Przybyszewscy i ich działalność na Kujawach

Z Giżewa (gmina Kruszwica, pow. Inowrocław), pochodzi Zbigniew Przybyszewski, dobrze znana postać kruszwiczanom – komandor, obrońca Helu. Mało jednak mówi się o rodzeństwie oficera, a także o ojcu i stryju. Przyznać trzeba, że wśród Przybyszewskich było wielu zasłużonych kujawskich działaczy.

Zygmunt, starszy brat Zbigniewa urodził się 16 czerwca 1898 roku w miejscowości Kurcew w powiecie pleszewskim. Mieszkał w Giżewie koło Kruszwicy. Uczył się w Poznaniu, w gimnazjum Marii Magdaleny. Ożenił się z Zofią z domu Smoleńską. Przez kilka lat sprawował urząd wójta gminy Kruszwica, a w latach 1932-1939 pełnił funkcję prezesa Kółka Rolniczego w Kruszwicy. Po wojnie administrator majątku Szołdry. Pracował również w Państwowym Ośrodku Maszynowym w Lublinie pow. Oborniki. Zmarł 7 czerwca 1958 r. w Poznaniu.

Przywiązanie do ziemi kujawskiej wpoił mu ojciec – Józef Przybyszewski (ur. 23.I.1861 r. w Słabęcinie w dawnym powiecie inowrocławskim, syn Józefa i Teofili z domu Pawłowicz). Ojciec po skończonej szkole w Inowrocławiu, postanowił nabyć majątek w Kurcewie. Jednak po ślubie z Heleną Janiszewską, już w 1902 roku przeprowadził się do Giżewa, do nowo zakupionego majątku od swego brata, Ludwika. Józef był prezesem i członkiem honorowym Kółka Rolniczego w Kruszwicy, a także przewodniczącym zarządu Spółdzielni Mleczarskiej w Kruszwicy, przewodniczącym Obszaru Dworskiego Giżewo, członkiem Wydziału Wójtowskiego na obwód Kruszwica oraz członkiem Bractwa Strzeleckiego w Kruszwicy. Zmarł 6 kwietnia 1932 roku w Giżewie.

Przybyszewski Franciszek (1846-1922), stryj Zbigniewa i Zygmunta był lekarzem, działaczem społecznym. Urodzony 13 X 1846 r. w Sławęcinie w ówczesnym powiecie strzeleńskim w rodzinie ziemiańskiej Józefa (h. Grzymała) i Teofilii z domu Pawłowicz. Ojciec, uczestnik powstania listopadowego, w obawie przed represjami carskimi opuścił swój majątek Górzec k. Płocka i osiedlił się na Kujawach. Przybyszewski uczył się w gimnazjum w Trzemesznie, Inowrocławiu, Gnieźnie oraz Śremie, gdzie w 1870 r. zdał maturę, po czym rozpoczął studia medyczne – najpierw w Greifwaldzie (Gryfii), a następnie w Berlinie i ponownie w Greifwaldzie. W 1875 r. uzyskał dyplom dra medycyny. Jako młody lekarz zamieszkał początkowo w Rogoźnie , a od około 1882 r. w Pile. Potrafił zaktywizować niezbyt liczne tamtejsze środowisko Polaków, organizując ruch śpiewaczy i Towarzystwo Przemysłowe. Szykanowany przez władze niemieckie przeniósł się w 1885 r. do Inowrocławia i zamieszkał przy ul. Fryderykowskiej (obecnie Królowej Jadwigi 34) . Miał prywatną praktykę lekarską , pracował też w uzdrowisku. Szybko włączył się w nurt życia kulturalnego. Mając zamiłowania muzyczne doprowadził wraz z Piotrem i Emilem Wituskimi oraz Walerym Herbstem do założenia Polskiego Towarzystwa Śpiewu (3 V 1886 r.), które prowadziło ożywioną działalność kulturalną na całych Kujawach, organizując sztuki teatralne, deklamacje, a przede wszystkim koncerty, niekiedy z udziałem znanych wykonawców. Wysoki poziom reprezentował chór towarzystwa kierowany przez Piotra Surzyńskiego. W 1889 r. Przybyszewski współorganizował II Zjazd Śpiewaków Polskich pod Zaborem Pruskim. Pozostawał przez 25 lat głównym motorem wszelkich poczynań towarzystwa, pełniąc funkcję prezesa w latach 1886-1889, 1891-1893, 1897-1901 i wielokrotnie funkcję wiceprezesa. W 1910 r. Polskie Towarzystwo Śpiewu zmieniło nazwę na Towarzystwo Śpiewu „Moniuszko”, które w roku następnym nadało Przybyszewskiemu honorowe członkostwo. W 1903 r. Przybyszewski założył kółko śpiewacze „Harmonia” w Szymborzu, dzięki niemu powstały też koła śpiewacze w Gniewkowie i Pakości. Pozostając do końca życia wiernym swej pasji muzycznej był ponadto od 1891 r. członkiem Wydziału Lekarskiego PTPN, wchodził w skład rad nadzorczych „Dziennika Kujawskiego” i Banku Ludowego, w 1897 r. został też członkiem zarządu inowrocławskiego gniazda Towarzystwa gimnastycznego „Sokół”. Podczas powstania wielkopolskiego, pomimo podeszłego wieku, niósł pomoc medyczną uczestnikom walk. Był dwukrotnie żonaty. W małżeństwie (od 1885) z Wiktorią Fischbach (zm.1896) miał córki: Marię zamężną Krause (ur.1886), nauczycielkę muzyki, Lucynę Bronisławę zamężną Jarzębowską (ur.1887) oraz Janinę Przybyszewską-Hoppe (1890-1986), nauczycielkę języków obcych i muzyki. W 1900 r. poślubił Zofię, również z Fischbachów (siostra pierwszej żony) z która miał synów: Tadeusza Stanisława i Bolesława (1900-1961) oraz córki: Zofię Michalinę (1901-1908) i Irenę Józefę (1905-1908). Zmarł 1 VIII 1922 r. w Inowrocławiu, pochowany został na cmentarzu parafii Zwiastowania NMP.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

• Nad trumna Śp. Józefa Przybyszewskiego z Giżewa. W; Dziennik Kujawski nr 83 z 10.IV.1932 r.
• Z historii Kółka Rolniczego w Kruszwicy. W: Rolnik Kujawski nr 25 z 17.VII.1937 r. Rok. VI.
• Akta Starostwa Strzelińskiego sygn. 77 k. 147 Starosta do Wojewody z 7.I.1928 r. dot. Spółdzielni związkowych w powiecie inowrocławskim.
• Księga Zgonów USC w Kruszwicy poz. IV-8/1932
• H. Łada, Wybitniejsi działacze organizacji rolniczych na Kujawach 1864-1939, Inowrocław 1984.
• Akta Miasta Kruszwicy sygn. 554.
• http://www.wtg-gniazdo.org/
• Edmund Kozłowski i Edmund Mikołajczak, Przybyszewski Franciszek [hasło] w: Inowrocławski Słownik Biograficzny – pod red. Edmunda Mikołajczaka-Zeszyt Czwarty, Inowrocław 2000 str.103.
  
• B. Grabowski, Dwór Giżewo na stronie: http://kruszwicahistoria.blogspot.com/2015/09/dwor-gizewo.html
  
• Fot. M. Kujawa.