sobota, 24 lutego 2018

Z dziejów Kościoła kruszwickiego – Kościół pw. św. Gotarda

Po dawnej budowie pozostały już tylko okruchy zapisane na kilku kartach historii. W czasach piastowskich kościoły pod wezwaniem św. Gotarda rosły jak grzyby po deszczu na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce. 

Kościół kruszwicki położony był niedaleko mostu nad Gopłem, w bliskości szlaku z Kruszwicy do Włocławka.  Stojąc na Wzgórzu Zamkowym i kierując wzrok na drugą stronę jeziora w kierunku Grodztwa, żyjąc w czasach rycerskich, widzielibyśmy kościół  szpitalny pw. św. Gotarda, a w późniejszych czasach kaplice i cmentarz chowalny. Dziś na tym terenie mieści się osada Grodztwo. Dawniej zamieszkiwali ją rzemieślnicy i kupcy. Samą nazwę dzielnicy „Grodztwo” wiązać można z urzędem starosty kruszwickiego, do którego należał ten majątek. 

Kult świętego Gotarda bardziej rozpowszechniał się na przełomie XII i XIII wieku. Gotard był biskupem Hildesheim, żył około 960-1038 r. W Polsce kult świętego zawdzięczamy benedyktynom, możliwe także, że i król Bolesław Krzywousty był popularyzatorem kultu świętego Gotarda. 

Źródła: K. Górski, Dzieje Kruszwicy do końca VIII w., K. Górski, Topografia wczesnośredniowieczna Kruszwicy. B. Dzieduszycka, W. Dzieduszycki. Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, D. Kurzawa, Patrocina średniowiecznych kościołów w Kruszwicy. Fot. Fotopolska, Kościół św. Gotarda w Kaliszu, woj. wielkopolskie,  rok 1903.

sobota, 17 lutego 2018

Ród Leszczyców z Ostrowa nad Gopłem

Jednym z największych rodów zamieszkujących okolice Kruszwicy są Leszczyce. Siedzibą tej znamienitej rodziny był Ostrów nad Gopłem. Leszczyce ostrowscy używali przydomka Kiwała, od przydomka Jana Kiwały z Ostrowa. Posiadali oni dobra w parafii Ostrowo, już od 1299 r. Były to w XIV i XV wieku wsie: Ostrowo, Popowo, Brześć, Pścino, Gocanowo (pow. radziejowski), Police, Choceń, Mirogniewice i Bogusławice, a także zaginione dziś Kokoszyce, Więckowice, Złotowo i tonie jeziora na Gople. W XIV wieku pisał się z tego rodu Maciej sędzia brzeski, ojciec Gerwarda z Ostrowa, biskupa włocławskiego i Stanisława Kiwały sędziego brzesko-kujawskiego. W XV wieku dobra były podzielone między członków rodu Leszczyców. W Gocanowie siedziało 4 braci stryjecznych (XV wiek)., a w części Ostrowa, Popowa, Wielkim Lubstowie i w Brześci dziedziczył podczaszy inowrocławski Mikołaj (1406-1409). Potomkowie owego Mikołaja jeszcze bardziej podzielili majątek. W 1436 r. Leszczyce z Ostrowa przeprowadzili między sobą dział braterski, w efekcie którego Wilk otrzymał część w Ostrowie zwaną Sgwarzen, Jan – łany sołtysie, Maciej – grunt w Popowie, jednak bez dworu. Wilkowi ponadto przypadły w udziale Rożniaty, a Janowi i Maciejowi – Lubstowo. Podzielili się również ziemią zagrodników w Popowie i Pokrzywkach. Mieli siostrę, której zobowiązali się płacić 5 grzywien na Boże Narodzenie. Ostrów w połowie należał do króla, druga część była podzielona. Majątki należące do Leszczyców znajdziemy także w Procyniu w parafii Gębice, ta gałąź rodziny wywodziła się od Przezdrzewa kasztelana kruszwickiego w latach 1332-1339 – jak podaje J. Bieniak. Przezdrzew miał synów: Grzymisława z Procynia i Ryszewka oraz Tomislawa i Pawła, także dziedziczących w Procyniu. Bracia w późniejszym czasie posiadali także Załachowo i Brzyskorzystew, nabywając te wsie poprzez zamianę z klasztorem trzemeszeńskim za Ryszewko. Jednym z bardziej znanych dzidziców Procynia był Piotr h. Leszczyc, znany z dokumentu w 1449 r. W 1442 r. czwartą część procynia posiadał Paweł z Osowca nieznanego herbu.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, ź: Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 44-45; Urzędnicy kujawscy i dobrzyńscy XII-XV wieku, s. 66. J. Karczewska, własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim, s. 48-49; J. Bieniak, Przezdrzew z Ostrowa, Polski Słownik Biograficzny, t. 29, Wrocław 1986, s. 42. Fot. Herb rodu Leszczyców w fasadzie pałacu Radolińskich w Jarocinie, archiwum Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.

piątek, 16 lutego 2018

Galeria Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego 2018 rok



7.01.2018 r. delegacja naszego stowarzyszenia wzięła udział w uroczystościach upamiętniających Powstanie Wielkopolskie. Na fot. od lewej Michał Sobczak, Justyna Grabowska i Bartłomiej Grabowski, fotografia Przemysław Bohonos.





4.02.2018 r. delegacja naszego stowarzyszenia w składzie Przemysław Bohonos, Bartłomiej i Justyna Grabowscy wzięła udział w uroczystościach upamiętniających Piotra Bartoszcze, polskiego rolnika, jednego z przywódców NSZZ Rolników Indywidualnych "Solidarność". W tym roku mija 34 lat od jego tajemniczej śmierci.



15.02,2018 r. w świetlicy w Kobylnikach, członkowie naszego Towarzystwa mieli przyjemność zaprezentować referat dotyczący historii wsi Rożniaty. Dziękujemy serdecznie mieszkańcom z okolic wsi, a także sołectwu Kobylniki za udostępnienie sali, za liczną obecność i miłe przyjęcie.




2.03.2018 r. mieliśmy przyjemność wysłuchać wykładu dr Bartłomieja Gapińskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego „Spojrzenie z perspektywy antropologii historycznej na polską religijność ludową”. Na spotkanie Polskiego Towarzystwa Historycznego w Inowrocławiu, które odbyło się dziś o godzinie 17:00, w Saloniku Artystyczno-Literackim Biblioteki Miejskiej, o przygotowaniach do widowiska historycznego z okazji zbliżającej się rocznicy niepodległości opowiedział p. Edmund Mikołajczak. Pod koniec spotkania swoją książę „Wieś Chełmce” zaprezentował w kilku słowach Bartłomiej Grabowski.



23.03.2018 r. Nowa książka członka naszego Towarzystwa Bartłomieja Grabowskiego: "Wieś Chełmce. Szkice historyczne Parafii pod wezwaniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej". 



25.04.2018 r. Podziękowania dla naszego Towarzystwa, za pomoc w organizacji VIII Gminnego festiwalu Piosenki Patriotycznej "Na żołnierską nutę".



7.05.2018 r. Członkowie Towarzystwa z wizytą w Chrośnie. Archiwizacja fotograficzna obiektu zabytkowego: wiatrak w Chrośnie.



19.05.2018 r. Członkowie Towarzystwa z wizytą w Chrośnie. Archiwizacja fotograficzna obiektu zabytkowego: kościół pw. św. Bartłomieja w Sławsku Wielkim.



2.06.2018 r. Członkowie naszej organizacji z wizytą w Ostrówku: Świetlica OSP, kaplica i drewniane zabudowania w okolicy. 



16.06.2018 r. Wizyta Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego w Chełmcach: śladami księdza Antoniego Ludwiczaka.



24.06.2018 r. Przedstawiciele zarządu naszego stowarzyszenia wzięli udział w uroczystościach pożegnalnych księdza Macieja Jasińskiego. Kapłan współpracował z naszym stowarzyszeniem m.in. przy Marszu Patriotycznym Kruszwica-Łagiewniki.




17.07.2018 r. Prezes Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego

odpowiedział na zaproszenie Fundacji Pomocy Społecznej EVA.

Wziął udział w spotkaniu z młodzieżą przebywającą na koloniach w Inowrocławiu. Tematem spotkania z wychowankami fundacji była tematyka Powstania Wielkopolskiego na Kujawach oraz wychowanie patriotyczne.



30.07.2018 r. Ukazała się nowa publikacja Bartłomieja Grabowskiego, członka naszego Towarzystwa. Praca wiceprezesa NTH nosi tytuł :Regionalizm to miłość do ziemi i ludzi". Tekst jest częścią syntezy pt. "My regionaliści" pod red. dr Damiana Kasprzaka z Uniwersytetu Łódzkiego.



1.08.2018 r. rocznica wybuchu powstania warszawskiego, na cmentarzu kolegiackim w Kruszwicy, w imieniu Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego, wiązankę kwiatów na mogile Anny Szejn z AK, złożyli: prezes Przemysław Bohonos, skarbnik Justyna Grabowska i  wiceprezes Bartłomiej Grabowski.



2.08.2018 r. Prezes naszego stowarzyszenia wziął udział w rozmowie z radiem PiK w ramach wakacyjnego PiKniku w Kruszwicy. Tematem rozmowy było Powstanie Wielkopolskie oraz Kujawska Wytwórnia Win Henryka Makowskiego.



15.08.2018 r. Członkowie naszego Towarzystwa byli obecni na uroczystości odsłonięcia tablicy  podczas jednej z Mszy świętej w kruszwickiej kolegiacie. Tablicę ufundowała NZSS Solidarność Zakładów Tłuszczowych z okazji zbliżających się obchodów 100 rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości.



25.08.2018 r. W sierpniu tego roku członkowie naszego Towarzystwa mieli przyjemność odwiedzić Muzeum im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu. 



1.09.2018 r. Byliśmy obecni na mszy św. w intencji Poległych w czasie II wojny światowej. Msza odbyła się w kościele pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy, prowadził proboszcz Danecki.



22.09.2018 r. We wrześniu tego roku członkowie naszego Towarzystwa mieli przyjemność odwiedzić Izbę Regionalną w Radziejowie.



28.09.2018 r. o godzinie 13:00 w kościele pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy rozpoczęły się uroczystości zorganizowane przez NTH i parafie - IV Marsz Patriotyczny do Łagiewnik. Mieszkańcy pragnęli upamiętnić zamordowanych we wrześniu rodaków z Kruszwicy i okolic. Zbrodnia w Łagiewnikach jest przykładem okrucieństwa II wojny światowej. 


2.10.2018 r. ukazała się książka autorstwa Bartłomieja Grabowskiego, wiceprezesa naszej organizacji, pt. "Przewodnik po miejscach pamięci gminy Kruszwica", Kruszwica 2018. 


4.10.2018 r. członkowie Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego w Rożniatach, w czasie uroczystości upamiętniających śmierć z rąk okupanta w 1939 r. Przy mogile delegacja naszego Towarzystwa: Michał  i Elżbieta, zarząd reprezentowała Magdalena Jagiełłowicz.


11.11.2018 r. Delegacja naszego stowarzyszenia wzięła udział w obchodach 100.rocznicy odzyskania Niepodległości. Kwiaty na cmentarzu kolegiackim złożyli: Przemysław Bohonos prezes naszego Towarzystwa, Magdalena Jagiełłowicz członek zarządu i Elżbieta członek Towarzystwa Historycznego. Tego dnia uczciliśmy również 100-rocznicę Powstania Wielkopolskiego i Narodowego Święta Niepodległości na Rynku w Kruszwicy, gdzie mieszkańcy a także członkowie naszej organizacji odśpiewali wspólnie hymn Narodowy "Mazurka Dąbrowskiego", a także zapozowali do wspólnej fotografii, tworząc biało-czerwoną flagę. Obie uroczystości poprzedziła msza św. w parafiach kruszwickich.


środa, 14 lutego 2018

Z dziejów Kościoła kruszwickiego – Kościół pw. św. Klemensa

Drewniany kościół pod wezwaniem św. Klemensa znajdował się w okolicy dzisiejszego rynku w Kruszwicy. Świątynie otaczał cmentarz, na którym chowano wiernych do około XVI wieku. Źródła podają, że kościół został postawiony w drugiej połowie XIII wieku, co potwierdzają p. Dzieduszyccy w swoich badaniach. Był to kościół parafialny, który utrzymywał się między innymi z pobieranych dziesięcin, z pobliskich wsi. Jak podaje Karol Górski mniej więcej co sto lat kościół był odbudowywany praktycznie od fundamentów. Powodem takiego zabiegu był oczywiście nietrwały budulec, z którego wybudowano świątynie. Na mapach z połowy XIX wieku, ukazujących Kruszwicę, wytrawne oko znajdzie jeszcze Kościół pod wezwaniem św. Klemensa. Na miejscu dawnej świątyni wybudowano nowy kościół, patronem którego jest do dziś św. Teresa.





Źródła: K. Górski, Dzieje Kruszwicy do końca VIII w., K. Górski, Topografia wczesnośredniowieczna Kruszwicy, s. 43., B. Dzieduszycka, W. Dzieduszycki… Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, D. Kurzawa, Patrocina średniowiecznych kościołów w Kruszwicy, s. 34-35. Obrazek ź: http://www.parafiarajszew.pl/swieci/klemens

sobota, 10 lutego 2018

Powstańcy Wielkopolscy urodzeni we wsi Kobylnica i Kicko, gm. Kruszwica

Powstańcy Wielkopolscy urodzeni we wsi Kobylnica, gm. Kruszwica
Gralak Michał, syn Kazimierza i Michaliny, urodzony 29.09.1898 r. we wsi Kobylnica.1 Dnia 5 stycznia 1919 roku wstąpił ochotniczo do kompanii inowrocławskiej dowodzonej przez Owczarskiego. Walczył z bronią w ręku o oswobodzenie Inowrocławia. Następnie o Złotniki Kujawskie, Tarkowo i Nową Wieś Wielką. Po powstaniu przydzielony do Szwadronu Nadgoplańskiego. Dalszą służbę wojskową odbył w 1 Pułku Artylerii w Poznaniu. Zwolniony z wojska w listopadzie 1921 roku. W okresie międzywojennym i w czasie okupacji pracował jako robotnik rolny. Po wojnie pracował jako strażnik w ochronie mienia.
Rzeczyński Władysław, syn Stanisława i Katarzyny, urodzony 20.03.1901 r. we wsi Kobylnica.2 Rzeczyński brał czynny udział w Powstaniu Wielkopolskim z bronią w ręku. Od 26.01.1919 r. do 27.01.1919 r. brał czynny udział w walkach pod Strzelnem, Nakłem, Żninem i Szubinem jako ochotnik w oddziale w Trzebinie. Od 28.01.1919 r. do listopada 1919 r. w tym samym oddziale w służbie wartowniczej pod dowództwem por. Trojanowskiego. Od listopada 1919 r. przydzielony został do 61 p.p. aż do zwolnienia.
Powstańcy Wielkopolscy urodzeni we wsi Kicko, gm. Kruszwica
Banaszak Stanisław, syn Bronislawa i Weroniki, urodzony 7.11.1900 r. we wsi Kicko.3 Banaszak brał czynny udział od 3 stycznia 1919 r. w Powstaniu Wielkopolskim, szeregowiec w 5 pułku strzelców wlkp. Inowrocław, w walkach o Inowrocław, Szubin, front pod Bydgoszczą i Toruniem, wyswobodzenie Pomorza pod dowództwem dowódcy III/5 p. strzel. por. Dratwińskiego i dowódcy pułku Wrzalińskiego.
Ziemkowski Jan, syn Antoniego i Franciszki z domu Adamiak, urodzony 27.05.1898 r. we wsi Kicko.4 Jako ochotnik wstąpił do nadgoplańskiego batalionu Powstańców Wielkopolskich w Kruszwicy 9.01.1919 r., przydzielony do plutonu kawalerii. Brał udział w walkach z niemieckim zaborcą. W dniu 13.07.1921 r. został zdemobilizowany.
Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie listy odznaczonych Wielkim Krzyżem Powstańczym, z niewielkimi zmianami, [w:] strona: http://powstancy-wielkopolscy.pl, przypisy:

1Uchwała Rady Państwa nr: 02.27-0.119 z dnia 1980-02-27
2Uchwała Rady Państwa nr: 12.06-0.962 z dnia 1957-12-06
3Uchwała Rady Państwa nr: 10.30-0.1890 z dnia 1974-10-30
4Uchwała Rady Państwa nr: 05.26-0.673 z dnia 1972-05-26

środa, 7 lutego 2018

Rycerski ród Kościeszów z Kościeszek, koło Kruszwicy

Z Kujaw wywodzi się pewna linia rodziny Kościeszów. Ślady obecności po dawnym rodzie znajdziemy w nazwie wsi Kościeszki, położonej niedaleko Kruszwicy. Wieś, ród ten dziedziczył do XIV, może do pierwszej początku połowy XV wieku. Jeszcze w 1407 r. wzmiankowany był Warsz z Kościeszek, który procesował się wraz z inna szlachtą. W wyniku owego procesu kasztelan kruszwicki Jan z Grabia h. Pomian otrzymał od Warsza wprowadzenie do części Kościeszek. Oprócz Jana z Grabia działy w Kościeszkach posiadał również, sędzia brzeski Andrzej z Brzezia, wzmiankowany w 1418 r., właścicielem tej wsi był także inny Pomian – Mikołaj z Wrzącej, który oprócz Kościeszek posiadał jeszcze Łuszczewo, co zostało poświadczone dokumentem sądowym w 1453 r. Część wsi posiadali też Porajowie – Piotr Lewina z Rzeszyna. W XV wieku więc, Kościeszki były podzielone między kilka rodów, które swoje włości posiadali również w innych wsiach. Kościuszki były wsią zagrodową, w której znajdowały się „predia multorum nobiliorum” z częściami należącymi do szlachty możniejszej (np. Pomianów) – jak podaje Lustracja poradlnego z 1489 r.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, ź: Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, pod red. D. Karczewski i M. Wilczak-Karczewskiej, publikacja J. Karczewska pt. Rody rycerskie w okolicy Kruszwicy i ich majątki w późnym średniowieczu, s. 41; Lustracja poradlnego i rejestr łanów województw brzesko-kujawskiego i inowrocławskiego z roku 1489, wyd. J. Senkowski, t. 7; 1961, s. 149; J. Karczewska, Własność szlachecka na pograniczu wielkopolsko-kujawskim w pierwszej połowie XV wieku, Kraków 2010, s. 140. Fot. Kościół w Kościeszkach około 1915 r. archiwum Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.

sobota, 3 lutego 2018

Z dziejów Kościoła kruszwickiego – Kościół pw. św. Stanisława

Kościół pw. św. Stanisława położony był w północnej części Półwyspu Rzępowskiego, nad Gopłem, w okolicach Wzgórza Zamkowego w Kruszwicy – naprzeciwko zamku. Drewniana kaplica otoczona była cmentarzem – jak twierdzi Karol Górski. Nekropolia istniała miedzy XV a XVI wiekiem, co potwierdzają badania archeologów. K. Górski podaje ponadto, że Kościół pw. św. Stanisława powstał za sprawą księdza Jakuba Wilamowskiego około 1460 lub 1470 r. Po śmierci ks. Jakuba i jego następcy ks. Stanisława, świątynia popadła w ruinę. Pod koniec XVI wieku świątynia zniknęła z map przedstawiających zabudowę miasta Kruszwicy. Jak podają XVIII wieczne źródła kościół został ponownie ufundowany w tym okresie, nie mamy jednak pewności co do tego czy wzniesiono ponownie drewniany kościół św. Stanisława nad Gopłem. Późniejsze mapy z pierwszej połowy XIX wieku wskazują na brak obiektu sakralnego w pobliżu kazimierzowskiej twierdzy, na Półwyspie.


Źródła: K. Górski, Dzieje Kruszwicy do końca VIII w., K. Górski, Topografia wczesnośredniowieczna Kruszwicy, s. 4 i 44., B. Dzieduszycka, W. Dzieduszycki… Z Dziejów Pogranicza kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, D. Kurzawa, Patrocina średniowiecznych kościołów w Kruszwicy, s. 35-36. Fot. Św. Stanisław ze Szczepanmowa, z wikipedia.