Zygmunt i Stanisław Wyskota Zakrzewscy

Zygmunt Wyskota Zakrzewski

28 marca 1867-1951 r.

Syn Pawła Wyskota Zakrzewskiego, właściciel Mierosławic na Kujawach

Poszukując informacji o dawnych pracownikach kruszwickiej cukrowni, natrafiłem na pewną rodzinę z Kujaw, która w herbie ma Wyskota. Zaciekawiony zaledwie wzmianką w kalendarium naszego regionu „W czasach pruskich pracował w cukrowniach w Kruszwicy i Pakości, a w 1919 r. był pierwszym polskim starostą powiatu strzeleńskiego”¹ postanowiłem poszperać, aby dowiedzieć czegoś więcej o panie Zygmuncie Wyskota Zakrzewskim i jego rodzinie.

Pan Zygmunt urodził się 28 marca 1867 roku w Poznaniu. Kształcił się w gimnazjum w Poznaniu i Wrocławiu. Następnie studiował na Politechnice w Karlsruhe, gdzie uzyskał tytuł inżyniera chemii, oraz na Uniwersytecie w Bazylei gdzie otrzymał doktorat filozofii. 23 sierpnia 1898 roku poślubił Emilię Jazdzewską herbu Siekierz, córkę Władysława i Marii Otto Trapczyńskiej herbu Topór. Ślub odbył się w Poznaniu w kościele Świętego Wojciecha.²

Brał czynny udział w życiu społecznym i niepodległościowym w poznańskim i z racji tego został wybrany na Posła na sejm berliński w 1914 roku. Funkcję tą pełnił do 1918 roku, żywo uczestnicząc w pracach Koła Polskiego.

Był dyrektorem ” Rolnika” w Strzelnie, instytucji walczącej z Niemcami na polu ekonomicznym.

Był również członkiem sądu przysięgłych w Inowrocławiu. W 1918 roku przewodniczył Tajnym Komitetem Obywatelskim na powiat Strzeliński. Po oswobodzeniu Strzelna w Powstaniu Wielkopolskim dnia 2 stycznia 1919 roku był pierwszym polskim starostą tegoż miasta i podpułkownikiem Straży Ludowej.

Zygmunt od najmłodszych lat okazywał duże zainteresowanie historią średniowieczną, archeologią i numizmatyką. Poprzez swoje zainteresowania stał się jednym z najwybitniejszych znawców numizmatyki polskiej jak i zagranicznej swoich czasów. W 1910 roku przewodniczył kongresem numizmatycznym w Brukseli. Jako wybitny ekspert uczestniczył w 1936 roku w międzynarodowej komisji na kongresie numizmatycznym w Londynie.

Do roku 1904 był dyrektorem cukrowni w Pakości, po czym gospodarował w swym majątku Mirosławice na Kujawach. Od roku 1919 zamieszkał w Poznaniu poświęcając się pracy naukowej. Z chwilą powstania Uniwersytetu Poznańskiego został powołany na katedrę numizmatyki początkowo jako docent, a później jako profesor.

Był też członkiemAkademii Umiejętności oraz konserwatorem zabytków przedhistorycznych okręgu pomorsko-poznańskiego. Jego działalność wysunęła profesora Zygmunta na czoło naukowców polskich, dlatego też jest on wymieniany w ” Wielkopolskim Słowniku Biograficznym ” wydanym w 1981 roku przez Państwowy Instytut Naukowy. Jego nazwisko figuruje również w przedwojennej encyklopedii Trzaska Evert Michalskiego z 1939 roku.

Był prezesem Towarzystwaa Numiznatyccznego w Poznaniu w latach 1924-1939.

W ciągu swojej długoletniej działalności naukowej wydał 23 prace archeologiczne i ponad 60 numizmatycznych, drukując m.in. w czasopiśmie naukowym ” Antiqua ” wydawanym w Szwajcarii.

II wojna światowa zastała profesora we Francji. Pomimo podeszłego wieku nie ustawał w swojej pracy naukowej. W latach wojennych podczas okupacji niemieckiej we Francji nauczał w szkole w Boulogne w celach zarobkowych. Po zakończeniu działań wojennych dołączył do swego syna Stanisława, pułkownika i dowódcy Pułku Ułanów Karpackich we Włoszech, z którym to wraz z pułkiem odjechali w 1946 roku do Anglii (Grimsby Lincolnshire). W roku 1948 powrócił do Polski, gdzie osiadł u córki Katarzyny w Krakowie pracując nadal naukowo. Zmarł w 1951 roku dożywszy 84 lat.

W ciągu długiego życia zebrał ogromną kolekcję monet, z których większość ocalała po wojnie. Wolą profesora było aby zbiór pozostał w całości i zdeponowany został w odpowiednim miejscu. Zgodnie z jego wolą córka Katarzyna ofiarowała zbiór liczący ok 5 tysięcy samych monet piastowskich Muzeum Narodowemu w Krakowie i imieniu swoim i braci.

Za przyczyną Polskiego Towarzystwa Archeologicznego został wybity medal, który przedstawia profil profesora i napis : „Zygmunt Zakrzewski 1867-1951”. Na odwrocie jest napisane: „Niestrudzonemu Badaczowi numizmatyki Piastów” - Średnica medalu 5.9 cm.

Stanisław Wyskota – Zakrzewski urodził się 1 marca 1902 roku w Rybitwach koło Pakości. Ojciec Jego - Zygmunt był w 1919 roku pierwszym polskim starostą w Strzelnie, profesorem Uniwersytetu w Poznaniu. Matka Emilia z d. Jażdżewska była założycielką Kółka Włościanek w Kościeszkach.

Syn Zygmunta pułkownik Stanisław Wyskota Zakrzewski

W 1904 roku Emilia i Zygmunt Zakrzewscy kupili majątek w Mirosławicach i zamieszkali tam wraz z dziećmi. Wychowywano je w duchu miłości do Ojczyzny. Stanisław mając 16 lat wstąpił do Ochotniczych Oddziałów Powstańczych, a rok później brał udział w walkach o Strzelno. W 1920 roku brał udział w kampanii 1920 roku. Dwukrotnie został odznaczony Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości. Przeznaczeniem Jego stała się służba wojskowa. Był oficerem w 17. Pułku Ułanów Wielkopolskich, w 1934 roku awansował do stopnia rotmistrza, ukończył kurs oficerów sztabowych w Rembertowie i przed wybuchem II wojny światowj przeniesiony został do 13. Pułku Ułanów Wileńskich, ( m.p. Nowa Wiilejka), w którym dowodził 2. szwadronem. Z tym Pułkiem wyszedł na front. 24 września 1939 r. walczył bohatersko pod Suchowolą. 27 września dostał się do niewoli niemieckiej. Uciekł następnego dnia, by po wielu trudach przez Karpaty, Czechy i Węgry 10 marca 1940 roku zameldować się w Paryżu u gen. Władysława Sikorskiego.³

Zostaje zastępcą dowódcy Dywizjonu (później Pułku) Ułanów Karpackich i w sierpniu 1941 roku wraz z całą brygadą, pod dowództwem gen. Stanisława Kopańskiego, pułk zostaje przetransportowany do Tobruku. Tam w ciężkich walkach zostaje ranny. w 1942 roku bierze udział w obronie delty Nilu. Jesienią tego roku jedzie do Iraku do armii gen. Władysława Andersa. 25 stycznia 1944 roku zostaje dowódcą Pułku Ułanów Karpackich. To czas heroicznej i bohaterskiej walki Pułku. Monte Cassino, Ankona (otrzymuje od mieszkańców tytuł honorowego obywatela tego miasta), Pesaro i Bolonia. Za walki w Pustyni Zachodniej, Egipcie i we Włoszech pułk odznaczony został Krzyżem Wojennym Virtuti Militari na sztandar.

Po wojnie, do 25 lipca 1946 roku, zostaje z Pułkiem we Włoszech, a następnie przybywa do Wielkiej Brytanii i po demobilizacji pułku ze swoimi żołnierzami dzieli los tułacza - emigranta. Pracuje w różnych zawodach, maluje i wystawia swoje prace, także w Londynie. Zbiera materiały do książek o Pułku Ułanów Karpackich i 17. Pułku Ułanów Wielkopolskich. Działa w wielu emigracyjnych związkach wojskowych. Jest założycielem i prezesem Towarzystwa Angielsko - Polskiego w Grimsby, członkiem Rady Związku Byłych Żołnierzy Samodzielnej Brygady Karpackiej i wielu innych organizacji emigracyjnych. Odznaczony został m. in.: Krzyżem Wojennych Orderu Virtuti Militari V kl., Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta, a także wieloma odznaczeniami brytyjskimi.

Płk Stanisław Wyskota Zakrzewski zmarł w Grimsby 8 stycznia 1986 roku. Po śmierci wrócił do swojej ukochanej Ojczyzny. Zgodnie z Jego wolą urnę z prochami złożono w grobie matki Emilii na cmentarzu przy kościele w rodzinnych Kościeszkach. Na pogrzeb swojego dowódcy, który odbył się 5 lipca 1986 roku, przybyło 40 ułanów karpackich z całego niemal świata.

Wyskota byli spokrewnieni z Ignacym, prezydentem Warszawy z czasów Augusta Poniatowskiego.

Źródła:

1. Ułani Karpaccy Zarys Historii Pułku w redakcji Jana Bielatowicza , Londyn 1966

2. Cezary Leżeński / Lesław Kukawski:O kawalerii polskiej XX wieku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.

1http://www.inowroclaw.info.pl/

2http://rodzina.wyssogota.pl/

3http://www.cwk.grudziadz.pl/

Opracowanie: Bartłomiej Grabowski