sobota, 10 października 2015

Roman Jakimowicz (1889-1951)

Roman Jakimowicz, archeolog i muzeolog, urodził się 12 maja 1889 roku, w Juijewie Polskim należącym do rzymskokatolickiej parafii w Niżnym Nowogrodzie (obecnie Gorki). Był synem lekarza Jana Jakimowicza i Marii z domu Zalcman, nauczycielki muzyki. O latach gimnazjalnych Jakimowicz pisał następująco: „Uczyłem się w gimnazjum (rosyjskim) w Piotrkowie Trybunalskim do strajku szkolnego (o polską szkołę) w lutym 1905 roku, następnie w polskim gimnazjum Chrzanowskiego w Warszawie w roku szkolnym 1905/06, zaś w lutym 1906 przeniosłem się do świeżo otwartego gimnazjum polskiego w Piotrkowie Trybunalskim, aż do aresztowania przez żandarmerię carską w dniu 10 października 1906 r. z transportem bibuły PPS-owej. Po zwolnieniu z więzienia w marcu 1907 roku kontynuowałem naukę w Szkole Realnej Zrzeszenia Nauczycieli w Grodzisku Mazowieckim w roku szkolnym 1907/08. W roku 1909 zdałem maturę filologiczną jako extern w Państwowym Gimnazjum w Symferopolu na Krymie”.

Wybuch I wojny światowej w 1914 roku zastał Jakimowicza na badaniach terenowych w Polsce; przerwał jego studia w Pradze, gdzie zginęły też materiały i nie dokończony rękopis pracy doktorskiej. Roman Jakimowicz osiadł interwencję policji i wojska oraz postępowanie dyscyplinarne, w wyniku którego ponad 200 studentów otrzymało naganę „cum consilium abeundi” . Por. St. K o n a r s k i „Zimmermanniadd’ tv Uniwersytecie Jagiellońskim (1910-1911), [w:] Postępowe tradycje młodzieży akademickiej w Krakowie, opracowali: H. Dobrowolski, M. Franćic, St. Konarski, K raków 1962, s. 135-204. w Warszawie, gdzie w 1915 roku został zatrudniony na stanowisku asystenta w Dziale Archeologicznym Pracowni Antropologicznej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i zajmował je do końca 1918 roku, a w 1916 roku został kustoszem Muzeum Krajoznawczego w Warszawie i zajmował to stanowisko do wiosny 1920 roku, tzn. do momentu zlikwidowania muzeum i przekazania zbiorów do odpowiednich muzeów. W pierwszych latach warszawskich Jakimowicz był prelegentem w Sekcji Zajęć Pozaszkolnych Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, wykładał też na Kursach dla Dorosłych Miasta Stołecznego Warszawy i na Uniwersytecie Powszechnym. Od 1 stycznia 1919 roku Jakimowicz został kustoszem Działu Wykopalisk w Muzeum Przemysłu i Rolnictwa w Warszawie i pełnił te obowiązki honorowo do 1930 roku, do chwili przekazania tego działu do Państwowego Muzeum Archeologicznego. Dnia 9 grudnia 1919 roku Roman Jakimowicz doktoryzował się na Uniwersytecie Jagiellońskim u W. Demetrykiewicza na podstawie pracy O kulturze i ludzie cmentarzysk rzędowych w Polsce. Praca ta stale uzupełniana nowymi materiałami zginęła wraz z całą biblioteką i warsztatem naukowym profesora podczas II wojny światowej.

W marcu 1920 roku Roman Jakimowicz został powołany przez Wydział Nauki Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego na stanowisko państwowego konserwatora zabytków przedhistorycznych okręgu północnowarszawskiego i członka Prezydium Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych, gdzie pełnił funkcję sekretarza. Działalność na tym stanowisku przerwana została odbywaniem (1 VIII - 31 X II1920 r.) ochotniczej służby wojskowej. W 1923 roku Ministerstwo WRiOP zleciło R. Jakimowiczowi zorganizowanie Państwowego Muzeum Archeologicznego, a w 1924 roku mianowało go kierownikiem Grona Konserwatorów Zabytków Przedhistorycznych. W 1926 roku, po wielu trudach, udało się Jakimowiczowi pozyskać dla PMA pomieszczenie w zdewastowanym i wymagającym kapitalnego remontu gmachu byłej „Podchorążówki” z 1930 roku w Parku Łazienkowskim; dzięki posiadaniu lokalu sytuacja prawna Państwowego Muzueum Archeologicznego mogła zostać unormowana, co nastąpiło w 1928 roku, a od 1 kwietnia 1929 r. Roman Jakimowicz został mianowany dyrektorem zorganizowanego przez siebie muzeum.

W marcu 1934 roku Jakimowicz habilitował się u prof. Józefa Kostrzewskiego na Uniwersytecie Poznańskim na podstawie dorobku naukowego. W następnym roku akademickim rozpoczął tam wykłady, dojeżdżając z Warszawy; niestety, ze względu na liczne obowiązki w muzeum i konserwatorskie w terenie wykładał tylko przez jeden semestr

Studiował we Lwowie, Krakowie i w Pradze. 1924-1939 redaktor Wiadomości Archeologicznych. Zawodowo związany z konserwatorstwem oraz muzealnictwem, twórca i dyrektor (1928-1939) Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie, od 1946 profesor Uniwersytetu imienia Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Wybuch II wojny światowej zastał Jakimowicza w Warszawie, której nie opuścił i podczas oblężenia - mimo wielu niebezpieczeństw - doglądał zbiorów muzealnych. W związku z ukryciem złotego medalionu rzymskiego z Boroszyc został on oskarżony o sabotaż i w listopadzie oraz w grudniu 1939 roku był indagowany i przetrzymywany przez Gestapo; w rezultacie uratowany został przez tłumaczy - kustosza Muzeum Narodowego dra Morawińskiego i dyrektora Stanisława Lorentza. Starania Jakimowicza o zdjęcie pieczęci SS z gmachu PMA i możliwość zaopiekowania się resztą zbiorów pozostałą po rabunku zostały w styczniu 1940 roku uwieńczone powodzeniem; jednakże pod warunkiem, że opiekunem zbiorów zostanie pracownik naukowy muzeum wskazany przez dyrektora. Jakimowicz zlecił tę misję doc. drowi Konradowi Jażdżewskiemu. Jednocześnie Jakimowicz został od 1 lutego 1940 roku faktycznie i formalnie usunięty ze stanowiska z zakazem wstępu do muzeum pod karą śmierci. Od maja 1940 do października 1946 roku Roman Jakimowicz przebywał we wsi Wola Korycka w pow. węgrowskim pracując na roli. Przez cały czas okupacji dom jego stanowił schronienie dla wszystkich, którym groziło niebezpieczeństwo - tak dla oficerów polskich, jak i dla innych osób. W okresie likwidacji getta w Węgrowie przebywało w jego domu około 20 osób, a 3 kobiety przez dwa i pół roku. Poza tym Jakimowicz dostarczał metryki chrześcijańskie dla dzieci żydowskich oraz brał czynny udział w sabotowaniu zarządzeń okupantów. 

Przyczynił się m.in. do powstania rezerwatu archeologicznego w Krzemionkach Opatowskich. Do najważniejszych osiągnięć naukowych Jakimowicza należy opracowanie katalogu grodzisk Śląska, a także prace na temat genezy ozdób srebrnych u Słowian.

Roman Jakimowicz kierował nie tylko administracją i sprawami naukowymi muzeum, ale miał dużo innych obowiązków związanych ze swym urzędem konserwatora. Czuwał on nad ochroną zabytków w całej Polsce, brał czynny udział w przygotowywaniu ustaw i rozporządzeń, uczestniczył w licznych konferenqach, do tego dochodziły częste wyjazdy związane z ratowaniem zabytków w terenie i opieką nad muzeami prowinq’onalnymi. D o szczególnych zasług Jakimowicza należy stworzenie kilku rezerwatów archeologicznych; pierwsze miejsce zajmuje oczywiście jedyny w swoim rodzaju w Europie obiekt -neolityczne kopalnie krzemienia w Krzemionkach Opatowskich. Rezerwat ten obejmował ponad 16 ha z 24 ha całego obszaru kopalń i stanowił własność PMA. Spośród pozostałych obiektów wymienić trzeba grobowiec megalityczny w Wietrzychowicach pod Koninem, kilka grodzisk; nie można też pominąć uratowania od dewastacji jaskiń ojcowskich. 

Opublikował ponad 100 prac naukowych i popularnonaukowych, m.in.: O pochodzeniu ozdób srebrnych znajdywanych w skarbach wczesnohistorycznych (Wiadomości Archeologiczne, t. XII, 1933), Szlak wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego w świetle archeologii. Próba ujęcia zagadnień wczesnohistorycznych Wołynia (1933), Atlas grodzisk i zamczysk śląskich (1939).

Napisał sprawozdanie z prac archeologicznych 1948-49 r. z Kruszwicy i Lachmirowic. Skupił się na kulturze łuzyckiej, opisując badania wykopaliskowe. Do najciekawszych prac z naszego regionu należy publikacja dotycząca badań nad grodziskiem, na Ostrowie Rzepowskim w Kruszwicy 1948 r., a także z badań w powiecie strzeleckim.


Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie S L A V I A  A N T I Q U A Tom XXXIII - Rok 1991/92 i artykułu Krystyny Przewoźnej-Armon, Toruń 1991 r. Fot. z lat 20tych XX w. w czasie badań archeologicznych.

1 komentarz:

  1. W sprawozdaniach zetknąłem się z frapującą informacją dotyczącą stanowiska neolitycznego na terenie cukrowni. Ocena naukowa stanowiska ( 2, 3 i 4 ) była błędna w wielu aspektach.
    Gratuluję świetnych artykułów!

    OdpowiedzUsuń