Rok Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej – gen. prof. dr hab. Elżbieta Zawacka ps Zo, Sulica, Zelma

Rok 2016 został ogłoszony przez Sejm Rokiem Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej. Jednostkę założyli kapitan Jan Górski i kapitan Maciej Kalenkiewicz.

Szkolenia odbywały się na Wyspach Brytyjskich, również w Largo House pod Leven w Szkocji. Wyszkoleni żołnierze byli desantowani na ziemie polskie z samolotów startujących z Wielkiej Brytanii, a od 1944 r. z Brindisi we Włoszech.

Walczyli w oddziałach partyzanckich wszystkich okręgów AK, pracowali w wywiadzie, sabotażu, legalizacji i dywersji. Jednostka liczyła 579 żołnierzy i kurierów. Od 15 lutego 1941 do 27 grudnia 1944 zorganizowano 82 loty. Łącznie do Polski zostało przerzuconych 316 cichociemnym, z czego prawie 30 procent zginęło.

Lotnisko Brindisi, Baza Cichociemnych

Cichociemną była również kobieta – słynna Elżbieta Zawacka „Zo”.

Żołnierz KG ZWZ-AK, powstaniec warszawski, emisariuszka Komendanta Głównego ZWZ do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie, jedyna kobieta wśrod 316 cichociemnych, więzień okresu stalinowskiego, wybitny andragog, wieloletni społecznik, inicjatorka powstania Fundacji "Archiwum Pomorskie Armii Krajowej" (od marca 2009 r. Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej).

Urodziła się 19 marca 1909 r. w pruskim wówczas Toruniu. Po ukończeniu tamże niemieckiej szkoły podstawowej i zdaniu matury w Żeńskim Gimnazjum Humanistycznym ukończyła studia matematyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przed II wojną światową uczyła w szkołach średnich i jednocześnie działała społecznie jako instruktorka Przysposobienia Wojskowego Kobiet.

W 1939r. w Katowicach pełniła funkcję komendantki Rejonu Śląskiego PWK. We wrześniu 1939 r. była żołnierzem Kobiecego Batalionu Pomocniczej Służby Wojskowej, walczącym w obronie Lwowa. Od października 1939 r. do końca 1945 r. była żołnierzem "podziemnego wojska". Zaprzysiężona do SZP w Warszawie pod pseudonimem "Zelma" organizowała na Śląsku, z członkiń PWK, autonomiczną komórkę kobiecą i pełniła funkcję szefa łączności w Komendzie Podokręgu SZP-ZWZ.

Pod koniec 1940 r. została przeniesiona do Warszawy, jako kurierka KG ZWZ-AK pod pseud. "Zo", stała się prawdziwą legendą kurierów w okupowanej Europie. Była organizatorką szlaków zachodnich KG. W latach 1939-1945 posługując się fałszywymi dokumentami przekraczała granice ponad sto razy przenosząc pieniądze, wiadomości i meldunki (w przerwach miedzy kolejnymi wyprawami uczyła na tajnych kompletach Liceum im. Żymichowskiej

W lutym 1943 r. wyruszyła jako emisariuszka Komendanta Głównego AK przez Niemcy, Francję, Andorrę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. Miała dwie misje: lepsze koordynowanie wędrówek poczt krajowych, przerzucanych przez bazy łączności Sztabu NW, funkcjonujace w krajach neutralnych oraz referowanie żądań gen. Roweckiego, dotyczących uprawnień słuzby żołnierzy-kobiet AK. Z Londynu powróciła 10. września 1943 r. skokiem spadochronowym.

Zagrożona w marcu 1944 r. aresztowaniem przeszła, po kwarantannie, do służby w Szefostwie Wojskowej Służby Kobiet (WSK) KG AK. W ramach WSK uczestniczyła w Powstaniu. Po kapitulacji kierowała nadal, z Krakowa, szlakami zachodnimi prowadzącymi do bazy szwajcarskiej. Zdemobilizoawna, po powrocie przez front z Wiednia, w lutym 1945 r. była czynna przez rok w II konspiracji, w dziale łączności i kolportażu Okregu Zachodniego.

W 1948 r., po 2 latach pracy w odtworzonym Państwowym Urzedzie WFiPW przy Ministerstwie Obrony Narodowej, powróciła do pracy nauczycielskiej ucząc w Łodzi, Toruniu i Olsztynie.

Aresztowana przez UB 5 września 1951 r., przebywała z 10-letnim wyrokiem w więzieniach do 24 lutego 1955 r.

Powróciła, wciąż dyskryminowana, do pracy w szkole w Sierpcu i Toruniu. Po uzyskaniu doktoratu nauk humanistycznych w 1965 r., pracowała jako adiunkt a po habilitacji (1973 r.) jako docent andragogiki Uniwersytetu Gdańskiego, skąd przeniosła się do rodzinnego Torunia, gdzie do 1978 r. była pracownikiem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika. Profesorem nauk humanistycznych Elżbieta Zawacka została mianowana w 1995 r.

W 2013 r. powstała specjalna Fundacja im. Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, której celem jest upowszechnienie wiedzy o elicie polskiej dywersji walczącej z niemieckim okupantem.

Nie pozwólmy zapomnieć polskich bohaterów-żołnierzy z II wojny światowej, niech pamięć o walce Cichociemnych będzie przekazywana następnym pokoleniom.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło:

• Fundacja Generał Elżbiety Zawackiej http://zawacka.pl/elzbieta-zawacka/
• http://leopoldokulickilegungenkomendant.blogspot.com/
• Fot. 1) Cichociemni, Fot 2) Elżbieta Zawacka (1943)