Przygotowania obronne w Wielkopolsce i na Kujawach 1939 r.

Na przełomie marca i kwietnia 1939 r. przystąpiono w Wielkopolsce do przygotowań obronnych. Rozkaz rozpoczęcia budowy umocnień polowych wyszedł jednak dopiero w dniu 24 czerwca tego roku.

Rozkaz ten polecał wykonanie umocnień na pozycjach wysuniętych oraz w garnizonach położonych w pasie przygranicznym. W pierwszej kolejności przygotować miano przeszkody przeciwpancerne, zasieki, stanowiska dla broni ciężkiej, punkty obserwacyjne dla artylerii i dowództw.

W dniu 13 lipca Sztab Główny wydał dodatkowe wytyczne odnośnie umocnienia najważniejszych kierunków obronnych. Dla Wielkopolski kolejność prac ziemno-fortyfikacyjnych była następująca: rejon Żnina i przedmoście „Koło”, wysunięta pozycja Węgrowiec-Gołańcz, rejon Kalisza oraz przedpole Poznania.

Zgodnie z planem mobilizacyjnym w skład Armii „Poznań” weszły następujące jednostki wielkopolskie: 14, 17 i 25 Dywizja Piechoty, Wielkopolska Brygada Kawalerii, 7 pułk artylerii ciężkiej, dywizjon pociągów pancernych, 3 pułk lotniczy, wielkopolskie bataliony Obrony Narodowej oraz inne poza dywizyjne jednostki mobilizowane w trybie alarmowym. Ponad to w skład armii weszła Podlaska Brygada Kawalerii i 26 Dywizja Piechoty z odwodów Naczelengo Wodza.

Z uwagi na specyficzne położenie Wielkopolski polski plan obronny zakładał zajęcie tego terenu przez nieprzyjaciela. Z tych względów zadania jakie postawiono przed Armia „pozna” na wypadek agresji niemieckiej były następujące: Przeprowadzenie mobilizacji powszechnej; obrona Wielkopolski na ogólnym kierunku Poznań-Frankfurt oraz ubezpieczenie skrzydeł Armii „Łódź” na południu i Armii „Pomorze” na północy. W tym celu przygotowane zostały dwie linie umocnień obronnych: pierwsza, umocniona prowizorycznie, miała umożliwi przeprowadzenie działań opóźniających w pasie przygranicznym, druga natomiast stanowiła ostateczną pozycję obronną wzdłuż linii jeziora Gopło-Kruszwica-Jezioro Żnińskie.

płk. Bolesław Mirgałowski

Pułk Wielkopolski pod dowództwem płk Bolesława Mirgałowskiego. Gen. dyw. był Władysław Bortnowski, dowódca Armii „Pomorze”.

W 1939 pułk skład 15 Dywizji Piechoty dołączył do Armii „Pomorze”.

Początkowo pułk znajdował się w odwodzie 15 Dywizji Piechoty w rejonie Bydgoszczy. 2 września 1939 roku został zbombardowany, w rejonie Gogolina, w czasie przemarszu do rejonu jezior koronowskich. Wcześniej został jednak zawrócony i zajął pozycje obronne na północ od Bydgoszczy.

5 września organizował obronę na linii Solec Kujawski-Kobylarnia, a 6 września odpierał niemieckie ataki (50 DP) w rejonie Łęgnowa. W dniu 9 września zajął obronę na zachód od Brześcia Kujawskiego.

W dniach 9 – 14 września wziął udział w bitwie nad Bzurą osłaniając kierunek północny (np. 11 IX odrzucił atak niemiecki pod Śmiłowicami). 14 września, w czasie prób likwidacji niemieckiego przyczółka pod Płockiem (Dobrzyków) poniósł duże straty. Następnie przeprawił się przez Bzurę i dotarł w rejon Palmir w Puszczy Kampinowskiej. Tam przeszedł reorganizację.

W nocy z 19 na 20 września dotarł do Warszawy. gdzie brał udział w jej obronie do momentu kapitulacji. Po kapitulacji, 28 września, pułk został rozwiązany. W kampanii wrześniowej poległo ok. 550, a rannych zostało ok. 900 żołnierzy pułku.

Do obrony Wielkopolski wyznaczone zostały również: 25 Dywizja Piechoty pod dow. gen. bryg. Franciszka Altera (wzmocniona 70 pułkiem piechoty z 17 Dywizji Piechoty) w rejonie: Krotoszyn-Ostyrów Wlkp.-Kalisz.

Duże zasługi w osłonie Wielkopolski Miała Brygada Kawalerii dowodzona przez gen. bryg. Romana Abrahama (wzmocniona 55 pułkiem piechoty z 14 Dywizji Piechoty) w rejonie: Leszno-Rawicz.

14 Dywizja Piechoty pod dowództwem gen. bryg. Franciszka Włada broniła przedpola Poznania.

26 Dywizja Piechoty pod dowództwem płk. Dypl. Adama Brzechwy-Ajdukiewicza broniła zaś rejonu Wągrowca.

*Opracowanie Bartłomiej Grabowski na podstawie: Dziejów Wielkopolski, Wielkopolanie w obronie Ojczyzny 1939, Poznań 1980; J. Szaflik, Historia Polski 1939-1947, Warszawa 1987.

** Fotografia pierwsza przedstawia żołnierzy 17 Dywizji Piechoty, prawdopodobnie wykonane w 1939 r. Mapka przedstawia przebieg bitwy pod Łomiankami, w której brała udział 25 Dywizja Piechoty, gen. Mirgałowskiego.