sobota, 21 października 2017

Rzeźnia w Kruszwicy w okresie międzywojennym

W czasach międzywojenych, na terenie Kruszwicy istniała Rzeźnia. Obiekt powstał już w 1895 r., była to typowa dla tego okresu "pruska budowla" z czerwonej cegły. Posiadała wiele nowoczesnych dla tego czasu urządzeń: maszynę parową z kompresorem dla chłodni i 2 pompami mechanicznymi, kocioł parowy z pompą mechaniczną, wciągi mechaniczne, urządzenia kiszkarni, a także chłodnię z 10 pomieszczeniami. Dochody rzeźni zależały od koniunktury gospodarczej miasta. Spadek uboju wynikał więc z kryzysu i bezrobocia, które dotknęły także Kruszwicę w latach trzydziestych XX wieku. Budynek Rzeźni stoi do dzisiaj (skrzyżowanie ulic: Powstańców Wielkopolskich i Goplańska), choć sam zakład już nie działa.



Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło:

  • Kruszwica, Zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiaka, Toruń 1965
  • Fot. 1) przedstawia między innymi Rzeźnie, początek XX wieku,  fot. 2) budynek Rzeźni współcześnie, stan z październik 2017 r., archiwum Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego

czwartek, 12 października 2017

Julian Chmielnik powstaniec i nauczyciel z Polanowic

Julian Chmielnik, powstaniec wielkopolski, nauczyciel, kierownik szkoły w Polanowicach. Szkolenie wojskowe odbył w armii pruskiej, niewiele wiemy o jego życiu przed powstaniem wielkopolskim. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, dowodził II batalionem 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej, walczył pod Kołczaczem. Zwolniony ze służby 18 maja 1920 r., wrócił do Polanowic.

Posadę kierownika szkoły objął po Ignacym Dankowskim 1 października 1919 r. Naukę dzieci w tym roku rozpoczęły dopiero w grudniu 1919 r., opóźnienie spowodowane było odtwarzaniem się struktur oświaty w wyzwolonej od zaborcy Polsce. Chmielnik zajął się również remontem szkoły i doposażeniem placówki. W szkole wprowadził dyscyplinę, był wymagającym nauczycielem, swoim wychowankom wpajał narodowe wartości.

Przed wybuchem II wojny światowej nauczyciel-żołnierz nadal pragnął służyć Ojczyźnie. Pod koniec sierpnia 1939 roku stawił się do Rejonowej Komendy Uzupełnień w Inowrocławiu. Otrzymał rozkaz uformowania kompanii wartowniczej Nr 3/82. Po wykonaniu wyżej wymienionego rozkazu pełnił jako dowódca kompanii służbę wartowniczą w Inowrocławiu, a 2 września 1939 roku został komendantem miasta. Opuścił Inowrocław w szeregach Grenadierów Kujawskich. Dnia 19 września po stoczonej bitwie w Lasotce pod Iłowem dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał tam do 29 kwietnia 1945 roku. Po latach tułaczki wrócił do domu, do wsi Polanowice, miało to miejsce 10 września 1945 roku. Ponownie z zapałem wziął się za remont szkoły i jej doposażenie. Historia tego niezwykłego człowieka urywa się, gdy przechodzi na emeryturę. Mam szczerą nadzieję, że uda się wkrótce dopisać brakujące fragmenty życiorysu. 

Źródła:
Franciszek Nowicki Zarys historii wojennej 59-go pułku piechoty wielkopolskiej (z cyklu Zarys historii wojennej pułków polskich 1918-1920) wyd. Warszawa 1929.
http://www.wtg-gniazdo.org
http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2015/08/krotka-historia-parafii-pw-sw-marka-ew.html
http://www.bitwawarszawska.pl
Kronika Szkoły Podstawowej im. J. Kusocińskiego
Fot. Szkoła w Polanowicach, gmina Kruszwica, archiwum Nadgoplańskiego towarzystwa Historycznego

niedziela, 8 października 2017

Z działalności Kółka polskiego w Kruszwicy 1893 r.

Dnia 22 października 1893 r., w hotelu nadgoplańskim w Kruszwicy odbył się więc, w którym brało udział 150 osób. Zebranie poprowadził p. Amrogowicz z Rzeszynka, któremu asystował i wszystko notował p. Kazimierz Kozłowski. Głos zabrał przewodniczący Koła polskiego, potem oddał głos posłowi, p. Józefowi Grabskiego, który zdał relację z działalności Koła z ostatnich pięciu lat. W półgodzinnej relacji p. Grabski opowiedział o przyszłych planach Koła. Zebrani po przemówieniu zakrzyknęli: „Niech Żyje!”. Głos zabrał również p. Tadeusz Trzciński z Popowa, wyjaśniając, że już przed wiekiem „przez Konstytucją 3 maja zapewniano równość stanów w naszym narodzie”, odczytał pięknie opracowanie o wyborach, prosił aby głosowali zgodnie z sumieniem. Podziękowano p. trzcińskiemu i wzniesiono okrzyk na cześć Koła polskiego. `Wiec zakończył się o godzinie 18:00tej „nieskłócony żadnym wybrykiem” - jak pisał Dziennik Kujawski 1893, R 1 nr 20 z 24 października.

W sejmie pruskim Koło Polskie istniało w latach 1848-1918 (od 1871 w Reichstagu). Początkowo skupiało posłów polskich, z których większość reprezentowała interesy ziemiaństwa. Koło Polskie nie było partią polityczną, skupiało w swoich szeregach posłów o różnych opcjach politycznych, było jednostką upominającą się o Polaków i broniącą ich praw na forum Parlamentu Rzeszy. Często popierali socjaldemokratów walczących o prawa robotników. Walczyli także z polityką germanizacji terenów zaboru pruskiego wykazując przekraczanie prawa przez urzędników, co często było lekceważone przez władze, jednak najważniejszym owocem działalności Koła Polskiego było ciągłe zwracanie uwagi na sprawę polską i informowanie o tym społeczeństwa polskiego.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

  1. W. Zieliński, W. Korfanty (1873-1939), Katowice 1981;
  2. M. Orzechowski, W. Korfanty. Biografia polityczna, Wrocław 1975;
  3. Z. Hemmerling, Posłowie polscy w parlamencie Rzeszy Niemieckiej i sejmie Pruskim (1907-1914), Warszawa 1968.
  4. Dziennik Kujawski 1893, R 1 nr 20 z 24 października.
  5. Fot. Tadeusz Trzciński (1846-1934)., archiwum Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.

wtorek, 3 października 2017

Kilka słów o działalności księdza kanonika Kaspra Kaczmarka z Chełmc

Dnia 4 października 1893 r. w Górze odbyło się ciekawe zebranie kółka włościańskiego łojewkiego, którego celem było założenie spółki pożyczkowej. Na to zebranie został zaproszony ksiądz kanonik Kaczmarek z Chełmc, doświadczony w pracach obywatelskich i obeznany z przepisami prawnymi związanymi z zakładaniem podobnych towarzystw. Po wygłoszeniu mowy przez księdza Kaczmarka, zebrani oświadczyli, że założą spółkę pożyczkową z siedzibą w Górze. Celem spółki była pomoc wzajemna materialna na terenie jakim działało kółko włościańskie. Uchwalono również, że będzie to spółka z ograniczoną poręką, ze względu na zakres działania. Spółka miała także pobudzać wszystkie warstwy, także robotników do oszczędności. Zebrani podziękowali księdzu kanonikowi za pomoc.

Ks. Kaczmarek urodził się w Pawłowie, koło Gniezna 1 stycznia 1889 roku. Święcenia kapłańskie otrzymał 17 czerwca 1855 roku. Był wikariuszem w Łęgowie w 1955 roku, a także w Rososzycy 1856-1858. Sprawował funkcję proboszcza w Ociąży 1858-6.02.1887, a od 7 lutego 1887 został oddelegowany do Chełmc. W okresie rozbiorów, kiedy parafia znalazła się w granicach zaboru pruskiego, proboszcz, ks. Kasper Kaczmarek, inicjował różne formy pracy organicznej. Mimo stosowania przez zaborcę różnych form ucisku i walki z przejawami polskości, ks. Kaczmarek podejmował szereg śmiałych, a czasami wręcz ryzykownych inicjatyw, by jego wierni nie zatracili swojej narodowej tożsamości. Był nie tylko duszpasterzem, katechetą i wychowawcą, ale też jednym z założycieli Banku Spółdzielczego w Kruszwicy. Zmarł w Chełmcach 2 lutego 1900 roku. Spoczywa na cmentarzu parafialnym w Chełmcach.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie Dziennika Kujawskiego 1893, R. 1 nr 7 (8 października) oraz artykuł:  B. Grabowski, Proboszczowie i wikariusze parafii św. Katarzyny w Chełmcach. Fot. Bank Ludowy w Kruszwicy początek XX wieku i Kościół p.w. św. Katarzyny w Chełmcach współcześnie.



poniedziałek, 2 października 2017

Upamiętnienie ofiar w Rożniatach

Wczoraj nasze stowarzyszenie wzięło udział w uroczystościach upamiętniających tragiczne wydarzenia w Rożniatach, które miały miejsce 4 października 1939 roku.
Po uroczystościach zaproszeni goście udali się do świetlicy w Kobylnikach gdzie wyświetlony został archiwalny film z 1989 roku dokumentujący uroczystą Mszę świętą. Była to również okazja do wspólnej dyskusji z mieszkańcami na temat Rożniat i miejsca pamięci.


28 września 2017 r. przekształcenie Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego

"Zgodnie z art. 42a ust. 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 roku - Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2017 r., poz. 210), Zarząd Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego podaje do publicznej wiadomości uchwałę nr 15/2017/WZ z dnia 28 września 2017 roku w sprawie przekształcenia stowarzyszenia zwykłego o nazwie Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne w stowarzyszenie rejestrowe o nazwie Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne. Zarząd jednocześnie zawiadamia potencjalnych wierzycieli stowarzyszenia o podjęciu uchwały w sprawie przekształcenia stowarzyszenia zwykłego."




Fot. Michał Sobczak/Przemysław Bohonos, scan uchwały  z 28.09.2017 r.