14 Poznańska Dywizja Piechoty - (1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich), 55, 57 i 58 pp.

Powstańcza 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich w 1920 r. została przemieniona na 14 Poznańską Dywizję Piechoty. Nową numerację otrzymały również i jej pułki.

55 Pułk Piechoty – Leszno, wywodzi się z 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich, który został sformowany z oddziałów powstańczych Poznania. Historia tych oddziałów sięga do najwcześniejszego okresu rozwijającego się ruchu niepodległościowego w Zabrze pruskim. Od pierwszego dnia powstania członkowie organizacji niepodległościowych stają do walki – rozbrajają załogę fortu „Grollman”, współdziałają w likwidacji garnizonu niemieckiego w Poznaniu, by następnie wziąć udział w walkach o Rawicz i Leszno.

W 1920 r. 1 p.s.w. Został przemianowany na 55 pp. Na wojnę w 1939 r. pułk wyruszył pod dowództwem płk. Władysława Wiecierzyńskiego. W dniach 1-2.IX pododdziały pułku walczą z niemieckimi wojskami, które przekroczyły polską granicę wspierane dywersją V kolumny. 2 IX o świcie patrole 55 pp. i 17 pułku ułanów wykonały wypady rozpoznawcze na teren Rzeszy – na Wschowę i Załęcze. Zdobyto sprzęt i broń, wzięto jeńców. Po wykonaniu zadania wycofano się bez strat na stanowiska wyjściowe. Po ciężkich walkach osłonowych 55 pp. wycofał się przez Kłodawę i Krośniewice w rejon Kutna. W dniu 9-10.IX w ramach GO gen. Edmunda Knoll-Kownackiego 55 pp. wsparty 1 dywizjonem 14 pal, forsuje Bzurę, zdobywa miejscowość Balków, spycha obronę ubezpieczenia 26 niemieckiego pułku, bierze udział w walkach o Piątek i do 13.IX walczy o utrzymanie miejscowości Mąkolice. Po ciężkich walkach na rozkaz wycofuje się do miejscowości Szwarocin z zadaniem zorganizowania od 15.IX obrony. W dniu 16.IX na obronę pułku wyszło natarcie niemieckich czołgów wsparte lotnictwem. W tej walce pułk poniósł duże straty w ludziach i sprzęcie, rozbite bataliony wycofują się do miejscowości Iłów i Kiernozi, gdzie w dniach 18-19.IX praktycznie pułk utracił wartość bojową i tylko małe grupy zdołały przebić się do Puszczy Kampinowskiej.

57 Pułk Piechoty – Poznań, rodowodem wywodzi się on z 3 Pułku Strzelców Wielkopolskich, który został sformowany w lutym 1919 r. w Biedrusku pod Poznaniem z grup i oddziałów powstańczych. W maju 1919 r., po przeszkoleniu i skonsolidowaniu oddziałów powstańczych, skladających się w większości z ochotników i żołnierzy powołanych do wojska w ramach poboru, pułk przechodzi do odwodu dowódcy południowego frontu – Ostrów. W 1920 r. 3 Pułk Strzelców Wielkopolskich, zostaje przemianowany na 57 pp. i na stałe przechodzi do garnizonu Poznania.

Na wojnę w 1939 r. 57 pp. wyruszył pod dowództwem ppłk. Dypl. Tomasza Rybotyckiego. Przed rozpoczęciem działań wojennych pułk znajdował się w rejonie rozśrodkowania – Swarzędz, skąd 2.IX rozpoczął forsowny prawie 300 km marsz w rejon Kutna. W dniu 9.IX w ramach pierwszego rzutu dywizji z 55 pp., otrzymuje zadanie przekroczenia Bzury i opanowania miejscowości Gaj Stary i Piątek. Zdecydowanym uderzeniem pierwszego rzutu, rozbite zostały ubezpieczenia 8 armii niemieckiej. Zdobyte zostają miejscowości Piątek, Pludwin, Wola Błędowska i Mąkolice. Planowane natarcie na Stryków zostało odwołane. W szeregach pułku ogromne rozczarowanie. Powszechne pytanie – dlaczego nie przechodzimy do pościgu? Pułk odchodzi od nieprzyjaciela bez walki. Powtórnie kilka dni uciążliwego marszu na pozycję do natarcia na Sochaczew. W dniu 16.IX pułk dotarł do rejonu lasów Emilianów-Szwarocin, które częściowo były już zajęte przez przeciwnika. 57 pułk jednym batalionem rozpoznaje zachodni skraj lasu. O godz. 10.30 wyszło natarcie czołgów niemieckich – 3 batalio pułku zostaje kompletnie rozbity, 2 batalion i dyon ciężkij artylerii odniósł również ciężkie straty. Nieprzyjaciel w tej walce poniósł także duże straty i utracił 1/3 swoich czołgów. Pułk, a właściwie półtora batalionu, wycofał się w kierunku Iłowa, gdzie w dniu 18-20.IX większość pododdziałów dostała się do niewoli. Nieznana tylko część dotarła do Warszawy.

58 Pułk Piechoty – Poznań. Rodowodem wywodzi się z 4 Pułku Strzelców Wielkopolskich, który powstał w kwietniu 1919 r. w Gnieźnie z grup powstańczych Budzynia, Gniezna, Rogoźna, Szubina, Wągrowca i Poznania. Były to grupy składające się z ochotników, które chlubnie zapisały się w oswobodzeniu Wielkopolski spod pruskiego jarzma. Przy znacznej przewadze sił niemieckich na froncie północno-zachodnim, wymienione wyżej grupy odnoszą szereg zwycięstw: 3-8 stycznia 1919 r. wypierają zgrupowanie niemieckie ze Zdziechowy, zdobywają pod Rynarzewem pociąg pancerny, toczą zacięte walki o Chocież. Po sformowaniu z grup powstańczych 4 p.s.w., w działaniach pod Ryczywołem. 4 stycznia 1920 r. po przemianowaniu na 58 pp. z garnizonu Gniezno przechodzi do Poznania.

Na wojnę 1939 r. pułk wyruszył pod dowództwem ppłk. Stanisława Tomiaka. Po pierwszych bombardowaniach Poznania w nocy 3.IX – 58 pp. wycofuje się po osi Września, Słupca, Ślesin, Kłodawa i 8.IX dociera do Kutna. Bierze udział w dniu 9.IX w forsowaniu Bzury, następnego dnia z powodzeniem walczy o Orłów, Piątek, Balków. W pościgu za nieprzyjacielem w dniach 11 i 12.IX pułk opanował miejscowości: Witów, Pludwiny, Koźle, Sadówka i brał udział w walkach o Mąkolice. Po wycofaniu dywizji w rejon Emilianów – Szwarocin, kiedy w dniu 16.IX czołgi niemieckiej 1 dywizji pancernej atakowały 55 i 57 pp. dowódca 14 DP gen. Fr. Wład na czele 58 pp. próbowała na kierunku Kocierzew, Wicie, Litynek, odpierać atak nieprzyjaciela – bezskutecznie. W czasie organizowania obrony Białej Góry gen. Fr. Wład, został śmiertelnie ranny i po kilku godzinach zmarł. Oddziały 14 DP nie zdołały przejść Bzury pod Witkowicami i dostały się do niewoli. Tylko nieznaczna część przebiła się do Warszawy.

*Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła:

1. Wielkopolanie w obronie Ojczyzny 1939, Poznań 1980.
2. Dziennik Poznański Nr 184 z 14 sierpnia 1934 r.
3. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 46 z 11 maja 1924 roku.
4. Piotr Bauer, Bogusław Polak, Armia Poznań w wojnie obronnej 1939, Poznań 1983.
5. Eugeniusz Kozłowski, Wojsko Polskie 1936-1939. Próby modernizacji i rozbudowy, Warszawa 1964,
6. Piotr Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994.
7. Spis byłych oddziałów wojskowych WP, Przegląd Historyczno-Wojskowy, nr 2 (183) z 2000 r.
8. Karczewski Leon, Zarys historii wojennej 57. Pułku Piechoty Wielkopolskiej, Warszawa 1928.
9. Jasionek Stefan, Zarys historii wojennej 55. Poznańskiego Pułku Piechoty, Warszawa 1928.
10. Księga chwały piechoty, praca zbiorowa, Warszawa 1992, reprint wydania z 1939 r.