niedziela, 30 grudnia 2018

Pamięć o Powstaniu Wielkopolskim trwa



W Chełmcach odbyły się uroczystości upamiętniające Powstańców Wielkopolskich. Wspólna modlitwa oraz składanie kwiatów i zniczy pod pomnikiem lokalnych bohaterów, to już tradycja.

sobota, 29 grudnia 2018

Polecamy: "Inowrocław w średniowieczu" Bronisława Majewskiego



"Inowrocław w średniowieczu" to najnowsza publikacja Bronisława Majewskiego traktująca o historii średniowiecznego Inowrocławia, o czasach wczesnych Piastów, księstwie inowrocławskich oraz  historii kościołów i związkach Inowrocławia z Krzyżakami.

Statek "Kruszwica" w Gdańsku mógł zmienić historię Polski


Zachowane akta spraw prokuratorskich będące obecnie w posiadaniu Instytutu Pamięci Narodowej pozwalają na wierne odtworzenie wydarzeń sprzed 37 lat. Zwłaszcza gdy chcemy spojrzeć na szczegóły związane z początkiem Stanu Wojennego w Gdańsku, gdzie każdy mógł zmienić historię Polski.

niedziela, 23 grudnia 2018

Skąd ryby na wigilijnym stole, czyli o tradycji słów kilka




Choć tradycje wigilijne są na stałe wpisane w święta Bożego Narodzenia, często nie zastanawiamy się nad ich pochodzeniem. Czemu potrawy rybne cieszą się tak dużą popularnością w okresie świątecznym? Skąd 12 potraw na stole? Czy ryba po grecku faktycznie jest grecka? Dlaczego karp uważany jest za symbol Wigilii?

poniedziałek, 17 grudnia 2018

Nasze Powstanie. W 100 rocznicę Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 - Marek Rezler


Publikacja powstała w celu uhonorowania wydarzeń związanych z Powstaniem Wielkopolskim w 100-lecie jego wybuchu. Jak opisują we wstępie twórcy, opowieści o powstaniu powstały w czasie wielu miesięcznej pracy, kiedy to odwiedzali miasta i wsie aby zgromadzić informację o powstaniu. Wizyty w samorządach, muzeach, bibliotekach, izbach pamięci i rozmowy z regionalistami przyniosły upragniony przez wydawcę i redakcję rezultat. Z zebranych materiałów powstała wspaniała książka, z przepięknymi ilustracjami.

W świadomości mieszkańców powstanie wielkopolskie nadal jest żywe. Publikacja ukazuje momenty, w których zwykli ludzie włączali się do walki o niepodległość. Książa opisuje ponad 90 miejscowości, około 400 zdjęć sprzed stu lat, często jeszcze niepublikowanych. Czas akcji rozpoczyna się od przygotowań powstańczych, a kończy na ostatecznym włączeniu wywalczonych ziem w granice państwa polskiego.

Wolumin jest swego rodzaju kompendium wiedzy na temat powstania wielkopolskiego w naszym regionie. Poszczególne rozdziały są ułożone w porządku alfabetycznym.

Nad książką pracowało wiele znakomitości związanych z historią i regionalizmem w okolicach Wielkopolski i Kujaw. Opracowaniem zajął się dr Marek Rezler, a książka powstała dzięki uprzejmości i pracy Wydawnictwa AWR Chronica z Szamotuł i parze bardzo zaangażowanych pasjonatów P. Annie Sarbinowskiej-Stanek i Janowi Stanek. Miałem przyjemność pomóc w rozdziale poświęconym Kruszwicy, przy czym świetnie się bawiłem. Cieszę się, że publikacja tak dobrze się rozchodzi, z pewnością będzie to piękna pamiątka z okazji 100 rocznicy Powstania Wielkopolskiego.

Oprac. Bartłomiej Grabowski, źródła: Sekrety Literatury, Lubimy czytać.


sobota, 15 grudnia 2018

Nie żyje Barbara Sosińska ostatnia inowrocławska uczestniczka Powstania Warszawskiego





W nocy z 13 na 14 grudnia zmarła Barbara Sosińska, ostatnia inowrocławska uczestniczka Powstania Warszawskiego, pseudonim "Nina". O śmierci zasłużonej mieszkanki Inowrocławia poinformował portal ki24.info

poniedziałek, 10 grudnia 2018

Józef Żurawski (1921-1995)



Urodzony 17.III.1921 roku w Witowicach. Pochodził z licznej rodziny, ukończył Szkołę Podstawową w Witowicach. W czasie okupacji znalazł zatrudnienie przy budowie urządzeń melioracyjnych w Woli Wapowskiej.

Po wojnie związał się z Genowefą Wasielewską, z którą ożenił się w 1947 roku. Prowadził gospodarstwo rolne o powierzchni 2,60 ha pełniąc jednocześnie w latach 50-tych funkcję sołtysa Karsk-Witowice. Od 1961 roku do 1981 roku taksówkarz.

Po wojnie w 1945 roku rozpoczął organizowanie Ochotniczej Straży Pożarnej w Witowicach. Był jej sekretarzem, skarbnikiem, kierowcą i kronikarzem. Prowadził Książkę Pamiątkową Ochotniczej Straży Pożarnej. Był inicjatorem budowy remizy strażackiej. 15 sierpnia 1989 roku odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi dla pożarnictwa.

Zmarł 5 marca 1995 roku. (źródło Aneta Gralak)

Oskar Kolberg (1814-1890)

Oskar Kolberg (ur. 22 lutego 1814 w Przysusze - zm. 3 czerwca 1890 w Krakowie), Etnograf, folklorysta, kompozytor – uznawany powszechnie za twórcę źródłowych podstaw współczesnych nauk o kulturze: etnografii i etnologii, folklorystyki, etnomuzykologii, językoznawstwa.

Urodził się dnia 22 lutego 1814 roku w Przysusze (w dawnym powiecie opoczyńskim). Pochodził z rodziny cudzoziemskiej. Jego ojciec Juliusz Kolberg (1776-1831), urodzony w Meklemburgi, był kartografem, geodetą, metrologiem, profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Matka pochodziła ze spolonizowanej rodziny emigrantów z Francji. W latach 1810-1817 Kolbergowie mieszkali w Przysusze, gdzie Juliusz pracował jako zarządca zakładów hutniczych w dobrach należących do Ignacego Dembińskiego.

Lata młodzieńcze i okres nauki spędził w Warszawie. Rodzina zapewniła Oskarowi i jego braciom, Wilhelmowi (1807-1877, inżynier budownictwa wodnego i lądowego, kartograf) i Antoniemu (1815-1882, artysta malarz), wszechstronny rozwój. Sprzyjały temu zamiłowania naukowe i literackie ojca, uzdolnienia muzyczne matki, kontakty z warszawskim środowiskiem artystycznym i naukowym, przyjaźń z rodzinami profesorów Uniwersytetu oraz przebywanie w gronie kolegów, uczniów Liceum Warszawskiego i pensjonariuszy domu Mikołaja Chopina.

W latach 1823-1830 uczył się w Liceum Warszawskim oraz doskonalił talent muzyczny. Pobierał lekcje gry na fortepianie i kompozycji u Głogowskiego (1824), Franciszka Vettera (1825), Józefa Elsnera (1830), następnie u Ignacego F. Dobrzyńskiego (1832-1834). Szczególny wpływ na zainteresowania muzyczne Oskara Kolberga wywarła młodzieńcza znajomość z Fryderykiem Chopinem. Oskar był świadkiem początków kariery muzycznej – wykonawczej i kompozytorskiej Fryderyka i do końca życia pozostał zafascynowany jego twórczością.

Zamknięcie Liceum Warszawskiego po upadku powstania listopadowego przerwało edukację szkolną Oskara Kolberga. W 1830 roku przyjął posadę księgowego w banku Samuela Fraenkla i kontynuował studia muzyczne. Lata 1835-1836 spędził w Berlinie, gdzie uczęszczał do Akademii Handlowej i równocześnie studiował kompozycję i teorię muzyki u Christiana F. Girschnera i Karla F. Rungenhagena.


Do kraju wrócił w 1836 roku, Józef Elsner wysoko ocenił przygotowanie pianistyczne i kompozytorskie Kolberga, zaliczając go do „znakomitszych artystów miasta Warszawy”. Kolberg przyjął pracę nauczyciela muzyki w domach prywatnych. Zbliżył się do warszawskiego środowiska artystycznego literatów i malarzy z kręgu romantycznych entuzjastów ludowości. Rozpoczął twórczość kompozytorską i koncertową oraz podjął zajęcie krytyka muzycznego.

W 1839 roku odbył pierwszą wyprawę badawczą na Mazowsze i rozpoczął prace nad dokumentacją folkloru muzycznego. Za namową Ignacego Feliksa Dobrzyńskiego i Kazimierza Wójcickiego postanowił uzupełnić wcześniej wydane zbiory pieśni ludowych o zapis melodii. Miał do tego szczególne predyspozycje: wykształcenie kompozytorskie i pianistyczne oraz znakomity słuch muzyczny gwarantujący dokładność i wiarygodność notacji. Oskar Kolberg od wczesnych lat życia związany był z muzyką mazowieckiej wsi. Posiadał wrażliwość na piękno folkloru, we wspomnieniach z lat najmłodszych zachował pieśni ludowe, zasłyszane od opiekunki, chłopki Zuźki Wawrzek. Pozostając pod urokiem muzyki Fryderyka Chopina, w pieśniach i melodiach ludowych szukał inspiracji dla własnej twórczości kompozytorskiej.

Zbierając pieśni szczególną wagę przykładał do wierności zapisu melodii. Natomiast w ich publikacjach stanowiących repertuar dla muzykowania domowego zamieszczał opracowany przez siebie akompaniament fortepianowy. Kolberg z czasem uznał sens dokumentacji folkloru wyłącznie w autentycznej formie, zmienił koncepcję wydawania pieśni ludowych, z pozycji kompozytora przeszedł na pozycję muzyka-folklorysty i etnografa. Wyrazem tego była publikacja Pieśni ludu polskiego wydana w 1857 r., jako zbiór ballad i melodii tanecznych z przyśpiewkami w wariantach z różnych regionów Polski.

W 1845 r., aby ustabilizować swą sytuację materialną, przyjął pracę księgowego w Zarządzie Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej, a w latach 1857-61 w Zarządzie Dyrekcji Dróg i Mostów. Praca ta pozwalała na gromadzenie środków finansowych na działalność edytorską, badania terenowe i podróże. W ciągu dwudziestu lat badaniami etnograficznymi objął: Kutnowskie, Kurpie, Krakowskie, Podgórze Beskidzkie Podhale, Śląsk, Kaliskie, Płockie, Radomskie, Kieleckie, Lubelskie, Sandomierskie, Ziemię Dobrzyńską, Łomżyńskie, Chełmskie i Podole.


W badaniach etnograficznych Kolberga muzyka ludowa stanowiła główny przedmiot. W latach 1836 – 1865 dzielił czas na realizację zainteresowań folklorem i na własną twórczość kompozytorską. Jego spuścizna muzyczna obejmuje utwory inspirowane motywami ludowymi, pieśni na głos, kompozycje fortepianowe i kompozycje sceniczne. Twórczość pieśniarska O. Kolberga (w liczbie 26 zachowanych pieśni na głos i fortepian), inspirowana była autentyczną muzyką ludową mazowieckiej wsi. Kolberg sięgał po teksty popularnych wówczas poetów: Seweryny Duchińskiej-Pruszakowej, Teofila Lenartowicz, Józefa B. Zaleskiego, Stefana Witwickiego i in. Kompozycje fortepianowe również pozostawały pod wpływem melodii wiejskich śpiewaków i grajków, które notował ze słuchu podczas etnograficznych wędrówek. Komponował przede wszystkim utwory taneczne: polonezy, mazury i mazurki, walce, polki, obertasy, kujawiaki, kontredanse. Najbardziej znaną kompozycją O. Kolberga jest opera sielska Król pasterzy do libretta T. Lenartowicza (po raz pierwszy wystawiona w 1853 roku w salonie muzycznym Faustyna Żylińskiego, a w 1859 roku w warszawskim Teatrze Wielkim). Kompozycje Oskara Kolberga to utwory typowe dla epoki romantyzmu, z wyraźnymi cechami stylu salonowego i osadzone w klimacie muzyki narodowej, przeznaczone dla szerokiego kręgu wykonawców,. Przyczyną zaniechania twórczości muzycznej było zaangażowanie Kolberga w działalność naukową i edytorską w dziedzinie etnografii i folklorystyki.

W 1861 r. zrezygnował ze stałej posady i postanowił utrzymywać się z honorariów za recenzje w czasopismach, rozprawy i artykuły naukowe z dziedziny teorii i dziejów sztuki zamieszczane min. w Encyklopedii Powszechnej Samuela Orgelbranda. W 1857 roku został redaktorem działu muzycznego tego wydawnictwa. Opracował znakomitą część haseł muzycznych, artykuły z zakresu teorii i historii muzyki oraz biografie polskich i obcych kompozytorów i wykonawców. Opracowania haseł encyklopedycznych oraz recenzje i artykuły na temat muzyki publikowane w renomowanych czasopismach (np. „Ruch Muzyczny”, „Biblioteka Warszawska”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Kłosy”), zapewniały mu trwałe miejsce w dziejach polskiej kultury, jednak osiągnięcia Kolberga na polu etnografii i folklorystyki, jeszcze bardziej wybitne, przesłoniły te dokonania.

Głównym celem Kolberga stało się wówczas zebranie materiałów dotyczących wszystkich dziedzin kultury ludowej na terenie przedrozbiorowej Rzeczypospolitej i stworzenie podstaw dla nowej gałęzi nauki - etnografii. Program naukowo-badawczy realizował w postaci serii wydawniczej Lud, jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Każdemu regionowi miała być poświęcona osobna monografia. Pierwszą opublikowaną według nowych założeń było Sandomierskie (1865).

W 1871 roku opuścił Warszawę. Od Krakowskiego Towarzystwa Naukowego otrzymał subwencję na wydanie monografii okolic Krakowa. Zaproszony przez przyjaciela Józefa Konopkę (ziemianina, działacza społecznego, zbieracza i wydawcy pieśni), na okres 13 lat zamieszkał w Modlnicy, w majątku jego siostry Antoniny Konopczanki i brata Juliana. W Krakowie pozyskał gorliwych współpracowników, nawiązał liczne kontakty ze środowiskiem naukowym i literackim.

W latach 1871-1875 opublikował cztery tomy Krakowskiego - monografię etnograficzną modelową dla następnych regionów.


W 1872 r. został członkiem korespondentem krakowskiej Akademii Umiejętności, w 1874 r. przewodniczącym sekcji etnograficznej Komisji Antropologicznej i współredaktorem rocznika „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej”. Pobyt Kolberga w Modlnicy sprzyjał pracom etnograficznym. Badaniami objął wszystkie regiony leżące w zaborze austriackim, podróżował po Wielkopolsce, Pomorzu i Mazurach. Pracował w bibliotekach, archiwach i Akademii, przygotowywał publikacje. Systematycznie publikował kolejne tomy Ludu: w latach 1875-1882 siedem tomów W. Ks. Poznańskiego. W 1878 roku wyjechał do Paryża na wystawę światową, na której zaprezentował w pawilonie austriackim swoje wydawnictwa i kolekcję ikonograficzną polskich strojów ludowych, za którą otrzymał złoty medal. W 1880 objął patronat naukowy nad pierwszą wystawą etnograficzną zorganizowaną w Kołomyi przez Towarzystwo Tatrzańskie. Zebrany wówczas materiał etnograficzny opublikował w tomach Pokucie (1881-1888). W latach 1883-1890 wydawał kolejne tomy Ludu: Lubelskie, Kieleckie, Radomskie, Łęczyckie, Kaliskie. W 1883 roku uzyskał subwencję Kasy Pomocy Naukowej im. J. Mianowskiego na druk monografii Mazowsze w serii Obrazy etnograficzne, w latach 1885-1890 ukazało , się pięć tomów, reszta pozostała w rękopisach.


Od 1884 r. przebywał i mieszkał w Krakowie. Zajmował się głównie działalnością edytorską. W 1889 r. przyjaciele Kolberga zorganizowali jubileusz pięćdziesięciolecia jego pracy badawczej. Otrzymał wówczas wyrazy uznania od towarzystw naukowych, instytucji oświatowych oraz osób prywatnych ze wszystkich trzech zaborów i z zagranicy. Uroczystość uświetnił koncert muzyki polskich kompozytorów i pieśni ludowych.


Zmarł dnia 3 czerwca 1890 roku w Krakowie. Ostatnie miesiące życia spędził w domu swego przyjaciela Izydora Kopernickiego, lekarza i antropologa, badacza kultury ludowej, którego uczynił wykonawcą testamentu i opiekunem spuścizny naukowej.

Źródła:








środa, 5 grudnia 2018

Społeczność żydowska w Radziejowie od XV do XX w.

Z dokumentów wynika, że do Radziejowa Żydzi przybyli już w 1432 r. Miasto było prawdopodobnie pierwszym na Kujawach, w którym osiedlili się Żydzi. W XIX w. istniał w Radziejowie kahał radziejowski z synagogą. W tym też okresie odnotowano znaczną liczbę społeczności Żydowskiej w mieście – w 1820 r. miasto zamieszkiwało 198 osób, w 1921 r. 599 osób, a w 1933 r. 699 osób, co stanowiło około 15 % mieszkańców miasta. 

Przed wojną istniały w Radziejowie dwie synagogi – drewniana z XIX w. i murowana wybudowana w latach 1935-1938 tzw. „Dom Racheli”. W 1939 r. rabinem radziejowskim był Izrael Mosze Olewski (26.09.1916-26.05.1966), organizator życia religijnego na Kujawach, a po wojnie również  działacz społeczny i religijny w Niemczech i Stanach Zjednoczonych. Obie synagogi zostały spalone przez Niemców 8 listopada 1939 r. Na końcu ulic Ogrodowej i Sosnowej od XIX w. istniał kirkut (cmentarz żydowski, który został zniszczony podczas II wojny światowej i w latach powojennych przy budowie żwirowiska (decyzja rady powiatowej 1956 r.). Do dzisiejszych czasów przetrwało kilka macew z cmentarza. Nagrobki zostały umieszczone w ekspozycji Izby Regionalnej im. F. Becińskiego w Radziejowie.

W mieście działało wiele organizacji żydowskich: w 1929 r. utworzono Żydowską Bibliotekę i Czytelnię Społeczną, która powstała na bazie Żydowskiej Biblioteki Społecznej. Istniał również bank żydowski i łaźnia rytualna. Pierwszym klubem piłkarskim w Radziejowie była żydowska drużyna „Makabi”z Edwardem Grojnowskim na czele, utworzona w 1930 r., drużyna nie była zarejestrowana w PZPN, rozgrywała mecze z miejscowymi drużynami i reprezentacją młodzieży z Radziejowa. W mieście grano w piłkę już w latach 20-tych XX w. 

Po wybuchu II wojny światowej, przesiedlono Żydów z miasta w rejon ulic Toruńskiej i Szewskiej, gdzie utworzono getto. Wiosną 1942 r. naziści przeprowadzili grabież żydowskiego mienia. Następnie z rozkazu władz niemieckich rozpoczęto likwidację radziejowskich Żydów. Ostatnich pozostałych w Radziejowie Żydów wywieziono do niemieckiego obozu masowej zagłady Kulmhof w Chełmie nad Nerem i tam zamordowano. Ofiary mordowano przez zagazowanie spalinami ciężarówek, wtłaczając spaliny do szczelnie zamkniętych przyczep. Po wojnie do Radziejowa wróciło 41 Żydów, którym udało się przeżyć. Powstał tu wówczas lokalny oddział Centralnego Komitetu Żydów Polskich (zlikwidowany w 1949 r.). Większość Żydów wyemigrowała z Radziejowa. 

W mieście istnieje pomnik z tablicą pamięci poświęconą radziejowskim Żydom z napisem: „Ten, który sprawia pokój na wysokościach, niech ześle pokój dla nas i dla całego Izraela”. W Radziejowie znajduje się jeszcze kilka zabudowań, które przypominają o dawnych mieszkańcach wyznania mojżeszowego, części społeczeństwa kujawskiego. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski: Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod. Red. j. Danielewicza, Bydgoszcz 1982 r., Radziejów poprzez stulecia, pod red. D. Karczewski, Włocławek-Radziejów 2002 r., Broszurka okolicznościowa, Gra terenowo-turystyczna „Odkryj Radziejów”, Oprac. K. Wątrobicz, Radziejów 2016 r.

wtorek, 4 grudnia 2018

Drugi etap konkursu z okazji 100. rocznicy wyzwolenia Kruszwicy


Z okazji 100 rocznicy wyzwolenia Kruszwicy, Nadgoplańskie Towarzystwo Historyczne zaprosiło młodzież do udziału w Konkursie Wiedzy o Powstaniu Wielkopolskim. Drugi etap zmagań już 4 stycznia.

poniedziałek, 3 grudnia 2018

Zakłady wodociągowe w Inowrocławiu lata 30-te XX w.


Zakłady wodociągowe znajdowały się w Tczaskach, około 5 km od miasta. Wodę czerpano z murowanych artezyjskich studni, o średnicy 2,5 m. Doprowadzana była przy pomocy pomp do wieży ciśnień, położonej w najwyższym punkcie miasta.

Sieć wodociągowa w Inowrocławiu miała łączną długość 40 km., w wodę zaopatrywało się ponad tysiąc nieruchomości. Zapotrzebowanie na wodę wynosiło 1 mil m3, z czego Żupa Solna zużywała 300 tys m3, a Zakłady kąpielowe 30 tys m3. Fabryka sody natomiast zużywała 50 ty m3.

W mieście znajdowało się około 200 hydrantów na wypadek pożaru. Woda była filtrowana i podlegała częściowej analizie chemicznej. Długość kanalizacji wynosiła 18 km.

Oprac. B. Grabowski, źródło: K. Kopeć, Ilustrowany przewodnik po Inowrocławiu i Kujawach: (Kruszwica - Strzelno - Trzemeszno - Mogilno – Pakość), Inowrocław 1933.

sobota, 1 grudnia 2018

Stefan Cybichowski (1881-1939)

Stefan Cybichowski, syn Bronisława i Marty Bischoff, urodzi się 2 sierpnia 1881 r. w Poznaniu. W czasie Kulturkampfu został  przeniesiony wraz z rodziną do Inowrocławia w kwietniu 1882 r. Stamtąd przeniesiono ich 1 listopada 1887 r. do monasteru w Westfalii. Wrócili do Inowrocławia w 1982 r. 

W 1901 r. ukończył niemieckie królewskie Gimnazjum (dziś I Liceum Ogólnokształcące im. Jana Kasprowicza w Inowrocławiu). Studiował architekturę w Królewskiej Wyższej Szkole Technicznej w Charlottenburgu (Berlin), uzyskując dyplom w 1905 r. Między 1906-1909 r. pracował w Berlinie, jego prace z tego okresu: budowa gmachu Królewskiej Akademii Sztuk Pięknych, rozbudowa Królewskiej mennicy, współautor synagogi w Charlottenburgu. 

W latach 1907-1909 jako docent Akademii Przemysłowej w Berlinie nadzorował budowę teatrów, kościołów, szkół ludowych, gimnazjów, lazaretów i innych.

Zimą 1910 r. przeprowadził się do Poznania. Od grudnia prowadził w tym mieście biuro architektoniczne. W 1912 r. dołączył do Wydziału Technicznego poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. W tym też roku ożenił się z Barbarą Mieczkowską (ur.1888). Miał piątkę dzieci: Helenę, Irenę, Stanisława, Barbarę i Katarzynę. W grudniu 1918 r. piastował stanowisko prezesa Koła Architektów Stowarzyszenia Techników w Poznaniu. W 1921 r. wstąpił do Koła Architektów przy Stowarzyszeniu Inżynierów i Architektów. Do 6 lipca 1925 r. był jego prezesem. W 1919-1922 r. był naczelnikiem Wydziału Budowlanego w urzędzie Wojewódzkim. Prowadził wykłady o budownictwie wiejskim na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu Poznańskiego. Był też jednym z pierwszych organizatorów Targów Poznańskich, za co otrzymał dyplom. Był również radnym Rady miejskiej w Poznaniu 1919-1925 r., a później 1927-1931 r. honorowym radcą Magistratu miasta Poznań. Należał także od 1911 r. do Stowarzyszenia Artystów w Poznaniu. Był członkiem Towarzystwa Miłośników Miasta Poznań. 

Aresztowany przez gestapo 28 października 1939 r. wraz z grupą profesorów i osadzony w Forcie VII. Zmarł 6 stycznia 1940 r., rozstrzelany przez Niemców w poznańskim forcie. Symboliczna mogiła Stefana Cybichowskiego znajduje się na cmentarzu parafialnym św. Jana Vianneya w Poznaniu.

Za zasługi w budownictwie około 100 obiektów sakralnych na terenie Kujaw, Wielkopolski i Pomorza, otrzymał tytuł honorowego Szambelana Papieskiego. W Kruszwicy znany jako architekt kościoła pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, pomnika poległych w Trzemesznie i projektów bydgoskich kościołów: Klarysek, farnego św. Marcina i Mikołaja, pobernardyńskiego. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

Wielkopolski słownik biograficzny, pod red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, wyd. 2, PWN, Warszawa-Poznań 1983, s. 120.

„Zeszyt Architektury Polskiej. Dwumiesięcznik”, nr 4-5 (17-18), 1986 r.

M. Rutkowska, E. Serwański, Losy polskich środowisk artystycznych w latach 1939-1945. Poznań 1987.

Z. Dworecki, poznań i poznaniacy w latach RP 1918-1939, Poznań 1994.

H. Kondziela, Cybichowski Stefan, Polski słownik biograficzny, z. 1, Poznań 2000.

środa, 28 listopada 2018

Urzędy i urzędnicy miejscy w Inowrocławiu do XVIII w.


Landwójt:
Wojciech Markowski 1590
Wojciech Walewski 1597
Paweł Sołtysek 1602
Grzegorz Komosa 1603
Mateusz Jezuita 1622
Mateusz Szychowicz 1634
Wojciech Zagórka 1641
Walenty Leniwy 1653
Wojciech Piotrowicz 1675
Kazimierz Wielowiejski 1697
Stanisław Redzyński 1716-1717
Wojciech Drygała 1721
Piotr Glinicki 1726-1732
Antoni Ptak 1726-1727
Stanisław Górniewicz 1738
Mateusz Koziński 1740, 1743, 1761-1765
Stanisław pilachowski 1740
Antoni Wesołowski 1741
Marcin Wilant 1744
Jakub Koziński 1748
Jan Górniewicz 1758-1765

Ławnik:
Stanisław pejorek (Pyjorek) 1597-1603
Kasper Skomerka 1597
Wojciech Gościnny 1597
Łukasz Gęślarz 1603
Piotr Kuczkowski 1603
Hipolit Sartor 1603
Grzegorz Kiernozek 1603, 16033-1634
Marcin Klara 1622
Adam Rajski 1622
Grzegorz Piszczałka 1622
Stanisław Hirurg 1622
Grzegorz Suchrza 1622
Mateusz Szychowicz 1633
Piotr Pokora 1633-1634
Łukasz Krawiec (Sartor) 1633-1634
Jan Posmura 1633-1634, 1641, 1646, 1649
Walenty Leniwy 1633-1634, 1641
Stanisław Sabacki 1641
Piotr Pelio (Kuśnierz?) 1641
Sebastian Gałaszek 1641
Wojciech Krupa 1645
Wojciech Naziębły 1645-1646
Walenty Pelio 1649, 1653
Mikołaj Poliński 1653
Mikołaj Zminda 1675
Mateusz Sodek (?) 1675
Błażej Dąbrowski 1675
Marcin Thessarz 1675
Grzegorz Zcad (?) 1675
Wojciech Spławski 1697
Szymon Jubielewicz 1697
Tomasz Ptak 1725
Jakub Kozłowski 1725
Mateusz Skomorka 1725
Wawrzyniec Skomorka
Jan Górniewicz 1744
Franciszek Płachecki 1744
Stanisław Dziecdzkiewicz (Dzickiewicz) 1744
Paweł Pysiniewicz (Pysniewicz) 1744
Antoni Wesołowski 1744
Wawrzyniec Szczodrowski 1744, 1758, 1761
Kazimierz Malter 1744
Bartłomiej Radziński 1744
Mateusz Koziński 1746
Jakub Koziński 1748, 1762
Stanisław Gliniecki 1749
Maciej Głodecki 1762, 1766 (?)
Ludwik Jastrzębski 1766
Jakub Urbański 1766
Paweł Nowicki 1766
Wojciech Szuberski 1768
Andrzej Sołtyskiewicz 1770
Grzegorz Ukrajski 1770

Pisarz:
Szymon 1597
Mateusz Grodzicki 163 (?)
Szymon łomiszewicz (Łowiszewicz?) 1635, 1640, 1644 (?), 1645-1646
Zdołbicki 1649
Stanisław Wujtowicz 1662
Jan sawicki 1675 (?), 1684
Mikołaj Dobiński 1707, 1725
Mateusz Konieczka 1717
Marcin Wilant 1740, 1743-1744
Józef Osiński 1749-1750
Maciej Dembczyński 1761-1762
Stanisław Gliniecki 1763
Maciej Głodecki 1763-1764
Józef Kostruszyński 1765, 1769
Andrzej Sołtyskiewicz 1766-1768

Rajca:
Adam Żelazny 1596
Szymon Szychowicz 1622
Zagórka Wojciech 1622
Piotr Więciorek 1622
Wacław Oprzałczyk (oprzałka) 1633-1634
Maciej Klowta (Klofta) 1633-1634, 1655
Jan Pluta 1633-1634
Wojciech Naziębły 1633-1634
Grzegorz Malik 1633-1634
Adam Rajski 1634
Cyprian Pelio (Kuśniewirz?) 1655
Jan Buczkiewicz 1664, 1675
Andrzej Redzyński (Radzyński) do 1684
Kasper Wilczek do 1684
Stanisław Redzyński 1721, 1726
Mateusz Konieczka 1721, 1726
Stanisław Walewicz 1726
Antoni Ptak (Ptakowicz) 1726, 1737
Piotr Glinicki 1727
Wawrzyniec Boruski 1731
Stanisław Pilachowski 1736-1737, 1740, 1743-1744, 1749
Mateusz Koziński 1736-1737, 1740
Wojciech Samsicki 1740
Franciszek Wojciechowski 1740, 1744, 1748
Wawrzyniec Buczkiewicz 1740
Antoni Wesołowski 1743-1744
Stanisław Dzickiewicz 1744
Jakub Koziński 1744
Paweł Wilant 1744
Jan Górniewicz 1744
Kazimierz Malter 1747, 1749
Andrzej Matyskiewicz 1760
Wojciech Pilachowski 1761
Maciej Winkowski do 1762
Antoni rempecki 1763
Paweł Nowicki 1763, 1765-1767
Stanisław Dzickiewicz 1765-1767
Sebastian Jastrzębski 1766

Wójt:
Piotr Braseator 1590
Sebastian Świętek 1596-1597
Tomasz Zero 1602-1603
Wojciech Królik 1622
Wojciech Skomerka 9dobrogojski, Wróblicki) 1633-1634
Mateusz szychowicz 1635, 1640-1641, 1644 (?), 1653
Cyprian pelio (Kuśniewirz?) 1644-1645
Stanisław Sabicki 1649
Marcin Spadecki 1651
Walenty Malikowicz 1675
Józef Dancołek (Dambek? Damołek?) 1697
Franciszek Płachecki 1707, 1726
Wojciech Drygała 1716-1717
Stanisław Redzyński 1718
Piotr Glinicki 1722
Mateusz Konieczka 1725
Wawrzyniec Górniewicz 1727
Piotr Jan Glinicki 1731
Antoni Wesołowski 1740, 1744, 1751
Stanisław Górniewicz 1740, 1743-1744
Antoni Ptak (Ptakowicz) 1740, 1746, 1749
Franciszek Płachecki 1741
Mateusz Koziński 1744, 1745, 1750-1751
Paweł Pyszniewicz 1758
Jan Górniewicz 1748, 1761
Stanisław Gliniecki 1761
Paweł Nowicki 1762, 1769
Maciej Dembczyński 1763-1765
Maciej Głodecki 1766
Antoni Rempecki 1765-1766
Wojciech Szuberski 1773


Opracowanie na podstawie publikacji: W. Chorążyczewski, Ustrój Inowrocławia w XVI-XVIII wieku i urzędnicy miejscy, Ziemia Kujawska, t. 24, Inowrocław-Włocławek 2015; Matriculum Regni Poloniae summaria, excussis codicibus, qui in Chartophylacio Maximo Varsoviensi asservantur, cz. III, oprac. T. Wierzbowski, Warszawa 1905-1919, nr 610; D. Karczewski, Kościoły, kaplice i szpitale inowrocławskie według wizytacji biskupa włocławskiego Krzysztofa Antoniego Szembeka z 1729 roku, Ziemia Kujawska, t. 15: 2002, s. 130, 134, 135; Archiwum Państwowe w Poznaniu, Księgi grodzkie inowrocławskie, sygn 117, s. 168.

sobota, 24 listopada 2018

Franciszek Beciński (1897-1975)

Franciszek Beciński (1897-1975) urodził się w Pilichowie na Kujawach, okolice Radziejowa, w rodzinie chłopskiej. Na świat przyszedł 5 września 1897 r. Czytać i pisać nauczyła Franciszka matka, która wychowywała w tradycji kujawskiej siedmioro dzieci. Jako 7-letni chłopiec pracował u dziadka przy pasieniu bydła. Starał się czytać wszystko co udało mu się zdobyć, szybko stało się to jego pasją. Gdy skończył 14 lat został czeladnikiem u mistrza kowalstwa w Sędzinie. Kiedy wszedł w wiek dojrzałości, około 5 lat od rozpoczęcia nauki rzemieślniczej, założył własną, niewielką kuźnię w rodzinnej wsi. Służył w wojsku, a kiedy wrócił w 1921 r., pożyczył pewną sumę, zakupił 3 morgi ziemi i założył nowa kuźnię. Ożenił się ze Stanisławą Kryszak.

Brał czynny udział w życiu wsi, dołączył do Koła Rolniczego, Koła Samokształcenia, był także członkiem Związku Młodzieży Wiejskiej. Od 1922 r. do około 1932 r. pracował społecznie w bibliotece. W Kole Zw. Młodzieży Wiejskiej w Byczynie brał udział w występach teatralnych, dyskusjach o książkach, prelekcjach o rolnictwie. Wspólnie z Janem Przybyszewskim – kierownikiem szkoły, Franciszek Beciński wydawał gazetę. We wsi powstała Ochotnicza Straż Pożarna, a w 1925 r. także Kasa Oszczędnośiowo-Pożyczkowa, w której Franciszek był prezesem.

Poza pracą społeczną, zarobkową i życiem rodzinnym, Franciszek Beciński zajmował się także „uprawą” poezji. Pisaniem wierszy zajmował się już od wielu lat, ale dopiero w 1927 r. jego twórczość została wydrukowana w „Dzienniku Kujawskim”, w numerze znalazł się wiersz i nowelki. W trudnych latach kryzysu gospodarczego Franciszek i Stanisława, a także trójka ich dzieci: Adam, Henryk i Wanda przeżyli utrzymując się głównie z 3,5 hektarowej gospodarki i kuźni. Z wybuchem II wojny światowej dołączył do ochotników – grupy rezerwy, by bronić ojczyzny. Po powrocie do domu – Pilichowa – zastał Niemców. W czasie okupacji pracował w cukrowni w Dobrem. Rodzina Becińskich pomagała ukryć się wielu ludziom w czasie wojny. Franciszek dostarczał im dokumenty, aby umożliwić im ratunek. 

Po wojnie w 1946 r. został prezesem Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska” w Osięcinach, później wrócił do pracy w cukrowni. Synowie podjęli naukę, starszy w Toruniu, młodszy uczył się zawodu. W 1957 r. rodzina doczekała się nowego – murowanego domu, we wsi pojawiło się światło-prąd, wszystko sprzyjało poecie w odrodzeniu pracy pisarskiej. W tym czasie uruchomił także kuźnię. W 1963 r. odbył się jego wieczór autorski w Radziejowie, Polskie Radio nadało opracowaną przez Annę Jachinę audycję o kowalu-poecie, a Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne przyznało mu stypendium literackie. Franciszek Beciński zaczął pisać na nowo – powstały pamiętniki i wiersze. W 1967 r. Radziejów obchodził 40-lecie twórczości literackiej i 70-lecie urodzin poety-kowala z Kujaw. Duży udział w organizacji święta pisarza miały Towarzystwo Miłośników Kujaw i Polskie Radio, a także Wydział Kultury Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy.

Kujawski twórca zmarł 3 lipca 1975 r., w wieku 78 lat. Zostawił po sobie ogromny dorobek literacki – tylko w okresie przedwojennym ukazało się w czasopismach blisko 600 utworów, z czego połowę stanowiły wiersze. Najbardziej znane tomiki: „Modraki i maki z kujawskich równin”, „Liść z polnej gruszy” i „Melodie ziemi’. Znamy Becińskiego także z „Wesele na Kujawach” z 1935 r. Pamiątki po pisarzu można znaleźć w Muzeum w Inowrocławiu i Radziejowie, gdzie jego imię nosi Biblioteka Publiczna, a także szkoła w Pilichowie. Jest patronem konkursów recytatorskich organizowanych przez Radziejowski Dom Kultury. Patronuje także wydarzeniom literackim w Radziejowie organizowanym przez Miejską Bibliotekę Publiczną w Radziejowie.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Dobrzyńsko-Kujawskie Towarzystwo Kulturalne i Towarzystwo Miłośników Kujaw w Radziejowie, Frnaciszek Beciński, Wesele na Kujawach, pod red. J. Schab i J. Kalafus, Włocławek 1996; B, Krzyżaniak, A. Pawlak, J. Lisakowski, Kujawy, cz. I – teksty 1974, cz. II – melodie 1975, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków; J. Klimaszewska, Kujawy, Stan badań etnograficznych, Muzeum Etnograficzne w Toruniu, Toruń 1981.

środa, 21 listopada 2018

Ratusz w Radziejowie - rys historyczny

Z dokumentów wynika, że ratusz radziejowski istniał już w 1609 r. (zapis poświęcony prawom i przywilejom miejscowego cechu krawieckiego). Opisany w źródle gotycki ratusz nie zachował się do dzisiejszych czasów, spłonął.

Przypuszczalnie do XIX w. siedzibą miejscowego magistratu był budynek postawiony w obrębie placu rynkowego, możliwe że dawna austeria, spalona w kwietniu 1820 r. wraz z dwudziestoma innymi domami.

Dnia 21 lipca 1821 r. komisja Województwa Mazowieckiego wystąpiła z wnioskiem o budowę nowego ratusza na placu rynkowym nr 8, po spalonym karczmisku. Po uzyskaniu parceli przez władze miasta przystąpiono do realizacji planu. Projekt budowli wykonał Hilary Szpilowski, twórca projektów ratuszy mazowieckich oraz pałaców w Walewicach i warszawskiego Pałacu Kazimierzowskiego. 

Budowa ruszyła w 1822 r. Odbiór prac nastąpił w roku 1826, całkowity koszt inwestycji wyniósł 
23 000 zł polskich. W tylnym trakcie budowli zachowała się piwnica, pochodząca przypuszczalnie ze starszej budowli. Możliwe, że była to pozostałość po pierwotnym ratuszu, na miejscu którego wzniesiono później austerię pod zarządem starosty.

Ratusz był budowlą wolnostojąca, w stylu klasycystycznym, z sienią przelotową północ-południe. Dach czterospadowy zakończony wieżą. Na parterze znajdowało się biuro policji, areszt ścisły i policyjny, kasa oraz skład miar i wag (archiwum). Na piętrze trzy pomieszczenia przekazano na mieszkanie dla burmistrza, a pozostałe dwa stanowiły kancelarię i izbę posiedzeń Urzędu Miejskiego.

Zła konstrukcja wymusiła konieczność remontu budynku już w 1835 r. Ostatecznie odbudowano ratusz dopiero w 1852 r. W 1861 r. zaistniała potrzeba dalszej odbudowy. Było to spowodowane złym stanem murów po silnych uderzeniach piorunów. Śmierć w ratuszu od uderzenia pioruna poniósł ówczesny burmistrz miasta, Feliks Gałczyński, dziadek pisarki, Marii Dąbrowskiej. Wkrótce Radziejów utracił prawa miejskie. Budynek był już jednak po remoncie. Po drugie wojnie światowej ratusz ponownie zaczął działać. Budynek otynkowano i wyremontowano. Nie zachowała się elewacja budynku i tablica z popiersiem Józefa Piłsudskiego  wmurowana niegdyś w ściany obiektu (gospodarzem miasta był burmistrz Kossowski). Tablica uległa zniszczeniu w czasie okupacji.

Po wojnie w ratuszu mieściły się: posterunek milicji, ośrodek zdrowia, przychodnia obwodowa, wydział zdrowia i stacja Sanepidu, Izba regionalna, lokale mieszkalne, a obecnie Ośrodek Pomocy Społecznej, Cech Rzemiosł Różnych, Biuro Ewidencji Gospodarczej Urzędu Miasta w Radziejowie. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: Dzieje Radziejowa Kujawskiego, pod. Red. J. Danielewicz, Bydgoszcz 1982; Radziejów poprzez stulecia, red. D. karczewski, Włocławek-Radziejów 2002; Broszurka okolicznościowa opracowana przez Małgorzatę Iglewską, Ratusz w Radziejowie 1822-2011; A. Tomczak, Lustracja województw wielkopolskich i kujawskich: 1789, III, Województwa łeczyckie i kujawskie, Warszawa-Poznań-Toruń 1977.

sobota, 17 listopada 2018

Dekanat inowrocławski I - zarys historyczny kościołów

Dekanat inowrocławski I: parafie pw.: Chrystusa Miłosiernego, św. Jadwigi Królowej, św. Mikołaja-Fara, Świętego Ducha, w Mątwach, Szymborzu, Kościelcu, Ludzisku i Markowicach.

1. Parafia pw. Chrystusa Miłosiernego w Inowrocławiu 

Parafia była erygowana 17 października 1993 r., a na początku lipca 2001 r. została rozpoczęta budowa kościoła według projektu architekta Macieja Soczyńskiego z Poznania. Kamień węgielny wmurował abp Henryk Muszyński 20 listopada 2001 r. Budynek plebani powstał w 1996 r., księgi metrykalne ochrzczonych i zmarłych prowadzone są od 1993 r., małżeństw od 1994 r. Proboszczem od 1993 r. był ksiądz Paweł Kowalski ur. 20 maja 1958, wyświęcony 28 maja 1983 r.

Parafia liczy około ośmiu tysięcy mieszkańców, święto parafialne - Niedziela Biała (Miłosierdzia Bożego) i św. Faustyny 5 października, całodzienna adoracja 14 lipca. Przy kościele działają: Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, założone w 1996 r., Eucharystyczny Ruch Młodych, założony 26 kwietnia 1995 r., Towarzystwo świętego Wojciecha, założone 9 marca 1995 r., Lektorzy, Ministranci, Duszpasterstwo Kolejarzy Węzła Inowrocławskiego, założone 25 listopada 1994 r., Stowarzyszenie Wspierania Powołań Kapłańskich AG, Żywy Różaniec Matek, Ruch Kościoła Domowego.

2. Parafia pw. św. Jadwigi Królowej

Parafia erygowana w 1983 r., kościół konsekrowany 21 czerwca 2003 r. przy kościele istnieje dom parafialny pw. Księdza Stefana Wyszyńskiego. Księgi metrykalne prowadzone są od 1983 r. Proboszczem między 1983-2003 r. był ksiądz Zenon Rutkowski (ur. 21 listopada 1962 r., wyświęcony 30 maja 1987 r.), po nim funkcję duszpasterza objął ksiądz Maciej Lisiecki w 2003 r.

Parafia liczy około 16 tysięcy mieszkańców, prócz miasta swoim zasięgiem obejmuje również Batkowo i Popowice. Przy kościele działają: Żywy Różaniec Kobiet i Mężczyzn, Eucharystyczny Ruch Młodych, Chór parafialny, Klub Inteligencji Katolickiej, Integracyjne Centrum Aktywności „Nadzieja życia”, Biblioteka Katolicka im. Królowej Jadwigi, Koło Charytatywne.

3. Parafia pw. św. Mikołaja – Fara

Na terenie parafii istniała osada wczesnośredniowieczna wzmiankowana w 1185 r. Pierwotnie stał tu kościół drewniany wzniesiony zapewne w pierwszej połowie XIII w. z fundacji Kazimierza I księcia kujawskiego. Świątynia uległa pożarowi w 1259 r., następnie odbudowana i spalona w 1431 r. Po 1431 r. rozpoczęła się budowa obecnego kościoła, który do XVI w. pełnił rolę kościoła filialnego NMP, następnie utworzono samodzielną parafię i przyłączono do niej kościół NMP jako filialny. W 2 połowie XVII w. miała miejsce odbudowa po zniszczeniach w czasie wojen szwedzkich. Po pierwszym rozbiorze kościół zamknięto i przeznaczono na magazyn soli. Świątynia zbudowana w stylu gotyckim, orientowana, murowana z cegły. Pierwotny układ halowy z wyodrębnionym prezbiterium. W późnym baroku został przekształcony na kształt bazylikowy. Korpus czteroprzęsłowy z kruchtą. W prezbiterium znajdują się neogotyckie sklepienia krzyżowe, w zakrystii gwiaździste, w kruchcie krzyżowo-żebrowe. Elewacja zachodnia z trzema ostrołukowymi wejściami. Kościół konsekrowany w 1925 r.

Kościół bogaty jest w zabytki. Ołtarz główny rokokowy pochodzi z 2 połowy XVIII w., ołtarze boczne z XVII-XVIII w., ambona rokokowa z 2 połowy XVIII w., figura Ukrzyżowanego, gotyk XV w., feretrony (XVIII/XIX w., kielich barokowy (XVII w., pacyfikał regencyjny z XVIII w., oranty XVII-XIX w., dzwony z XV_XVIII w., sygnaturka z 1603 r. plebania wzniesiona w latach 1936-1937. W plebani służyli między innymi księża; A. Laubitz, B. Jaśkowski, D. Ziarniak. Księgi metrykalne: ochrzczonych sięgają 1760 r., małżeństw i zmarłych od 1761 r. Proboszczowie powojenni: ksiądz Jan Filipiak 1945-1946; ksiądz Stanisław Płoszyński 1946-1961; ksiądz Henryk Zimny 1962-1968, ksiądz Dobromir Ziarniak 1968-1981; ksiądz Franciszek Wele 1981-1995; ksiądz Romuald Drążkowski od 1995 r.

Parafia liczy około 6 tysięcy wiernych, święto parafialne przypada na 6 grudnia, adoracja 13 października. Cmentarz znajduje się przy ul. Marulewskiej, założony w latach 1921-1931. Organizacje działające przy parafii: Żywy Różaniec, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Katolickie Stowarzyszenie młodzieży, Dzieci Maryi.

4. Parafia pw. Świętego Ducha

Parafia erygowana 3 maja 1980 r. przez kardynała Stefana Wyszyńskiego. Budowę kościoła rozpoczęto w 1982 r. według projektu inż. A. Szymskiego. Budynek plebani mieści się w wykupionym budynku zbudowanym w latach 1920-1924. Księgi metrykalne pochodzą z 1979 r. proboszcz od 1980 r. - ksiądz Franciszek Resiak (ur. 3 grudnia 1934, wyświęcony 31 maja 1958 r.). Parafia liczy około 9 tys mieszkańców, święto parafialne przypada na uroczystość Świętego Ducha, całodzienna adoracja 17 listopada. Oprócz Inowrocławia, parafia obejmuje Marulewy i Trzaski. Organizacje działające przy parafii: Żywy Różaniec, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Stowarzyszenie Wspierania Powołań Kapłańskich, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Diakonia Domu Bożego.

5. Inowrocław – Mątwy – parafia pw. Opatrzności Bożej

Kościół wzniesiony na planie greckiego krzyża w 1931 r. Konsekrowany 8 grudnia 1931 r. przez biskupa Antoniego Laubitza. Parafia została erygowana przez kardynała Augusta Hlonda w 1932 r. W czasie II wojny światowej kościół służył jako magazyn żywnościowy. Plebania pochodzi z 1932 r., dom gospodarczy z 1982 r., a dom parafialny z 2004 r. Księgi metrykalne sięgają 1932 r. proboszczem w latach 1945-1950 był ksiądz Kazimierz Grabianka, po nim funkcję duszpasterza objął ksiądz Stanisław Gierszewski 1950-1967. Parafia opiekuje się Kaplicą pw. Chrystusa Króla, ul. Mątewska 7. Liczba mieszkańców parafii to około 3 tysięcy wiernych. Święto parafialne przypada w Środę IV Niedzieli Wielkiego Postu, całodzienna adoracja 26 czerwca. Parafia obejmuje prócz Mątew, Kruszę Zamkową, Przedbojowice i Tupadły. Cmentarz znajduje się, przy ul. Mątewskiej 7, założony w 1932 r. organizacje przy kościele: Akcja Katolicka, Droga Neokatechumentalna, Matki Żywego Różańca, Koło Powołaniowe, Męska Służba Liturgiczna, Dom Bractwa Więziennego dla osób opuszczających areszt lub więzienie.

6. Inowrocław – Szymborze – parafia pw. św. Antoniego Padewskiego

Parafia utworzona w 1931 r. kościół murowany, zbudowany w 1937 r., niekonsekrowany. Plebania z 1967 r. księgi metrykalne z 1937 r. proboszczowie w latach 1945-1950 – ksiądz Kazimierz Grabianka; między 1950-1953 Stanisław Gierszewski; 1953-1961 ksiądz Władysław Gatzek; 1961-1982 ksiądz Kazimierz Kaczmarek; 1982-1989 ksiądz Jan Tadych; w 1989 r. na parafię przybył ksiądz Roman Szulga.

Parafia liczy około tysiąca wiernych, całodzienna adoracja odbywa się 5 listopada, święto parafialne 13 czerwca. Parafia obejmuje Miechowice i część Sikorowa do dawnej szkoły, cmentarz leży przy ul. Wielkopolskiej, zał. w 1938 r. przy parafii działa: Żywy Różaniec Matek, zał. w 1931 r., Stowarzyszenie Wspierania powołań Kapłańskich, zał. 1996 r., Ruch Domowego Kościoła, zał., 1999 r. 

7.  Kościelec – parafia pw. św. Małgorzaty

Wieś wzmiankowana już w 1297 r. W 1442 r. Władysław Warneńczyk nadał wsi prawo miejskie magdeburskie. W XV-XVII w. miejscowość była w posiadaniu rodziny Kościeleckich. Kościół parafialny został zbudowany w XII/XIII w. W 1488 r. biskup włocławski Piotr z Bnina ufundował kolegiatę, zapewne w tym czasie i z jego inicjatywy podjęto późnogotycką przebudowę kościoła, obejmującą podwyższenie murów prezbiterium wraz z jego zasklepieniem oraz częściowe przemurowanie wieży. Około 1559 r. zbudowano kaplicę grobową Kościeleckich. W 1699 r. kościół odnowiono, zakładając m.in. w nawie głównej polichromowany drewniany strop. Korpus został wzniesiony z ciosów granitowych, przemurowania prezbiterium i wieży oraz wschodnich szczytów nawy ceglane o układzie gotyckim. Prostokątne prezbiterium zamknięte półkolistą absyda. Szersza nawa prostokątna, dwuprzęsłowa, z dwiema kwadratowymi kaplicami oraz zbliżona do kwadratu wieżą. W prezbiterium późnogotyckie sklepienie gwiaździste zapewne z około 1488 r. W nawie neogotyckiej sklepienie sieciowe. Kościół konsekrowany w 1480 r. 

Kościół posiada zabytkowy ołtarz główny manierysrtyczny z 2 ćwierci XVII w., ołtarze boczne barokowe z 2 połowy XVII w. Plebania wzniesiona została w połowie XIX w. księgi metrykalne sięgają 1835 r. proboszczem od 1945 do 1948 r. był ksiądz Franciszek Oleń; 1948-1958 ksiądz Feliks Błażejewski; 1958-1965 ksiądz Kazimierz Gliński; 1965-1972 ksiądz Mieczysław Baranowski; 1972-1999 ksiądz Józef Świder, a od 1999 r. ksiądz Maciej Kuczyński. Parafia liczy około 1400 wiernych, całodzienna adoracja przypada na 7 października, święto parafii odbywa się 13 lipca. Parafia obejmuje miejscowości: Cieślin – do linii kolejowej, Dziarnowo, Gorzany, Kościelec, Leszczyce, Rycerzewo, Rycerzewsko i Sójkowo. Cmentarz znajduje się we wsi Kościelec. Przy kościele działają; Akcja Katolicka, zał. w 1999 r., Żywy Różaniec Matek i Schola.

8. Ludzisko – parafia pw. św. Mikołaja

Wieś znana jest ze źródeł pisanych od 1196 r. Wówczas odnotowano pierwszego właściciela wsi Szymona z Ludziska, syna Dzięgienia. Archiwalne zapiski o parafii w Ludzisku, która należała wtedy do dekanatu raciążskiego w archidiakonacie kruszwickim w diecezji włocławskiej,  zachowały się od 1325 r. Proboszczem w tym czasie był ksiądz Brykczy. Pierwsza drewniana świątynia istniała już przynajmniej w 1236 r. Drugi drewniany kościół konsekrowany przez biskupa kujawskiego Franciszka Łackiego w latach 1576-1595 był w posiadaniu Kalwinów. Ponownej konsekracji w 1694 r. dokonał biskup Stanisław Dąmbski. Trzecia, obecna świątynia murowana, została zbudowana na rzucie krzyża w stylu neobarokowoym z inicjatywy księdza Michała Weyny a ufundowana przez dziedzica Ludziska Jana Dąmbskiego. Po zmianie wystroju wnętrza drugiej konsekracji dokonano w 1905 r. W 1935 r. zakończono rozbudowę kościoła według projektu Lucjana Michałowskiego. Ostatnia konsekracja została dokonana przez biskupa Lucjana Biernackiego 28 września 1952 r.

Zabytki: krucyfiks rokokowy z 2 połowy XVIII w., rzeźby: Wawrzyńca Kaima i Piotra Trieblera oraz obraz Trójcy Przenajświętszej w ołtarzu głównym i polichromie Józefa Oźmina. Ołtarze boczne z obrazami: św. Mikołaja, bł. Narcyza, MB Wniebowziętej z 1863 r., chrzcielnica i ambona. Plebania wzniesiona w 1891 r. księgi metrykalne ochrzczonych i małżeństw pochodzą z 1662 r., zmarłych od 1682 r. Proboszczowie: 1946-1964 ksiądz Jan Skrzynecki; 1946-1964 ksiądz Stanisław Obarski; 1964-1976 ksiądz Feliks Nowaczewski; 1974-1997 ksiądz Tadeusz Głowaski; od 1997 r. ksiądz Ryszard Kuchta. Parafia liczy około 1400 wiernych, święto parafialne przypada na 6 grudnia, całodzienna adoracja odbywa się 11 czerwca. Parafia zasięgiem obejmuje: Balice, Górki, Góry, Kołudę Wielka, Kruszę Podlotowa, Kruszę Zamkową, Ludzisko, Piotrkowice, Skalmierowice, Żalinowo. Przy kościele działają: Żywy Różaniec, Komitet Renowacji Kościoła, Rada Katechetyczna, Pomoc Charytatywna, Nadzwyczajni Szafarze Eucharystii, Lektorzy, Ministranci, Schola dziecięca, Faustynki, Dziecięca grupa przyjaciół Misji.

9. Markowice – parafia pw. Nawiedzenia NMP

Powstanie klasztoru i kościoła związane było z przywiezieniem ze Strzelna w 1630 r. gotyckiej rzeźby Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Pierwotny kościół drewniany został zbudowany w 1634 r. z fundacji ówczesnych właścicieli wsi Andrzeja Bardzkiego i jego żony Heleny z Markowskich,  jako wotum dziękczynne. Ich staraniem przy kościele zostali w 1642 r. osadzeni karmelici trzewiczkowi. Oficjalny akt fundacyjny wystawiony w 1652 r. W 1660 r. powiększono drewniany klasztor. W końcu XVII w. rozpoczęto budowę murowanego kościoła i klasztoru. Po kasacie klasztoru w 1825 r. parafię przyłączono do Ludziska. Od 1921 r. kościół był pod zarządem misjonarzy oblatów NMP Niepokalanie Poczętej. Parafię ustanowiono w 1924 r. kościół parafialny został zbudowany w stylu barokowym. Pierwotnie orientowany, obecnie prezbiterium w zachodniej części korpusu. Kościół salowy, sześcioprzęsłowy, z dwiema zbliżonymi do kwadratu kaplicami. Wnętrze nakryte sklepieniem kolebkowym z lunetami. Elewacja frontowa od wschodu poprzedzona neobarokową kruchtą. Wieża dwukondygnacyjna. 

Zabytki: ołtarz główny, architektoniczny dwukondygnacyjny z 1765 r., ołtarze boczne analogiczne, późnobarokowe początek XVIII w., rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem pochodząca z Trzebnicy na Śląsku, późnogotycka około 1470/80 r., ambona rokokowa 3 ćwierć XVIII w., stalle rokokowe z 3 ćwierci XVIII w., konfesjonały regencyjne z 2 ćwierci XVIII w., ornaty XVIII-XIX w., dzwon odlany przez Fryderyka Becka z Torunia w 1765 r.

Klasztor zbudowany w latach 1767-1774. prace murarskie prowadził Christian Gotfryd Schultze, ciesielskie Łukasz Szymański. Część starsza o trzech skrzydłach otaczających czworoboczny wirydarz, zamknięty korpusem kościoła. W pomieszczeniach sklepienia żaglaste. Z budynkiem klasztoru połączony jest współcześnie budowany gmach Niższego seminarium Duchownego. Księgi metrykalne sięgają 1924 r. proboszczem w latach 1945-1948 był ojciec Jan Skrzynecki; 1948-1950 ojciec Józef Napierała; 1950-1957 ojciec Władysław Łuczak; 1957-1964 ojciec Eugeniusz Laskowski; 1964-1990 ojciec Kazimierz Łabiński; od 1990 r. ojciec Aleksander Doniec. Parafia liczy około 1500 wiernych, święto patronalne przypada na pierwszą niedzielę lipca, druga niedziela lipca dla chorych, całodzienna adoracja odbywa się 15 czerwca. Przy parafii działają: Żywy Różaniec Matek, Żywy Różaniec Ojców, Komitet Odbudowy Sanktuarium, Przyjaciele Misji Oblackich zał. 1921 r., Duszpasterstwo Rodzin Katolickich, Kościół Domowy zał 1989, Katolicka Poradnia Rodzinna. 

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła Rocznik Archidiecezji Gnieźnieńskiej, Gaudentinum 2005 r. Fot. wikipedia.org inowrocław.pl