pod okupacją krzyżacką, podobnie jak ziemia dobrzyńska i Pomorze Gdańskie. Po śmierci Łokietka pod koniec 1333 r. wygasł rozejm z Zakonem. Z Brandenburgią obowiązywał jeszcze traktat landsberski z 1329 r. Niepewny był dalszy sojusz z Węgrami. Z kolei dalszy sojusz z Litwą groził dalszą izolacją ze strony państw chrześcijańskich. Ruś zajęta była sprawami wewnętrznymi, książę mazowiecki walczył z bojarami, nie odgrywał więc większej roli w polityce europejskiej. Dwa miesiące po śmierci Łokietka jego syn został ukoronowany w katedrze krakowskiej na króla Polski. Głównym celem polityki nowego króla Polski stało się wyjście z izolacji politycznej. Na szczęście mógł liczyć na grono doradców ojca, w tym archidiakona krakowskiego Jarosława Bogiria, kasztelana krakowskiego Spycymira z Tarnowa i kanclerza Zbigniewa ze Szczyrzyca. O przyszłości Królestwa decydować miały elity małopolskie z potomkiem Łokietka na czele.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: B. Włodarski, Polska i Czechy w drugiej połowie XIII i początkach XIV w w. (1250-1306), Lwów 1931; S. Szczur, Historia Polski, średniowiecze, Kraków 2004; J. Bieniak, Wielkopolska, Kujawy, ziemia łęczycka i sieradzka wobec problemu zjednoczenia państwowego w latach 1300-1306, Toruń 1969; O. Balzer, królestwo Polskie, t. II, Lwów 1919. Fot. 1) Leszek Czarny, 2) Władysław Łokietek.

niedziela, 16 września 2018

Żołnierze z gminy Kruszwica zamordowani przez NKWD w latach 1939-45


Porucznik Marian Kępski
- urodził się 21 listopada 1912 r. w Chełmcach, nauczyciel, oficer Wojska Polskiego, służył w Korpusie Ochrony Pogranicza, wzięty do niewoli, osadzony w obozie w Kozielsku, zamordowany z rozkazu władz radzieckich w Katyniu około 19 kwietnia 1940 r.

Rotmistrz Kazimierz Marian Grabski
- urodził się 12 października 1897 r. we Wróblach, w Wojsku Polskim od 1919 r. w stopniu rotmistrza kawalerii, służył w 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich, weteran wojny polsko-bolszewickiej z 1920 r., dostał się do niewoli sowieckiej, osadzony  w obozie i zamordowany wiosną 1940 r. w Charkowie.

Rotmistrz Stanisław Grabski 

Major Stefan Marian Grabski
- urodził się 5 maja 1899 r. we Wróblach, oficer rezerwy, w stopniu podporucznika od 1921 r., służył w 15 Pułku Ułanów Poznańskich, wzięty do niewoli w październiku 1939 r., osadzony w obozie w Starobielsku, zamordowany wiosną 1940 r. w Charkowie, pośmiertnie awansowany do stopnia majora kawalerii.

Kapitan Ignacy Nowak
- urodził się 25 lipca.1891 r. w Kruszwicy, żołnierz zawodowy, weteran I wojny światowej, powstaniec wielkopolski, służył w 5 Pułku Strzelców i 59 p.p. Inowrocław, 17 Baonie KOP Dawidgródek Polesie, 70 Pułku Piechoty Pleszew, PKU Rawa Ruska we lwowskim, we wrześniu 1939 r. wzięty do niewoli i osadzony w obozie na Zamarstynowie, rozstrzelany  przez NKWD prawdopodobnie w 1941 r.

Porucznik Czesław Józef Zaleski (właściwie Zalewski)
- urodził się 10 lutego 1907 r. w Kruszwicy, nauczyciel, żołnierz Wojska Polskiego, w stopniu podporucznika od 1 stycznia 1933 r., służył w 8 pp Leg., zamordowany w 1940 r. w Smoleńsk, siedziba NKWD lub Las Katyński koło Smoleńska.

Podporucznik Franciszek Jankowski
- urodził się 25 grudnia 1910 r. w Kruszwicy, nauczyciel, kierownik placówki oświatowej,  ukończył szkołę podchorążych w 1934 r., służył w 69 pp i 60 pp., zamordowany w kwietniu 1940 r. w Katyniu.

Major Konstanty Ciemny
- urodził się 16 listopada 1899 r. w Bachorcach, kupiec, weteran wojny polsko-bolszewickiej z 1920 r., służył w 3 Pułku Strzelców Konnych im. Hetmana Stefana Czarnieckiego, kierownik składu amunicji w Warszawie, w 1939 r. wzięty do niewoli przez Sowietów, zamordowany w kwietniu 1940 r. w Katyniu, pośmiertnie mianowany do stopnia majora.

Oprac. B. Grabowski. Lista ustalona na podstawie materiałów zebranych przez Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne.