poniedziałek, 30 stycznia 2017

Ślub księżniczki Judyty i Ottona I w Kruszwicy, 6 stycznia 1148 r.

Niewiele zachowało się informacji o Judycie Bolesławównie, córce Bolesława III Krzywoustego i Salomei z Bergu. Wiemy, że w 1148 r. doszło w Kruszwicy do ślubu księżniczki z dynastii Piastów z margrabiom Brandenburgii Ottonem I.

Księżniczka polska urodziła się w pierwszej połowie XII wieku, dokładniejszej daty nie znamy, prawdopodobnie w latach 30-tych, historycy datę narodzin ustalili na podstawie daty jej zamążpójścia. Jej matka Salomea była drugą żoną Bolesława Krzywoustego, Judyta była jednym z ostatnich dzieci.

Do ślubu z Ottonem I doszło 6 stycznia 1148 r. w Kruszwicy. Syn Margrabiego Marchii Północnej wydawał się dobrą partią, a małżeństwo miało wzmocnić sojusz pomiędzy Piastami a dynastią Askańską. Dlaczego do małżeństwa doszło w Kruszwicy? Być może dlatego, że miasto znajdowało się w pobliżu granicy Mazowsza z Wielkopolską, Bolesław Kędzierzawy, książę mazowiecki jako senior miał prawo wydać siostrę za mąż dla umocnienia sojuszu między starymi rodami, szczególnie po wygnaniu Władysława.

Margrabina brandenburska zmarła prawdopodobnie 8 lipca między 1171 a 1175 r. Spoczęła w katedrze w Brandenburgu.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: K. Jasiński, Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 2004; S. Szczur, Historia Polski Średniowiecznej, Kraków 2004; Atlas Historyczny Polski, Wrocław 1998.

czwartek, 26 stycznia 2017

Serafin Andrzej Ulatowski (ur. 1834)

Serafin Andrzej Ulatowski (ur. 1834 r. Rybowo) herbu Jastrzębiec, ziemianin, dziedzic Racic, powstaniec styczniowy. Jego żoną była Wanda z Zawadzkich (ur. 1839 r. Sukowy, zm. 1897, córka dziedzica Sukow Józefa Zawadzkiego, powstańca z 1848 r.) ślub wzięli w 1859 r. w Polanowicach. Ich syn Józef (1860-1934) był znanym dziennikarzem, pisał między innymi dla Dziennika Kujawskiego wydawanego w Inowrocławiu. Młodszy brat Józefa – Tadeusz (1862-1924?) był znanym działaczem narodowym i lekarzem, prowadził klinikę pod Zurychem wraz z żoną Marią z domu Trzcińską.


Serafin bojkotował urzędy niemieckie, nie przyjmował pism urzędowych twierdząc, że nie są napisane w języku polskim tylko po niemiecku. W 1863 r. był komendantem wojennym na powiat inowrocławski do spraw pomocy powstańcom. Został oskarżony w wielkim procesie politycznym, rozpoczętym 7.7.1864 stanął przed Trybunałem w Berlinie, wraz z 149 innymi oskarżonymi powstańcami. Został skazany na rok więzienia w twierdzy w Wisłoujsciu. W 1867 r. sprzedał Racice i Baranowo Zygmuntowi herbu Odrowąż Wilkońskiemu, twórcy solanek inowrocławskich, w rozliczeniu otrzymał Niemojewo.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski,  źródła:
  1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Powstanie_styczniowe Ranny powstaniec obraz Witkiewicza
  2. http://www.genealogia.okiem.pl/powstanies/index.php?nazwisko=Ulatowski
  3. http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2016/04/jozef-ulatowski-1860-1934.html

sobota, 21 stycznia 2017

Alfons Moszczeński (1816–1890)

Alfons Moszczeński, ziemianin, działacz niepodległościowy i społeczny urodzony w Rzeczycy nad Gopłem 25 lipca 1916 r. (koło Kruszwicy). Syn Floriana Wincentego (1783–1851), kapitana WP, właściciela Rzeczycy, dzierżawcą majętności rządowej Karsk, i Adaminy z Bielskich. Naukę rozpoczął w kolegium pijarów w Płocku. W r. 1830 potajemnie opuścił szkołę i starał się w Warszawie o przyjęcie do wojska. Z powodu małoletności odstawiony został do domu. Po r. 1831 ukończył gimnazjum w Toruniu i przez kilka lat odbywał służbę w wojsku pruskim, które opuścił w stopniu oficerskim. Następnie osiadł na roli i dzierżawił najpierw Sosnowicę (w Król. Pol.), a następnie Karsk (w Inowrocławskiem, w W. Ks. Pozn.), własność ojca. Przed r. 1846 związany był z działalnością konspiracyjną Centralizacji Poznańskiej. W r. 1846 został aresztowany pod zarzutem czynnego udziału w przygotowywaniu powstania. Osadzony w Moabicie, w procesie berlińskim 2 XII 1847 skazany został na 8 lat fortecy, utratę szlachectwa i stopnia oficerskiego. Uwolniony z więzienia w czasie rewolucji berlińskiej 1848 r., wrócił w Poznańskie i wziął czynny udział w działalności Komitetu Narodowego w Inowrocławiu. Zajmował się sprawami rekwizycji i był komendantem miasta Inowrocławia. Po upadku powstania osiadł na roli i po śmierci ojca odziedziczył dobra Rzeczyca. W okresie powstania styczniowego wziął czynny udział, wraz z drugą żoną, w organizowaniu pomocy dla oddziałów walczących w Królestwie, a dwór w Rzeczycy stał się punktem przerzutowym ochotników i materiałów wojennych. Po upadku powstania został w czasie pobytu we Włocławku aresztowany przez władze rosyjskie i uwięziony na Pawiaku w Warszawie. Po licznych interwencjach został zwolniony z zakazem przebywania w obrębie cesarstwa rosyjskiego.

W r. 1851 zawarł związek małżeński z Emilią Wierusz-Walknowską (zm. 1856), a w r. 1859 powtórny związek z Eufemią Krukowską. Z drugiego małżeństwa mieli: syna Jana Bernarda (chemika), i córki: Izabelę, Zofię (żonę Józefa Bielickiego właściciela Drzązgowa), Cecylię i Annę.

W styczniu 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe. Moszczeński przechowywał w swym majątku broń dla walczących, a także samych ochotników. Za działalność antyzaborczą został aresztowany przez władze rosyjskie i osadzony na Pawiaku, gdzie przesiedział kilka tygodni. Po zwolnieniu i upadku powstania zajął się działalnością społeczną. Uczestniczył w założeniu kółek rolniczych w Łojewie i Chełmcach, prezesując temu ostatniemu przez 22 lata. Również w latach 1866-1877 jako prezes stał na czele dyrekcji inowrocławskiego Towarzystwa Rolniczego. Członek Towarzystwa Przemysłowców, inicjator reformy języka rzemieślniczego polskiego (1874 r.), orędownik zabezpieczenia emerytalnego włościan, także p. Alfonsomu Kruszwica zawdzięcza ocalenie resztek zamku. Członek Towarzystwa Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim w Toruniu. Zmarł 15 kwietnia 1890 r. w swym majątku w Rzeczycy, tam został pochowany., w kaplicy ufundowanej przez siebie.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: korzystałem z publikacji Mariana Przybylskiego http://www.wtg-gniazdo.org/ a także http://www.ipsb.nina.gov.pl/ http://ligakobietpolskich.pl/ pozostale źródła: Seweryn hrabia Uruski, Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, t XI, Warszawa 1914, s. 302-309. SGKPiIKS, t X, s. 139-140. Miroslaw Pietrzak, Moszczyński Alfons, [w:0 Inowrocławski Słownik Biograficzny, Inowrocław 1997, t. 3, s. 61-62. Wiarus. Pismo dla średniego stanu Polskiego, 1874 nr 72; 1875 nr 50. Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; W. Enc. Ilustr.; Uruski, XI 309; Żychliński, XIX 347–8; – Jakóbczyk W., Patron Jackowski, P. 1938 s. 61, 149; tenże, Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX w., P. 1959 II 93–4; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I 347–8; Kozłowski J., Wiosna Ludów w powiecie inowrocławskim, „Ziemia Kujawska” T. 3: 1971 s. 23, 30–1; Kroczakowa S., Towarzystwo Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim w Toruniu, „Prace Kom. Hist. Bydgoskiego Tow. Nauk.” T. 6: 1969 s. 76–7, 79; – Akta i czynności Polaków oskarżonych w r. 1847 o zbrodnię stanu, Berlin 1847 II 131–2; – „Tyg. Ilustr.” 1919 nr 17 (wspomnienie pośmiertne żony Eufemii oraz jej fot.). Obrazek: etrzcinski@hotmail.com


niedziela, 15 stycznia 2017

Powstańcy Wielkopolscy z Chełmiczek, Chrosna, Gocanówka i Gocanowa, gmina Kruszwica

Powstańcy Wielkopolscy Chełmiczki:

Drogowski Józef. Rodzice: lgnacy, Jadwiga. Ur.: 1893-03-07, Chełmiczki.1 Józef Drogowski z chwilą organizowania się Powstania Wielkopolskiego na terenie Kruszwicy w powiecie Inowrocławskim wstąpił w jego szeregi jako ochotnik i brał udział z bronią w ręku w walkach o Bachorce, Dąbrowa Biskupia, Kruszwica oraz w dniach 5 i 6 stycznia 1919 r. w walkach o Inowrocław. Przynależał do komp. Kruszwickiej dowodzonej przez mjr Maznera.


Mazalon, Leon. Rodzice: Andrzej, Franciszka Wojdyłło. Ur.: 1902-02-09, Chełmiczki.2 Brał udział w Powstaniu Wlkp. od 28.12.1918 do 30.01.1919 pod Gnieznem (zdobywanie koszar), Zdziechową, następnie wcielony jako ochotnik do 2 (16) Pułku Ułanów Wlkp. Był na froncie Słupia, Kępno, Sulmierzyce, Odolanów, w szwadronie 4 pod dow. rotm. Płacheckiego.


Piotrowski, Jan. Rodzice: Józef, Antonina Bilak. Ur.: 1899-06-02, Chełmiczki.3 Zweryfikowany jako Powstaniec Wlkp. na podstawie zaświadczenia Archiwum Państwowego Poznań. Brał czynny udział w Powstaniu Wlkp. w luźnych oddziałach, następnie w Kompanii Kruszwickiej o Inowrocław na froncie kujawskim, pod dow. kpt. Nowickiego, obecnie podpułkownika. Po zakończeniu akcji powstańczej pełnił służbę wojskową w 59 Pułku Piechoty Wielkopolskiej do sierpnia 1922, przeniesiony do rezerwy. Okres okupacji przepracował w mleczarni w Chełmach do chwili przeniesienia na emeryturę.


Sobociński, Szczepan. Rodzice: Antoni, Anna. Ur.: 1897-12-06, Chełmiczki.4 Bierze czynny udział z bronią w ręku przy oswobodzeniu Kruszwicy, Inowrocławia, Nakła, Szubina oraz okolicznych miejscowości w powiecie inowrocławskim pod dowództwem druha Nowickiego, Nowak i Dratwińskiego.


Tomaszewski, Franciszek. Rodzice: Ignacy, Stanisława. Ur.: 1898-10-02, Chełmiczki.5 Franciszek Tomaszewski brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim od dnia 2.1 do dnia 4.5.1919 r. przy oswobodzeniu Strzelna i Inowrocławia. Zmarł w 1953 r Zmarł 27.8.1953 r.


Powstańcy Wielkopolscy Chrosno:

Piotrowski, Czesław. Rodzice: Jan, Anna. Ur.: 1900-10-09, Chrosno.6 Wstąpił w dniu 01.01.1919 r. ochotniczo do Kompanii Gnieźnieńskiej i brał udział z bronią w ręku w walkach o Inowrocław, Szubin, Rynarzewo. Pozostał w składzie 58 pułku piechoty biorąc udział we wszystkich walkach tego pułku. Za waleczność w czasie walk przeciwko Niemcom został przez dowództwo 14 Dywizji Piechoty odznaczony "Krzyżem Walecznych". Jest powstańcem wielkopolskim i został zweryfikowany przez Zarząd Główny Zw. Powstańców Wlkp. za nr 3371 z dnia 21.08.1947 r. Jest członkiem ZBoWiD i posiada legitymację nr 042680. W czasie okupacji pozostał Polakiem i nie współpracował z okupantem.
Smul, Antoni. Rodzice: Józef, Katarzyna. Ur.: 1889-05-28, Chrosno.7 Brał czynny udział z bronią w ręku w Powstaniu Wielkopolskim. Od 3.01.do 8.01.1919 r. w oddziale powstańców Kruszwica. Brał udział w walkach o oswobodzenie miasta Kruszwica i Inowrocław pod dow. kpt. Owczarskiego. 2.01.1919 r. w Strzelnie które zostało wyzwolone, wstąpił do kompanii miejscowej pod dow. kpt. Józefa Owczarskiego z Młynów. Od tego dnia oczyszczono po drodze wsie Młyny, Młynice, Kijewice, Mirosławice, Sierakowo, Włostowo, Rzeszyn, Chrosno, Racice w kierunku Kruszwicy z oddziałów Grenzschutzu. W wyniku czego 3.01.1919 r. przystąpiono do odbicia Kruszwicy. Z kolei 5.01.1919 r. pod dow. kpt. Owczarskiego toczył bitwę w Inowrocławiu o koszary i dworzec. 8.01.1919 r. po oswobodzeniu Inowrocławia zwolnił się z powodu tego, że miał ojca starego na gospodarstwie.
Powstańcy Wielkopolscy Gocanowo:
Frąszczak, Franciszek. Rodzice: Franciszek, Marianna.. Ur.: 1895-07-14, Gocanowo.8 Drugostronnie wymieniony, według danych podanych przez Konsulat Generalny Rzeczypospolitej Polskiej w Lille, w piśmie nr 0761 z dnia 25.03.59 r., wstąpił do powstania dnia 3.01.1919 r. w miejscowości Gocanowo z grupą ochotników dostał się do Kruszwicy, gdzie wszedł w skład oddziału pod dowództwem Nowaka. Walczył w Chełmcach, Inowrocławiu (zdobywanie dworca i koszar) i w Złotnikach. Udział w powstaniu został odnotowany w PKU w Inowrocławiu, lecz legitymacji, poza książeczką wojskową, nie posiada. We Francji nie starał się o weryfikację, gdyż obarczony liczną rodziną, nie mógł zajmować się innymi sprawami. Do Francji wyjechał w 1930 r. i pracował jako górnik do 1951 r. Obecnie jest na emeryturze. Brał udział w ruchu oporu we Francji (POWN). Posiada obywatelstwo polskie.
Grześkowiak, Ludwik. Rodzice: Stanisław, Marianna. Ur.: 1897-07-30, Gocanowo.9 Kol. Ludwik Grześkowiak w styczniu 1919 r. jako członek tajnej organizacji powstańczej brał udział w akcji zbrojnej przy oswobodzeniu Strzelna, Kruszwicy, Mątew, Inowrocławia i Gniewkowa pod dowództwem kpt. Dratańskiego, następnie kpt. Cymsa. W Inowrocławiu brał udział w zdobyciu dworca kolejowego i obiektów kolejowych.Z oddziałów powstańczych utworzono 5 p.p. przemianowany później na 59 p.p. w Inowrocławiu, gdzie służył do 1921 r. jako sierżant. Brał udział w Powstaniu Warszawskim w oddziale "Baszta".
Grześkowiak, Michał. Rodzice: Stanisław, Maria Zielińska. Ur.: 1894-09-27, Gocanowo.10 Kol. Grześkowiak Michał brał czynny udział z bronią w ręku w powstaniu wielkopolskim, w walkach pod Kruszwicą, Inowrocławiem, d-ca kpt. Paweł Cyms. Od 1919 r. do 1921 w wojsku polskim jako kapral. Od roku należy do ZBoWiD w Gdyni (...). (…)
Grześkowiak, Michał. Rodzice: Stanisław, Maria Zielińska. Ur.: 1894-09-27, Gocanowo.11 Kol. Grześkowiak Michał brał czynny udział z bronią w ręku w powstaniu wielkopolskim, w walkach pod Kruszwicą, Inowrocławiem, d-ca kpt. Paweł Cyms. Od 1919 r. do 1921 w wojsku polskim jako kapral. Od roku należy do ZBoWiD w Gdyni (...). (…)
Halagiera, Jan. Rodzice: Tomasz, Katarzyna Kotas.. Ur.: 1900-08-13, Gocanowo.12 Wstąpił jako ochotnik 28.12.1918 r. do oddziału powstańczego w Łabiszynie i pod dow.mjr. Wleklińskiego brał udział z bronią w ręku w zajmowaniu Łabiszyna. następnie walczył pod Paterkiem, Nakłem i Szubinem. Z kolei został wcielony do 17. Pułku Ułanów w Gnieźnie. Z wojska został zwolniony 21.11.1921 r. Jest zweryfikowanym Powstańcem Wielkopolskim na podstawie zaświadczenia Centralnego Archiwum Wojskowego Warszawa Nr 18766 z dnia 16,1,1969r.

Nowak, Marcin. Rodzice: Józef. Ur.: 1875-10-02, Gocanowo.13 Nowak Marcin zgłosił się dnia 6 stycznia 1919, jako ochotnik do Kompanii Strzelińskiej i brał czynny udział z bronią w ręku w walkach na froncie północno- wielkopolskim pod Strzelnem, Kruszwicą i Czarnkowem, wobec czego zasługuje na odznaczenie Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym. W czasie okupacji nie współpracował z okupantem, volkslisty nie posiadał i pozostał Polakiem Jako Powstaniec Wielkopolski został zweryfikowany przez Zarząd Główny Związku Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu z 1947 roku za nr 2350.


Powstańcy Wielkopolscy Gocanówko:

Staszewski, Franciszek. Rodzice: Ignacy, Katarzyna. Ur.: 1899-08-13, Gocanówko.14 Staszewski Franciszek brał czynny udział w Powstaniu Wlkp. z bronią w ręku od 04.01.1919 do 20.02.1919 r. w kompanii kruszwickiej pod dowództwem kpt. Nowaka przy oswobodzeniu Kruszwicy, Mątew, Inowrocławia i okolicy.

Fot. Przemarsz żołnierzy Armii Wielkopolskiej ul. Lipową - 1919 rok http://www.godziszow.pl/ źródło: http://powstancy-wielkopolscy.pl/

1Uchwała Rady Państwa nr: 12.22-0.76 z dnia 1966-12-22
2Uchwała Rady Państwa nr: 07.28-0.152 z dnia 1960-07-28
3Uchwała Rady Państwa nr: 12.19-0.2385 z dnia 1974-12-19
4Uchwała Rady Państwa nr: 03.08-0.64 z dnia 1958-03-08
5Uchwała Rady Państwa nr: ?
6Uchwała Rady Państwa nr: 12.06-0.961 z dnia 1957-12-06
7Uchwała Rady Państwa nr: 12.18-0.1055 z dnia 1958-12-18
8Uchwała Rady Państwa nr: 06.06-0.472 z dnia 1959-07-06
9Uchwała Rady Państwa nr: 03.29-0.173 z dnia 1971-03-29
10Uchwała Rady Państwa nr: 01.25-0.11 z dnia 1968-01-25
11Uchwała Rady Państwa nr: 01.25-0.11 z dnia 1968-01-25
12Uchwała Rady Państwa nr: 03.29-0.173 z dnia 1971-03-29
13Uchwała Rady Państwa nr: 12.28-0.976 z dnia 1957-12-28
14Uchwała Rady Państwa nr: 12.04-0.1026 z dnia 1958-12-04

sobota, 14 stycznia 2017

Eufrozyna Opolska - księżna kujawska (1230?-1292)

Kujawy jako osobne księstwo wydzieliło się z władztwa Konrada Mazowieckiego, kujawską linie Piastów zapoczątkował jego syn Kazimierz. Konrad Mazowiecki już za życia, około 1230 r., podzielił swoje księstwo między synów, z zachowaniem zwiechrznictwa władzy dla siebie. W wyniku działów Kazimierz otrzymał Kujawy, a po śmierci ojca starał się powiększyć swe władztwo kosztem braci. Zajął przeznaczone dla najmłodszego syna Konrada, Siemowita, ziemie łęczycką i sieradzką, a po śmierci brata, Bolesława, przyłączył do swego księstwa ziemie dobrzyńską/ Księstwo kujawsko-łeczycko-sieradzkie graniczyło od zachodu z Wielkopolską, a od północy z Pomorzem i państwem Zakonu, od wschodu z Mazowszem i ziemią sandomierską.1

Od czasu rozbicia dzielnicowego Kujawami rządzili różni książęta jednym z nich był Kazimierz I Konradowic, przedmiotem tej pracy będzie jednak jego żona, również fascynująca postać, księżna kujawska Eufrozyna.

Eufrozyna Opolska – była najmłodszą siostrą Mieszka II Otyłego i Władysława. Około 1257 r. została wydana za mąż za kujawskiego księcia Kazimierza, syna Konrada Mazowieckiego, była jego drugą żoną. Mieli troje dzieci. Najstarszym był Władysław, zwany Łokietkiem, przyszły król Polski. Po śmierci męża przez jakiś czas sprawowała regencję w księstwie. Około 1275 r. wyszła ponownie za mąż za księcia gdańskiego Mszczuja II. Małżeństwo nieudane skończyło się rozwodem w 1288 r. Eufrozyna wróciła na dwór i tam w 1292 r. zmarła.

Podczas prac archeologicznych w podominikańskim klasztorze w Brześciu Kujawskim badacze natrafili na katakumby z historycznymi grobowcami. Prawdopodobnie spoczywa tam księżna Eufrozyna Opolska.2

Księżna przyszła na świat prawdopodobnie w Brześciu Kujawskim, około 1228 a 1230 r. Zmarła 4 listopada 1292 r., pochodziła z dynastii Piastów, córka księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza I i Wioli. Wydana za mąż za księcia Kazimierza I około 1257 a 1259 r. Mieli czworo dzieci: Władysława I Łokietka (późniejszego króla Polski), Kazimierza II (księcia łęczyckiego), Siemowita (księcia dobrzyńskiego), Eufemię (żonę księcia halickiego i włodzimierskiego Jerzego z dynastii Rurykowiczów). Regentka rządziła księstwem Brzesko-kujawskim i księstwem dobrzyńskim w latach 1267-1275. Z drugie małżeństwo z Mściwojem II3 było bezpotomne, doszło do rozwodu w 1288 r.4 Po rozwodzie z mężem Eufrozyna zamieszkała u synów na Kujawach, gdzie zmarła w 1292 r. i została pochowana. Możliwe, że w kościele dominikanów.5

O matce Eufrozyny wiemy niewiele. Historycy spierają się o pochodzenie Wioli. Wyszła za mąż za Kazimierza I, księcia opolskiego około 1212 a 1220 r.6 Szybko owdowiała (mąż zmarł około 1229 a 1230 r.). próbowała rządzić w imieniu małoletnich synów, ostatecznie oddała władzę kuzynowi – Henrykowi Brodatemu. Wiola miała z Kazimierzem dwóch synów: Mieszka Otyłego i Władysława opolskiego, dwie córki: Więcesławę i Eufrozynę. Możliwe, że została pochowana w klasztorze w Czarnowąsach7 u boku małżonka.

Ojciec – Kazimierz I Opolski8 urodził się między 1178 a 1180 r., zmarł prawdopodobnie w 1230 r., był księciem opolsko-raciborskim od 1211 r., synem Mieszka Plątonogiego i Ludomiły. Przyczynił się do rozwoju gospodarczego zarządzanych przez siebie ziem, a to za sprawa procesu lokacji miast na prawie niemieckim i sprowadzeniu osadników na Dolny Śląsk. Śmierć przyszła nagle, pochowany został w ufundowanym przez siebie klasztorze norbertanek w podopolskich Czarnowąsach.


Mąż – Kazimierz I Konradowic zwany kujawskim urodził się około 1211 r. zmarł 14 grudnia 1267 r. Władał Kujawami od 1233 r., a także wielkopolskim Lądem w latach 1239-1261, w Wyszygrodzie od 1242, książę sieradzki w latach 1247-1261, łęczycki od 1247 r., a także książę dobrzyński 1248. był drugim pod względem starszeństwa synem Konrada i mazowieckiego i Agafii, księżniczki ruskiej z rodu Rurykowiczów.9



Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

1S. Szczur, Historia Polski Średniowiecznej, Kraków 2004.s. 312.
2Zakonnicy przybyli do Brześcia kujawskiego w 1264 r., udokumentował to Jan Długosz. Wznieśli klasztor i gotycki kościół św. Michała Archanioła.
3Prawdopodobnie w 1275 r. w Świeciu. E. Rymar, Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 2005, s. 269.
4Ibidem, s. 270.
5K. Jasiński, Rodowód Piastów małopolskich i kujawskich, Poznań 2001, s. 64.
6W. Dziewulski, Bułgarka księżną opolską? Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, Wroclawskie Towarzystwo Miłośników Historii, Wrocław 1969, s. 171.
7H. Kałuża, Nasz brynicki kościół. Brynica 1996, s. 10.
8Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych pod red. I. Panica. T. II, Śląsk Cieszyński w średniowieczu, 2010, s. 45.
9D. Karczewski, K. Kondradowic, Inowrocławski Słownik Biograficzny, t. II, Inowrocław 1994, s. 48-49.

poniedziałek, 9 stycznia 2017

Rys historyczny Cukrowni „Kruszwica”

Cukrownia jest jednym z najstarszych zakładów w Kruszwicy, powstała w 1880 roku i od samego początku stał się ważnym ośrodkiem gospodarczym zatrudniającym dużą ilość robotników, co w okresie zaborów przyczyniło się do kształtowania świadomości narodowej wśród załogi a także poczucia klasowego. Na początku była to spółka akcyjna. W 1975 roku po Nacjonalizacji Przemysłu Cukrownia weszła w skład Zjednoczenia Cukrowni Pomorskich z siedzibą w Toruniu. Po reorganizacji przemysłu cukrowniczego w 1975 roku weszła w skład Przedsiębiorstwa Państwowego „Cukrownie Bydgoskie” z siedzibą w Inowrocławiu. Uzyskane w 1990 roku osobowości prawnej umożliwiło funkcjonowanie cukrowni jako samodzielnego przedsiębiorstwa. Pod koniec 1994 roku zakład przeżywał znaczne trudności finansowe, które dzięki postawie załogi oraz wprowadzeniu przez zarząd niezwykle rygorystycznego planu naprawczego, udało się przezwyciężyć do końca 1995 roku. W 1995 roku cukrownia została przekształcona w jednoosobową Spółkę Skarbu Państwa, a w roku następnym weszła w skład Poznańsko-Pomorskiej Spółki Cukrowej w Poznaniu, która przejęła 51 % akcji. Kolejnym krokiem przekształceń było powstanie Krajowej Spółki Cukrowej, do której Cukrownia „Kruszwica” należy, a przypada to na rok 2002.

W grudniu 1880 roku powstało Towarzystwo Akcyjne Cukrownia „Kruszwica”, którego założycielem byli właściciele majątków ziemskich, gospodarstw chłopskich oraz kupcy oraz przemysłowcy z okolic Inowrocławia i Kruszwicy. Jeszcze w tym samym roku rozpoczęto budowę fabryki, przy współpracy fabryki w Sudenburgu, który cukrownię wybudował i który zlokalizował obiekty budowli w miejscu północno-wschodnim od centrum miasteczka Kruszwica, w miejscu gdzie stwierdzono najlepsze warunki nowoczesnego budownictwa terenowego. 

Rok później czyli 19 grudnia 1881-82 rozpoczęła się pierwsza kampania cukrownicza, a zakończyła się 11 lutego 1882 roku. Przerabiając w tym okresie 15.709 ton buraków cukrowych o polaryzacji 10,11% i przerobie dobowym 3.378 q. Zakład systematycznie się rozwijał, zwiększając swoje zdolności produkcyjne. Zmianie uległ również układ produkcyjny.

Kruszwica należąca pod względem etnograficznym i administracyjnym do Wielkopolski w zaborze pruskim, wchodzi w skład 23 cukrowni na tej ziemi. Jak już wiadomo jej data powstania to rok 1880/1881. Plan sytuacyjny był dogodny obejmował bowiem posesje, oraz możliwości rozbudowy od głównej ulicy zwanej w roku 1880/81 ul. Główną, a z chwilą powstania państwowej linii kolejowej ul. Kolejową. Cukrownia w pierwszych latach swojego istnienia nie posiadała odpowiednich arterii transportowych i stąd też wysokie koszty zwożenia buraków, węgla. Zostały budowane w pośpiechu kolejki wąskotorowe. W roku 1905 długość linii wąskotorowej wynosiła 120 km. Na różnych odcinkach wybudowano drogi i trakty, a przy jeziorze Gopło zbudowano przystań. Dużym udogodnieniem było zbudowanie w roku 1889 kolei państwowej na odcinku Inowrocław-Kruszwica, był to transport towarowo-osobowy, oraz bardzo znacząca budowa mostu żelaznego przez jezioro Gopło. Ulepszono drogi polne wiodące z Kruszwicy w kierunku Inowrocławia i Chełmc, kładąc nawierzchnie bruku.

Przedmiotem działalności przetwórczej cukrowni był i jest burak cukrowy. Cukrownia Kruszwica zakłada plantacje dwóch typów, a mianowicie buraka cukrowego i buraka półcukrowego. Z biegiem lat plantacja buraka półcukrowego zanika ze względu na warunki glebowe i niewystarczającą ilość zawartości cukru.

Środowisko geograficzne wokół j. Gopła jest częścią składową pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, na której istnieją denne płaskie stoki. Występują także typy moreny dennej falistej osiągającej wysokość 80-90 m npm. Również na południowym krańcu Gopła i po jego bokach występują sandry (starsze i młodsze) zbudowane głównie z piasków ziarnistych. Różnorodne ukształtowanie pradoliny łańcucha Jezior Goplańskich jest bardzo urozmaicone. Rejon nadgoplański tworzy własny typowy mikroklimat sprzyjający wegetacji roślinnej, korzystnie wpływający na rozwój buraka pastewnego i cukrowego. Stosunki hydrograficzne mają niemały wpływ na nawodnienie ziemi zlewni jeziora Gopła (dorzecze Noteci, Warty i Odry) i na jakość wegetacji roślinnej.

Według oceny gleboznawców na obszarze ziemi jeziora Gopła można ująć gleby w kilku kompleksach a mianowicie: 
1- gleby brunatne wytworzone z glin zwałowych i naiłowych – lekkie i średnie; 
2- gleby bielicowe wytworzone z glin zwałowych oraz z piasków naglinowych i naiłowych; 
3- gleby bielicowe wytworzone z piasków słabo gliniastych; 
4- gleby bielicowe wytworzone z piasków gliniastych; 
5- gleby bielicowe wytworzone z gliny zwałowej oraz piasków naglinowych i naiłowych; 
6- ziemie czarne wytworzone z piasków; 
7- ziemie czarne wytworzone z glin i iłów różnego pochodzenia; 
8- gleby bagienne torfowe wytworzone z torfów torfowisk niskich – dolinowych; 
9- gleby bagienne torfowe wytworzone z torfów torfowisk niskich – niedolinowych; 
10- gleby bagienne murszowe. 
Poza wymienionymi typami gleb, Kujawy posiadają jeszcze wysoce urodzajne gleby zwane czarnoziemy Kujawskie. Gleby te są bardzo zasobne w składniki pokarmowe dla roślin.

Drogą długoletniej selekcji hodowlanej uzyskano następujące grupy : burak pastewny, burak żółty, burak czerwony i burak cukrowy. Nazwa cukier wywodzi się z języka arabskiego i włoskiego, tworzy grupę słodko smakujących węglowodanów, które znajdują się w roślinach i zwierzętach. Cukier można również tworzyć sztucznie z krochmalu i różnych komórek. Gatunki cukru: cukier trzcinowy, cukier buraczany, cukier owocowy, cukier gronowy, cukier mleczny i cukier z mąki ziemniaczanej. Największe jednak znaczenie i wartości posiadają dwa gatunki cukru: trzcinowy i buraczany, które występują w trzcinie i burakach cukrowych. Oba gatunki pod względem chemicznym tworzą ten sam składnik. Lecz jeśli przedstawimy produkcje obu gatunków cukru w liczbach to należy stwierdzić, że cukier trzcinowy w wyścigu produkcyjnym poważnie wyprzedza (ilościowo) cukier buraczany.

W 1938 r. Powierzchnia uprawy buraków cukrowych w Europie z wyłączeniem terenów należących do ZSRR wynosiła 1.837.000 ha, w ZSRR 1.180.000 ha, w USA 376.000 ha. Od tego roku liczby te ulegają wzrostu, gdyż wzrasta powierzchnia plantacji buraków. Przed II wojną światową na terenach objętych obecnymi granicami Polski obszar pod uprawę buraka cukrowego wynosił przeciętnie 225 tys. ha. W 1949 r. wzrósł do ok. 250 tys. ha. W roku 1955 r. liczba wzrosła do 391 tys. ha. W 1960 r. wyniosła 400,9 tys. ha. W 1962 r. 430 tys. ha. Konsumpcja cukru w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosiła w Polsce: 

1939 – 12,3 kg 
1949 – 19 kg 
1955 – 24 kg 
1960 – 27,9 kg 
1961 – 30,6 kg

W latach 1880-1914 obok czynników naturalnych, korzystnych w rozwoju rolnictwa osiągnięto wskaźniki wynikowe zbliżone do najwyższych wskaźników ówczesnego poziomu rolnictwa Europy zachodniej. W rezultacie takiego stanu rzeczy, rolnictwo ziem polskich stanowiło czołowe miejsce, a w przemyśle rolnym gałąź przemysłu cukrowniczego zajmowała niebagatelną pozycję. Było w zasadzie kilka przyczyn natury technologicznej wpływających korzystnie na ten stan rzeczy: 

a- rozwój dróg bitych 
b- budownictwo kanałów wodnych 
c- rozwój komunikacji wodnej 
d- rozwój i rozbudowa sieci kolei szeroko i wąskotorowych dzięki czemu został rozwiązany istotny problem transportu surowca

W 1894 nastąpiła pierwsza przebudowa Cukrowni i zwiększenia mocy przerobowej do 15.000 q na dobę. Zasługuje na to fakt zainstalowania specjalnego działu do ocukrzania melasu, a pracującego od 1902. 

W 1929 przeprowadzono drugą z kolei przebudowę fabryki – wybudowano kotłownię, turbinownię / eliminując maszyny parowe / suszarnię wysłodków, stację pomp wodnych, magazyn wysłodków suszonych, zelektfikowano cukrownię i przegrupowano poszczególne działy podnosząc przerób dobowy do 20.000 q. Areał plantacyjny Cukrowni wahał się w dość szerokich granicach – i tak w roku 1881 wynosił 800ha, a w okresie przed I wojną światową do 6.500 ha. Poczynając od roku 1931 areał plantacyjny utrzymywał się w granicach od 2.700. Największy jaki osiągnięto to 7.610 ha w roku 1954. Od początku istnienia Cukrowni wydajność z ha wynosiła od 200 q do ponad 300 q/ha, najniższy osiągnięty plon w historii Cukrowni wynosił 150 q/ha w roku 1945.

W roku 1881 do 1907 następował wzrost polaryzacji od 10,11 do 18 %. W latach późniejszych polaryzacja wahała się w granicach 17-20 %. Najwyższa polaryzacja przypada na okres powojenny i wynosiła w 1953 r 20,34 %. Natomiast od roku 1956 jest obserwowany spadek zawartości cukru w buraku. Zasługuje na uwagę czas trwania kampanii. Od 1910 roku zaczynano kampanię już we wrześniu (nawet w pierwszej połowie) a kończono w styczniu a nawet w lutym. Na okres ten przypada najdłuższa kampania trwająca 154 dni od 2 września do 2 lutego w latach 1895-96.

W latach następnych daje się zauważyć skrócenie czasu kampanii, a w latach 1931 – 1939, czas ten wynosił tylko 30-40 dni. W latach 1895 – 1913 przerabiano średnio powyżej 1,5mln q. Na ten właśnie okres przypada największa ilość przerobionych buraków. Częścią składową Cukrowni „Kruszwica” w organizacji odbioru surowca był transport wodny i wąsko torowe kolejki.

Transport wodny na Gople obejmował w okresie międzywojennym 80 – 100.000 q buraków ręcznie ładowanych na 24 ładowniach. W późniejszym okresie ilość przewożonych taborem wodny buraków wynosiła ok. 70 tysięcy q. Zmniejszająca się ilość ładunku odbijała się na kosztach transportu, w związku z tym w 1965 roku nastąpiła całkowita likwidacja transportu wodnego. Jednak w dalszym ciągu ok. 50% surowca jest zwożona kolejką. 

W okresie 25-lecia Polski Ludowej Cukrownia Kruszwica w dużym stopniu została zmodernizowana. Nakłady inwestycyjne w tym okresie wyniosły ponad 150 mln.zł.

W 1945 r. władze polskie przejęły niezniszczoną wojną cukrownie, została upaństwowiona. Już w 1946 r. rolnicy zaczęli obsiew pól burakiem cukrowym. Obsiano 3883 ha, wyprodukowano 6186 ton cukru białego. 

W 1950 r. po nacjonallizacji przemysłu Cukrownia „Kruszwica” rozpoczęła współpracę w ramach Zjednoczonych Cukrowni Pomorskich z siedziba w Toruniu.

W roku 1954 plantacje objęły 7610 ha. W roku 1960 uzyskano 27729 ton cukru białego.



W latach 60tych XX wieku, Kruszwica należała do wysoko uprzemysłowionych miast. W 1960 r. w przemyśle pracowało 49,1 % ogółu zatrudnionych w Kruszwicy. Rozszerzenie ogółu potencjału przemysłowego miasta nastąpiło wskutek oddania do użytku Kujawskich Zakładów Przemysłu Tłuszczowego, a ponadto w związku z modernizacją i rozbudową cukrowni „Kruszwica”, Kujawskiej Wytwórni Win i szeregu drobniejszych zakładów przemysłowych.


W latach 1945-1960 nastąpiła rozbudowa cukrowni w wyniku poważnych inwestycji. Zbudowano magazyn cukru, budynek segregacji cukru z pakownią, zmodernizowano kotły i pompy, garaż, rozbudowano biura. Ponad to wybudowano dom mieszkalny dla 8 rodzin, hotel robotniczy na 190 łóżek, uruchomiono przedszkole i wybudowano świetlicę z salą kinową.


Cukrownia po reorganizacji przemysłu cukrowniczego w 1975 r. weszła w skład Przedsiębiorstwa „Cukrownie Bydgoskie” z siedzibą w Inowrocławiu. W tym samym roku weszła w skład nowej spółki cukrowniczej z siedzibą w Poznaniu, która przejęła 51 % akcji.



W latach 90tych Cukrownia zainwestowała w nowinki technologiczne, zastępując stare urządzenia nowymi, nastąpiła modernizacja zakładu. Pod koniec lat 90tych wdrożono system zarządzania jakością według norm ISO 9001. W 2000 r. wprowadzono następny system HACCP w oparciu o Dyrektywę UE.


Z poważniejszych inwestycji oddziaływujących na organizację przerobu i obsługę plantatora należy wymienić : 

1955 – budowa magazynu nasion 
1956 – budowa magazynu cukru oraz budowa pakowni 
1960 – budowa spławów polowych 
1961 – budowa nowej produktowni 
1962 / 1968 – rozbudowa urządzeń do odbioru buraków cukrowych wraz z mechanizacją 
1966 – budowa dyfuzji DdS na 2400 ton na dobę 
1967 / 1968 – zainstalowanie filtrów obrotowych polskiej produkcji zamiast ramowych błotniarek 1969 – rozbudowa kotłowni

Poniesione nakłady inwestycyjne, pozwoliły załodze Cukrowni Kruszwica z roku na rok poprawić swoje wyniki na odcinku : - jakości remontów - wielkości przerobu dobowego - poprawy organizacji pracy - obniżki zakupu surowca - obniżki własnych kosztów produkcji cukru.

Poprawa wyników pozwoliła w roku 1968 uzyskać pierwsze miejsce we współzawodnictwie w skali ogólnokrajowej. Natomiast za kampanię 1970/71 załoga Cukrowni Kruszwica uzyskała pierwsze miejsce w skali Przedsiębiorstwa Cukrownie Kujawskie a czwarte w skali ogólnokrajowej.

W pierwszych latach działalności cukrowni przerób buraków wynosił ok. 5000 q na dobę a plan przerobu przewidywał 20000 q. Jednak z różnych przyczyn technicznych i przy dość powolnym procesie mechanizacji plan ten osiągnięto dopiero ok. 1905 – 1906. Do ważniejszych postępów technicznych należy zaliczyć także założenie pól irygacyjnych do celów oczyszczania wód, było to w latach 1894 – 1904. Rok 1904 notuje pożar w którym spaliła się doszczętnie suszarnia. Lecz zajście to wpłynęło korzystnie na rozbudowę i modernizację fabryki. Zbudowano również kolejki linowe odprowadzające błoto defekt-saturacyjne. Zbudowano pierwszą suszarnię wysłodków. W sumie był to postęp na miarę europejską na ówczesne czasy. W roku 1914 wybuchł drugi pożar, który zniszczył suszarnie. Tak jak po poprzednim pożarze została szybko odbudowana. Do czasu elektryfikacji fabryki, a jest to data do ok. 1929, urządzeniami napędowymi były maszyny parowe, które wytwarzały parę w 12-stu kotłach pod ciśnieniem 6-ciu atmosfer. Uzyskana para poruszała maszyny parowe porozstawiane w całej fabryce. Dzięki takiemu schematowi stworzono sieć transmisyjną poruszającą poszczególne maszyny.

Elektryfikacyjne prace Cukrowni Kruszwica wykonano w okresie między kampanijnym a przypadło to na rok 1928-1929. Ogólnym założeniem było wyeliminowanie na terenie całej fabryki napędów parowych i zastąpienie ich napędami elektrycznymi, wykorzystując własną produkowaną energię. Zbudowano w tym okresie także turbinownię, kotłownie, buraczarnie, surownie, a także magazyn suszonych wysłodków. Modernizacja ta spowodowała, że od roku 1929 dzienny rzeczywisty przerób buraków cukrowych wahał się w granicach 24.000 q na dobę.

Od roku 1950 nastąpiły modernizacje fabryki takie jak: - poszerzenie i zmodernizowanie ulicy wjazdowej z bramą, obok został zbudowany budynek wagowy i zainstalowano 2 wagi o nośności po 20 ton każda. - budowa magazynu cukru w roku 1952. Pojemność magazynu wynosiła 12.000 ton. Uzupełnieniem magazynu było zbudowanie segregacji i pakowni cukru w roku 1957 na której zastosowano mechaniczne zszywanie worków z cukrem. Również w pakowni zastosowano po raz pierwszy w historii Cukrowni wagi ekranowe. - zbudowano hydrauliczny transport buraków z placu buraczanego do fabryki wraz z Elfą wagonikową. - zastosowano mechaniczny transport wysłodków mokrych na wagoniki z jednoczesnym ważeniem. - zastosowano hydrauliczne podnoszenie dzwonów na piecach wapiennych. - zmodernizowano główną tablicę rozdzielczą w turbinowni – wprowadzając automatykę sterowania i elektro-magnetyczne regulatory napięć. - zainstalowano nowy przyrząd do automatycznego gotowania cukru Qwintometr. - oddano do użytku w 1960/61 nową zmodernizowaną produktownię. - w 1967 zbudowano nową dyfuzję Dds ciągłą. - zbudowano 3 nowe filtry na stacji filtracyjnej. - oddano do eksploatacji w 1969 roku zbudowaną w nowym budynku kotłownię z kotłem OSR 32/25, oraz nową stację do uzdatniania wody zasilającej kotły. - zbudowano suwnicę ramową do rozładunku i załadunku węgla z wagonów i bunkry betonowe do składowania węgla o pojemności 28.000 ton. - założono nową pompownie wody brudnej. - przebudowano plac do przeładunku surowca. - przerobiono i zmodernizowano budynek buraczarni a na piętrze umieszczono biura techniczne, bibliotekę techniczną oraz salę zebrań (Klub Techniki i Racjonalizacji) Początek lat 90-tych to okres licznych przedsięwzięć inwestycyjnych. Proces ten rozpoczęło oddanie do użytku nowego magazynu cukru o pojemności 4000 ton, montaż 4 sztuk wirówek AWO-1000 do wirowania cukrzycy I-wszej i suwnicy bramowej do rozładunku węgla. Prawie równolegle pobudowano kocioł parowy PR-25/40 i zamontowano turbozespół parowy o mocy 7,5 MW. Budowa wiaty na spławie rok 1990.

W 1993 roku oddano jeszcze do użytkowania stację uzdatniania wody kotłowej i suszarnię wysłodków opalaną olejem opałowym. W następnym roku pobudowano i oddano do użytku przepompownię i instalację przesyłową ścieków do oczyszczalni miejskiej, co pozwoliło wyeliminować zrzut ścieków do Jeziora Gopło po oczyszczeniu mechanicznym i polach filtracyjnych.

Modernizacja produktowni 1996 rok : - wymiana ścian na płyty PW8 z oknami z poliwęglanu. - nowe pokrycie dachowe z papy zgrzewalnej. - budowa bramy wjazdowej na produktownię.

Rok 1996 – 1997, adaptacja budynku wapniarni na szatnię centralną.

W roku 1998 położono: 1800m² posadzek z powłoką ochronną 1600m² posadzek ceramicznych.

W roku 1997 przebudowano starą zmiękczalnię wody na budynek biurowo-warsztatowy.

Montaż prasy błota defeko-saturacyjnej PKF 140 firmy Putsch. Modernizacja stacji oczyszczania w roku 1998. W roku 1998 nastąpiła wymiana lasownicy na wapniarni.

Rok 2000 adaptacja magazynu wysłodków na magazyn cukru.

Modernizacja gospodarki cieplnej, oraz duży zakres remontowy i inwestycyjny w 2001 roku: - montaż centralnej wodniarki sekcyjnej na surowni - zainstalowanie wirówki klarującej - zainstalowanie wymienników cieplnych w układzie skraplaczy barometrycznych - zainstalowanie wago-pakowaczek wentylowych do cukru - zainstalowanie prasy wysłodkowej wysokiego wyżęcia - przebudowa całości układu suszenia i chłodzenia cukru - modernizacja gospodarki wodno-ściekowej - modernizacja stacji wyparnej z cztero na pięcio stanowiskową.

Ogólny charakter zatrudnienia w Cukrowni Cukrownia jako przedsiębiorstwo przemysłowe ma wyraźnie sezonowy charakter produkcyjny i dlatego też szczególne znaczenie ma podział pracowników: na pracowników stałych i pracowników sezonowych. Pracownicy stali dzielą się w cukrowni na pracowników umysłowych oraz różne kategorie robotników wykwalifikowanych i niewykwalifikowanych. Jednak podział ten w różnych okresach działalności cukrowni był względny i należy go traktować raczej ogólnikowo. Trudno jest określić stosunki pracy w latach przed I wojną światową, gdyż brak jest odpowiedniej dokumentacji. Jednak wiadomo ogólnikowo, że do roku 1913 pracowało w Cukrowni ponad 90% mężczyzn. Czas pracy oficjalnie trwał w latach 1880 po 12 godzin, w latach 1912 – 1913 godzin 10-11. Jednak w praktyce niejednokrotnie czas pracy osiągał 14-15 godzin. W latach 1925-1931 nastąpiło przejście przedsiębiorstwa z 10-12 godzin pracy na 8 godzin pracy, co okazało się wyższą wydajnością pracy. W okresie międzywojenny notuje się zatrudnienie pracowników stałych w liczbie 320 osób. Proces redukcji robotników stałych, poprzez unowocześnianie fabryki trwał w zasadzie w Kruszwicy nieprzerywalnie do roku 1938-1939. Natomiast liczba robotników sezonowych wzrastała co korzystnie wpływało na spadek bezrobocia w Kruszwicy. W czasie okupacji hitlerowskiej podczas II wojny światowej liczba pracowników stałych Cukrowni wg spisu z dnia 28 lutego 1941 roku wynosiła 332 osoby. Większość z nich to Polacy, fachowcy, pracownicy z przed 1 września 1939 roku. Jednak stanowiska lepsze i kierownicze zajmowali Niemcy. Zarobki Polskich pracowników mieściły się w taryfikatorze niemieckim oraz dodatkowo potrącano im około 18-20% sumy Brutto na cele wojenne (tzw. Polen-abzng). W stosunku do pracowników Polskich stosowano wszystkie metody dyskryminacji, prześladowania, bicie i aresztowania.

Również wśród pracowników Cukrowni były ofiary tamtych czasów a przypomina nam o tym marmurowa tablica umieszczona na pomniku przypominającym tamte dni. 

Na wzrost buraka cukrowego bardzo ważne są opady które w naszym regionie wahają się w granicach 450-600 mm . Roczny opad jest nierównomierny, przy czym największy opad notuje się w lipcu. Ilość opadów tego miesiąca jest około 2,5 – 3 krotnie większy od sumy miesiąca najsuchszego. Niedobór wody dla buraków cukrowych w okresie wegetacji nie jest i nie może być wyrównany z zasobów okresu zimowego i dlatego plony w dużym stopniu zależą od rozkładu opadów w okresie wegetacji.

Rok 1959 był rokiem klęski dla rolnictwa. Prawie osiemdziesiąt letnia historia Cukrowni Kruszwickiej dotychczas takich nie notowała. Była to susza Która utrzymywała się już od listopada 1958 roku. Suma opadów w tym okresie wyniosła zaledwie 56,8 mm a burak cukrowy do prawidłowej wegetacji potrzebuje ok. 360 mm opadów w czasie od maja do października. W wyniku czego susza zniszczyła plantacje buraków.

Zasadniczym czynnikiem oddziaływania na produkcję roślinną jest racjonalna gospodarka nawozowa. W latach 1956 – 1960 przeprowadzono szeroką akcję propagandową polegającą na zapoznaniu rolników z korzyściami wynikającymi ze stosowania nawozów sztucznych, stosowania właściwych dawek. W tych latach nastąpił wyraźny wzrost nawozów sztucznych, który umożliwił wzrost produkcji na 1 ha . Cukrownia posiadała dwa magazyny nawozów, w Mątwach o pojemności 700 ton i w Kruszwicy o pojemności 3000 ton, skąd plantatorzy pobierali bezpośrednio nawozy, część nawozów Cukrownia rozwoziła kolejką.

Mechanizacja gospodarki surowcowej obejmuje roboty ciężkie i pracochłonne: jak rozładunek dostaw oraz załadunek buraków z kopców na środki transportowe dla dostarczenia surowca do przerobu oraz transport wewnętrzny. Na początku mechanizacji Cukrownia ograniczyła się do elfy-spłukiwaczy kolejowych i kolejkowych oraz hydromechanicznego rozładunku spławiaków. Tak więc nie odniosła się modernizacja do rozładunku, tą prace musiał wykonywać plantator. Począwszy do 1962 roku Cukrownia wprowadziła rozładunek dostaw wozowych i ciągnikowych przy pomocy dźwigów i siatek. W pierwszym okresie zakład dysponował dźwigiem „Październik”. Po dwóch latach są już trzy dźwigi, z których dwa posiadają długie wysięgniki i mogą kopcować buraki do wysokości 5 metrów. Miało to ogromne odbicie w czasie ponieważ rozładunek przy pomocy siatki trwał 6 minut a ręcznie 45 minut przez czterech ludzi. W 1963 wybudowano elfę samochodową, która przejęła rozładunek dostaw samochodowych kierowanych bezpośrednio do produkcji. Po roku 1965 dużym skokiem w postępie mechanizacji było zamontowanie mostów uchylnych oraz transportera.

Dużo uwagi przekłada się do uzyskania wysokiej jakości cukru białego oraz warunkom pracy, czego wykładnią jest posiadanie : 

- od 1998 roku certyfikatu ISO 9002 - certyfikatu systemu HACCP wdrożonego w 2000 roku 
- Znaku Jakości Kujawsko-Pomorskiej Solidarności za cukier biały KN.KAT.2 przyznanego naszej cukrowni dwukrotnie: - w 1998 roku na okres 1999/2000 
- w 2001 roku na okres 2001/2002 - tytuł PRZEDSIĘBIORSTWA FAIR PLAY za 1999, 2000, 2001, 2003 rok - certyfikatu „Solidny Partner 98”
- członkowstwa Klubu Rzetelnego Biznesu „Solidny Partner”, uczestnicząc w programie promocji rzetelnych firm i etyki działania w biznesie.

Przerób dobowy buraków i ilość wyprodukowanego cukru w Cukrowni „Kruszwica” z ostatnich szesnastu lat, wygląda następująco :

1989 – dobowy przerób buraków wyniósł 2.528 ton/dobę - wyprodukowano cukru 27422.00 ton 
1990 – dobowy przerób buraków wyniósł 2.486 ton/dobę - wyprodukowano cukru 37148.00 ton
1991 – dobowy przerób buraków wyniósł 2.575 ton/dobę - wyprodukowano cukru 29316.00 ton 
1992 – dobowy przerób buraków wyniósł 2.985 ton/dobę - wyprodukowano cukru 23835.00 ton 
1993 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.102 ton/dobę - wyprodukowano cukru 37990.00 ton 
1994 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.131 ton/dobę - wyprodukowano cukru 21277.00 ton 
1995 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.208 ton/dobę - wyprodukowano cukru 20589.00 ton 
1996 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.189 ton/dobę - wyprodukowano cukru 37164.03 ton 
1997 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.132 ton/dobę - wyprodukowano cukru 35775.00 ton 
1998 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.380 ton/dobę - wyprodukowano cukru 35348.00 ton 
1999 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.362 ton/dobę - wyprodukowano cukru 31 031.00 ton 2000 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.600 ton/dobę - wyprodukowano cukru 35.880.00 ton 2001 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.256 ton/dobę - wyprodukowano cukru 28.089.72 ton 2002 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.520 ton/dobę - wyprodukowano cukru 36.249.36 ton 2003 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.533 ton/dobę - wyprodukowano cukru 31.053.30 ton 2004 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.944 ton/dobę - wyprodukowano cukru 42.631.54 ton 2005 – dobowy przerób buraków wyniósł 3.792 ton/dobę - wyprodukowano cukru 46.852.39 ton


W 1946 roku odbyły się pierwsze wybory i ukonstytuowano Radę Zakładową Pierwszym dyrektorem zakładu był inż. Dzięgielewski Jan który pełnił swoje obowiązki od 12.XII.1945 roku do 28.VII.1947 roku.

Kolejnymi dyrektorami Cukrowni „Kruszwica” w następnych latach byli :

 Inż. Rumiński Maciej 28.VI.1947 – 30.IX.1950
 Inż. Krzętowski Jerzy 1.III.1951 – 30.IX.1953
 Lewandowski Alfons 1.X.1953 – 30.VI.1958
 Inż. Sochacki Jan 1.VIII.1958 – 30.VI.1962
 Inż. Pietkiewicz Mikołaj 1.VII.1962 – 30.VI.1968
 Mgr. Inż. Garczarek Leszek 18.V.1968 – 28.II.1973
 Mgr. Inż. Gorzelańczyk Mieczysław 21.III.1973 – 30.VI.1975
 Mgr. Inż. Szyszka Albin 1.III.1976 – 31.XII.1981
 Mgr. Inż. Zieliński Mieczysław 16.I.1982 – 31.III.1984
 Mgr. Inż. Mielnicki Ryszard 19.III.1984 – 8.III.1989
 Mgr. Kolczyński Ryszard 10.III.1989 – 11.XI.1994
 Dr. Makowski Henryk 28.XII.1994 – 20.V.2000
 Inż. Sobecki Leszek 14.VI.2000 – 31.I.2003
 Mgr. Inż. Pawlak Stanisław 3.II.2003 – 1.III.2004
 Mgr. Inż. Szymon Ratecki 1.IV.2004 – 1.II. 2007
 Edward Mączkowski 9.II.2007 – 22.IV.2008

 Lech Sobecki - aktualnie


Cukrownia w Kruszwicy, należąca do Krajowej Spółki Cukrowej (KSC), w 2015 r. oddała do eksploatacji duży i wysoko wydajny piec do wypalania wapna, wykorzystywanego w procesie produkcji.

Krajowa Spółka Akcyjna powstała w 2002 r. W jej skład wchodzi siedem cukrowni w pięciu województwach: Dobrzelin, Kluczewo, Krasnystaw, Kruszwica, Malbork, Nakło i Werbkowice, które przerabiają łącznie około 5 mln t buraków, uprawianych na ponad 77 tys. ha.

KSC jest największym producentem cukru w Polsce i ósmym na świecie, który jest sprzedawany pod marką Polski Cukier i pod markami klientów, w tym sieci handlowych. Cukier eksportowany jest do krajów Unii Europejskiej, ale też do Algierii, Egiptu, Izraela, Kazachstanu, Libanu, Nigerii, Omanu, Rosji i Syrii. Poza Polskę trafia również wytwarzana w spółce melasa, wykorzystywana m.in. przez branżę spirytusową. Odbiorcami są takie kraje jak Finlandia, Norwegia, Szwecja i USA.
Kolej cukrowni Kruszwica miała w okresie swojego największego rozwoju ponad tysiąc wagonów. Wśród nich zdarzały się egzemplarze najróżniejszych typów, przysłane do cukrowni w różnych okresach.

Ostatnia kampania cukrownicza z wykorzystaniem kolei wąskotorowej (będącej już wówczas cieniem samej siebie sprzed lat) miała miejsce w 2002 roku. Niedługo później rozpoczęto rozbiórkę szlaku i cięcie na złom niepotrzebnego już taboru. Niewielką część wagonów udało się ocalić. Zostały one kupione od cukrowni przez członków Fundacji i przywiezione do Rogowa.

W kampanii 2009/2010 po raz pierwszy w historii kruszwickiej cukrowni wyprodukowano ponad 100 tys. t cukru. W latach 2004-2014 zrealizowano inwestycje za 276 mln zł, które trzykrotnie zwiększyły dobowe moce przerobowe.

Cukier zna ludzkość od ponad 3 000 lat, tak naprawdę jego produkcja rozpoczęła się 700 lat p.n.e. w Indiach z trzciny cukrowej. Do Europy cukier trzcinowy dotarł w XIV wieku. Początkowo używano go w Europie jako leku, z uwagi na jego wysoką cenę. Dopiero z czasem stał się środkiem spożywczym. Sprowadzano cukier trzcinowy surowy, który po przerobieniu w rafineriach na cukier biały trafiał do handlu. Pod koniec XVII wieku na terenie Europy (także na naszym terenie) funkcjonowało wiele rafinerii. I tak byłoby do dzisiaj, gdyby nie zabrakło cukru w Europie, po zablokowaniu przez Napoleona Anglii, która miała monopol na sprowadzanie drogą morską cukru trzcinowego. W czasach Napoleońskich rozpoczęto poszukiwania możliwości produkowania cukru z roślin występujących w Europie. Pierwszym, któremu się to udało był Carl Franz Achard. Pierwszy cukier z buraków na skalę przemysłową otrzymał 1802 roku w Konarach na Śląsku. Od tego momentu datuje się rozwój cukrownictwa w Europie, który w ciągu minionych 200 lat przeżywał okresy zarówno rozwoju jak i dekoniunktury. Cukrownia "Kruszwica" istnieje już 136 lat (1881-2017).

Cukrownia Kruszwica i Państwowy Majątek Kobylniki 1949 r. kliknij buton

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła i fotografie nadesłane przez pracowników cukrowni, a także z: Kruszwica, Zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiak, Toruń 1965., B. Grabowski, Przemysł w Kruszwicy po II Wojnie Światowej,  http://naszarola.pl/nowy-piec-w-cukrowni-kruszwica/ http://kolejrogowska.pl/?page_id=349 http://wiadomosci.onet.pl/kujawsko-pomorskie/ruszyla-produkcja-w-cukrowni-kruszwica