Profesor Stanisław Waszak

Stanisław Waszak urodził się 2 sierpnia 1906 r. Na świat przyszedł w Sławku Górnym pod Kruszwicą, wywodził się z chłopskiej rodziny. W 1927 ukończył państwowe gimnazjum matematyczno-przyrodnicze w Inowrocławiu. Studia odbył w sekcji ekonomicznej Wydziału Prawno-Ekonomicznego Uniwersytetu Poznańskiego, uzyskując w 1932 stopień magistra nauk politycznych. W czasie studiów utrzymywał się z pracy dziennikarskiej i publicystycznej, publikując w wydawnictwach regionalnych szereg przyczynków poświęconych ziemi kujawskiej, a przede wszystkim Janowi Kasprowiczowi.

W 1931 r. został asystentem w Katedrze Statystyki Uniwersytetu Poznańskiego kierowanej wówczas przez prof. Marcina Nadobnika oraz rozpoczął pracę w Urzędzie Statystycznym m. Poznania na stanowisku wicedyrektora pod kierunkiem prof. Zygmunta Zaleskiego. W 1939 r. został wysiedlony do tzw. Generalnej Guberni, gdzie w oparciu o bibliotekę Wydziału Statystycznego m. st. Warszawy opracował szereg problemów z zakresu teorii statystyki i demografii, które rozwijał w dalszych latach swej twórczości naukowej.

W 1945 doktoryzował się na Wydziale Prawno-Ekonomicznym Uniwersytetu Poznańskiego na podstawie dysertacji zatytułowanej "Technika opracowań statystycznych a wiarygodność wyników". W latach 1946-1950 kierował Urzędem Statystycznym w Poznaniu. W 1951 habilitował się po przedłożeniu pracy "Problemy ludnościowe Niemiec w I i II wojnie światowej". Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego uzyskał w 1955 r., a profesora zwyczajnego w 1969 r.

Dorobek naukowy Stanisława Waszaka wyraża się nie tylko w liczbie opublikowanych pozycji i ich oryginalnym odkrywczym charakterze, lecz także w ich funkcji społecznej i wysokiej przydatności praktycznej. Działalność naukowa Waszaka obejmuje kilka nurtów tematycznych, wśród których na wyróżnienie zasługują: teoria statystyki, demografia współczesna łącznie z prognozami demograficznymi, demografia historyczna, statystyka miejska. Pierwszoplanowe miejsce zajmują studia nad rozwojem ludnościowym Niemiec. Stąd też retrospekcją swych badań sięga jedynie połowy XIX wieku poświęcając szczególnie dużo uwagi okresowi I i II wojny światowej. Zajmował się rolą czynnika demograficznego w związku z tzw. teorią wojny na wyczerpanie, bilansem strat ludnościowych Niemiec w okresie tych wojen oraz badał możliwości odrodzenia się ich potencjału demograficznego. Bezpośrednio z tymi studiami wiążą się badania nad skutkami demograficznymi obu wojen na ziemiach polskich. Swą rozległą wiedzą w tej dziedzinie służył narodowi polskiemu.

Stanisław Waszak występował jako ekspert w sprawie strat ludnościowych w tzw. „kraju Warty” na procesie Gauleitera Greisera przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Współpracował przez szereg lat z Biurem Prac Kongresowych Ministerstwa Spraw Zagranicznych jako rzeczoznawca dla zagadnień ludnościowych Niemiec oraz Instytutem Zachodnim. Ogłosił szereg rozpraw i przyczynków naukowych w języku polskim, angielskim, francuskim w publikacjach tegoż Instytutu oraz na łamach Cahiers Pologne-Allemagne w Paryżu. Polemizował w nich z zachodnioniemieckimi ośrodkami, przeciwstawiając się ich tendencyjnym tezom na temat strat ludnościowych w ostatniej wojnie, przeludnia Niemiec oraz liczby Niemców w Polsce w okresie przed i powojennym. Przygotował też do druku obszerną monografię analityczno-dokumentalną: "Terytorium i ludność Polski pod hitlerowską okupacją", jako kolejny tom serii "Documenta Occupationis Teutonicae", której nie zdążył ukończyć przed śmiercią.

Zajmował się również problemami ludnościowymi Wielkopolski i m. Poznania. Pod jego kierunkiem opracowane zostały tablice wymieralności dla ludności całego kraju, z podziałem na płeć, środowisko oraz zróżnicowanie regionalne. Stworzyły one podstawę do opracowania wielowariantowych, długofalowych prognoz ludnościowych. W ścisłym związku z tymi studiami zostały opracowane trzy obszerne prace analityczne poświęcone perspektywom rozwoju mieszkańców Poznania i woj. poznańskiego, woj. bydgoskiego oraz woj. katowickiego.

Wyraźnie wyodrębniającym się kierunkiem badań Waszaka była demografia historyczna. Ich geneza wiąże się z prowadzonym na Wydziale Prawa Uniwersytetu Poznańskiego wykładem z zakresu zagadnień demograficznych Polski. Z okazji przypadającego w 1953 r. 700-lecia otrzymania przywilejów samorządowych Waszak ogłosił obszerny fragment pracy poświęconej ludności i zabudowie mieszkaniowej miasta Poznania w XVI i XVII wieku. W 1956 ukazało się studium poświęcone dzietności rodziny mieszczańskiej i ruchowi naturalnemu miasta Poznania w końcu XVI i XVII wieku. Pracował nad metodycznymi podstawami szacunków w demografii historycznej.

Stanisław Waszak zasłużył się jako organizator zakładów statystyki na Uniwersytecie Poznańskim, a także Poznańskiej Uczelni Ekonomicznej, w której zorganizował Katedrę Statystyki z licznymi zakładami, z zapleczem naukowo-technicznym, rozwijając je w silny ośrodek naukowo-badawczy. Był członkiem Komisji Planowania Gospodarczego, przewodniczącym Rady Naukowo-Ekonomicznej przy Prezydium Rady Narodowej w Poznaniu, a równocześnie członkiem tychże rad dla województw poznańskiego i bydgoskiego. Brał czynny udział w pracach Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i innych towarzystw regionalnych i krajowych. Ponadto w okresie 1952-1959 pełnił szereg ważnych funkcji społeczno-organizacyjnych, związanych z wyższym szkolnictwem ekonomicznym. Przywiązywał ogromną wagę do działalności pedagogicznej, twierdził, że nic nie oddziałuje bardziej konstruktywnie na treść poglądów wyrażanych przez pracownika nauki, jak przedstawienie ich szerszemu audytorium. Piękny literacki język, przejrzysta konstrukcja, jasność wywodów, konkretność ujęcia prezentowanych problemów, pozostawiały u słuchaczy zawsze niezatarte wrażenie.

Katedra Statystyki powstała w 1993 r. w wyniku podziału ówczesnej Katedry Statystyki i Demografii usytuowanej na Wydziale Ekonomii. Do tego czasu struktury organizacyjne i nazwy jednostek, w których rozwijała się poznańska statystyka i demografia, zmieniały się kilkakrotnie. Do najbardziej zasłużonych dla rozwoju naukowego poznańskiego środowiska statystycznego wśród nieżyjących należy wymienić następujących Profesorów: Marcin Nadobnik (1883-1953), Stanisław Waszak (1906-1974), Stanisław Borowski (1921-1977), Tadeusz Puchalski (1908-1979), Mieczysław Kędelski (1946-1998). Ponadto duży wkład organizacyjny i naukowy ma także senior poznańskich statystyków i demografów prof. Stanisław Wierzchosławski. Katedra Statystyki w swoich badaniach nawiązuje do tych szczytnych tradycji.

Członkowie Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w Poznaniu lata 50te

W wyniku wykształcenia się statystyki regionalnej, jako nowej problematyki badawczej, z dotychczasowej dużej Katedry Statystyki i Demografii wyłonił się zwarty zespół osób, który nawiązał do tradycji zlikwidowanego niegdyś po śmierci prof. T. Puchalskiego Zakładu Statystyki. Realizując nowe zadania badawcze, wystąpiono także z inicjatywą powołania międzyśrodowiskowego Centrum Statystyki Regionalnej, które powstało na mocy umowy między Prezesem Głównego Urzędu Statystycznego a Rektorem Akademii Ekonomicznej w Poznaniu 15 czerwca 1995 r. W pracach Centrum Statystyki Regionalnej biorą również udział pracownicy naukowi innych poznańskich Uczelni (Akademia Rolnicza, Akademia Wychowania Fizycznego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Politechnika Poznańska) oraz reprezentanci samorządu lokalnego.

Obecnie trzon Katedry Statystyki tworzą: dr hab. Grażyna Dehnel; dr hab. Elżbieta Gołata, prof. nadzw. UEP (kierownik Katedry); dr Tomasz Klimanek; dr Kazimierz Kruszka; dr hab. Jan Paradysz, prof. nadzw. UEP; dr Marcin Szymkowiak; dr Aleksandra Witkowska i dr Marek Witkowski.

Kilka tytułów publikacji profesora Stanisława Waszaka:

Harcerstwo na Kujawach : praca zbiorowa poświęcona 15-leciu istnienia harcerstwa w Inowrocławiu. */ [red. Stanisław Waszak].
Wielki Pieśniarz z nad Gopła. */ oprac. Stanisław Waszak.

Przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach (Kruszwica, Strzelno, Pakość).

Kryzys w Poznaniu.
Rozwój stosunków mieszkaniowych w Poznaniu w latach 1921-1931.
Struktura handlowa m. Poznania.
Struktura handlowa m. Poznania.
U źródeł naszego ubóstwa (Studium statystyczno-ekonomiczne o skutkach społecznych pijaństwa).
Kult Jana Kasprowicza w Wielkopolsce.
Pobyt Jana Kasprowicza w Poznaniu w 1899 w świetle prasy.
Poznań w świetle spisu z 1931 r.
Dział kasprowiczowski w Muzeum Miejskim w Poznaniu.
Przedsiębiorstwa handlowe w roku 1937, które wykupiły świadectwa przemysłowe kategorii I-V wg branż, wielkości, urzędów skarbowych i dzielnic miasta.
Przedsiębiorstwa przemysłowe w roku 1937, które wykupiły świadectwa przemysłowe kategorii I-VII i osobno przedsiębiorstwa kategorii VIII wg gałęzi i rodzajów oraz przynależności do urzędów skarbowych, formy prawnej i położenia na terenie miasta (wg dzielnic).
Ruch towarów wg rodzajów przywiezionych do Poznania i wywiezionych z Poznania przez PKP w latach 1926-1936.
Zygmunt Zaleski : życiorys
Jan Kasprowicz patronem harcerzy.
Ludność miasta Poznania w okresie 1939-1945.
Przeobrażenia ludnościowe w Poznaniu w okresie 1939-1945.
Bilans walki narodowościowej rządów okupacyjnych w tzw. "Kraju Warty".
Orzeczenie o stratach ludnościowych w tzw. "Kraju Warty".
Zadania ewidencji i statystyki ruchu ludności na Ziemiach Odzyskanych.
Demographic Picture of the German Occupation in Poland.
Krytyczna bibliografia niemieckich spisów ludności na ziemiach polskich.
Perspektywy demograficzne powojennych Niemiec.
L`aspects démographique de l`Allemagne apres la 2 - me querre.
Warunki mieszkaniowe w zniszczonym Poznaniu.
Osadnictwo na Pomorzu Zachodnim.
Poznań - Przewodnik po mieście Poznaniu.
Zagadnienie Niemiec przeludnionych i Niemiec wymierających.
Zagadnienie techniki statystycznej w literaturze i praktyce.
Niemieckie siły wytwórcze po 2. wojnie światowej.
Ludność i zabudowa mieszkaniowa miasta Poznania w XVI i XVII wieku.
Poznań w świetle badań demograficzno-statystycznych.
Dzietność rodziny mieszczańskiej i ruch naturalny ludności miasta Poznania w końcu XVII i w XVIII wieku.
Powojenne zagadnienia demograficzne miasta Poznania.
Liczba Niemców w Polsce w latach 1931/1959.
Ludność Polski rośnie szybko.
Uniwersytet w służbie mojego miasta.
Kronika Miasta Poznania. R. 28. / red. S. Waszak

Opracowanie Bartłomiej Grabowski na podstawie źródeł:

1. http://statystyka.ue.poznan.pl/index.php/o-katedrze/prekursorzy
2. http://www.edustat.com.pl/statystycy.html?indeks=40
3. http://pts.stat.gov.pl/gfx/pts/userfiles/_public/pts_nu/pts_w_wielkopolsce.pdf
4. Fotografie: Archiwum Statystycy Wielkopolscy