Artyleria Wielkopolska 1919-1939 r.

14 Wielkopolski Pułk Artylerii Lekkiej – jako 1 pułk artylerii polowej sformowany został z 5 baterii dwudziałowych (istniejących od początku stycznia 1919 r.) artylerii w Poznaniu, dowodzonej początkowo przez Kazimierza Nieżychowskiego, a później Anatola Kędzierskiego. 6 marca 1919 r. zakończono organizację pułku. W styczniu 1920 r. zmieniono pułkowi nazwę na 14 pal. Stacjonował Poznaniu.

W 1939 r. (1-3.IX), pułk pod dowództwem ppłk. Michała Terleckiego wspierał (bez jednego dywizjonu) działania 57 pp. na linii starych fortów poznańskich. I dywizjon przydzielonych był do 55 pp. W bitwie nad Bzurą pułk wspierał uderzenie 14 DP na miejscowość Piątek (9.IX), walczył wspierając natarcie na Stryków (11-12.IX), pod Emilianowem i Szwarocinem (16/17.IX). Pulk walczył z czołgami w rejonie Jeziorka, niszcząc 9; straty własne obejmowały 40 % pułku, dwie baterie rozbite. Stracono też wszystkie konie. Część artylerzystów przebiła się bez sprzętu do Warszawy.

17 Pułk Artylerii Lekkiej – jako 2 pap sformowany został w lutym 1919 r. w Poznaniu z artylerzystów 1 pap oraz poborowych z Kościańskiego. Pierwszym dowódcą pułku był ppłk Eugeniusz Gałuszyński. Dnia 4 grudnia 1919 r. pułk stacjonował w Gnieźnie. W 1939 r. pułk pod dowództwem ppłk. Stanisława Piwakowskiego przydzielony do 17 Dywizji Piechoty znajdował sięw obwodzie Armii „Poznań”. I Dywizjon przydzielony został do 70 pp. (Pleszew). Dnia 5 września, w ramach Grupy Operacyjnej gen. E. Knoll-Kownackiego, dywizja wraz z pułkiem dotarła do Koła – Kłodawy. W bitwie nad Bzurą poszczególne dywizjony wspierały natarcie na Łęczyce (9.IX). Górę św. Małgorzaty (9.IX), walczyły na linii Małachowice-Brachowice )11.IX) i Modlna-Celestynów (11-12.IX), pod Janowem i Lasem Zafiówka (16.IX), gdzie zniszczono kilkanaście czołgów z pułku pancernego SS-leibstandarte Adolf Hitler.

Dnia 17.IX 1939 r. pułk poniósł ciężkie straty w ludziach i sprzęcie. W czasie przeprawy przez Bzurę utracono t=resztę armat, około 300 artylerzystów dotarło do Warszawy.

25 Pułk Artylerii Lekkiej – sformowany został z 17 pal, poprzez wydzielenie po jednym dywizjonie, a III dywizjon zorganizowany został już w warunkach pułku. Od 1921 r. w Kaliszu. W ramach 25 DP pułk pod dowództwem ppłk. Antoniego Wojtanowicza znajdował się w 1939 r. na odcinku osłonowym „Prosna”, zajmując pozycje dwoma dywizjonami w rejonie Ostrowa i Krotoszyna.

III/25 pal stał na wschodnim brzegu Prosny. W nocy 2/3 września ściągnięte zostały oddziały wydzielone. W nocy z 3 na 4.IX pułk przechodzi w rejon Turek-Koło. 6-7.IX 1/25 wspiera działanie 60 pp. pod Józefowem i miejscowością Nieświesz.

W bitwie nad Bzurą pułk wspierał działanie 25 DP pod Łęczycą (9.IX), na linii Sierpów-Leśmierz (11.IX), pod Ozorkowem i Sokolnikami (11-12.IX), Zwierzyniec-Chodaków (16.IX). 17.IX od ostrzału artyleryjskiego i nalotów, 25 pal utracił większość sprzętu. Przez Bzurę przeszły baterie 2 i 3/25 pal, które walczyły 19-20.IX w rejonie Buraków-Młociny i przedarły się do Warszawy.

26 Pułk Artylerii Lekkiej – sformowany w 1918 r.; od 1922 r. w Skierniewicach w ramach 26 DP. Latem 1939 r. pułk przetransportowany został w rejon Węgrowiec-Żnin-Krynica-Nakło. 1 września pułk pod dowództwem ppłk. Hieronima Stuszczyńskiego zajął stanowiska ogniowe do wspierania oddziałów 26 DP w osłonie, od Noteci pod Nakłem przez Gołańcz do jezior Wągrowieckich. W bitwie nad Bzurą pułk pozostaje w odwodzie Armii „Poznań”. Walczy w rejonie Sochaczewa, Rybno, las Braski (13.IX), nad Bzurą-Kompina-Potoki (14.IX), wspierając natarcie dywizji, w miejscowości Bednary. W trakcie odwrotu prowadzonego w biały dzień pułk przejął ugrupowanie przeciwpancerne w rejonie Sromów-Gągolin-Wicie-Boczki. 16 i 17.IX pułk przed Emilianowem i Kozłowem odpierał straty od lotnictwa niemieckiego. Do Warszawy przebiły się tylko 5 i 8 bateria z II/10 pp.

7 Dywizjon Artylerii Konnej – sformowany wiosna 1919 r. w Poznaniu. Brał udział w rewindykacji ziem przyznanych Polsce Traktatem Wersalskim. Stacjonował w Poznaniu. Zmobilizowany w dniach 24-26.VIII 1939 r. pułk na pozycjach osłonowych w rejonie Śremu-Śmigła-Leszna-Rawicza.

W bitwie nad Bzurą pod dowództwem ppłk. Ludwika Sawickiego. Dywizjon wspierał 17 p. uł. W rejonie Walewic i Bielaw, walczył pod Helenowem, gdzie od zmasowanego ognia niemieckich karabinów maszynowych traci wszystkie konie w zaprzęgach. 13.IX artylerzyści konni przechodzą w rejon Młodzieszyna koło Sochaczewa. 14.IX walczą pod Brochowem, niszcząc kilka czołgów niemieckich na linii Izabelin-Laski-Wólka Węglowa. Dnia 16.IX dywizjon wspiera 15 i 17 p. uł. W walce z przeważającymi siłami nieprzyjaciela pod miejscowościami Górki i Zamoście, a dnia następnego umożliwia zdobycie Sirakowa i przejście WBK w rejon lasu Palmiry. W nocy 19/20.IX po utraceniu łączności z kawalerią dywizjon wraz z resztkami 6 dak ogniem otwiera sobie drogę do Bielan, przyprowadzając do Warszawy wszystkie działa i wozy z rannymi.

14 Dywizjon Artylerii Ciężkiej – w końcu sierpnia 1939 r. dywizjon dołączył do swojej 14 DP znajdującej się w rejonie osłonowym miasta Poznania.

W nocy 2/3.IX 14 dac pod dowództwem mjr. Eugeniusza Szarego rozpoczął wycofanie się w ramach dywizji do rejonu Kutno. W bitwie nad Bzurą Dywizjon wspierał uderzenie dywizji na miejscowość Piątek, 11-12.IX artyleria ciężka została rozbita w miejscowości Mąkolice przez nawałę niemieckiej artylerii ciężkiej. Resztki 14 dac brały udział w obronie przepraw przez Bzurę pod Młogoszynem i Orłowem. 16.IX w rejonie folwarku Jeziorko baterie walczyły z czołgami niemieckimi, prowadząc ogień na wprost. Rozbito 9 czołgów nieprzyjaciela, tracąc jednak wszystkie pozostałe działa 14 dac. Poległ wówczas mjr Szary.

17 Dywizjon Artylerii – dywizjon sformowany został w maju 1939 r., od 24-26.VIII 1939 r. rozwinięty został do stanu wojennego.

Miejsce postoju Gniezno. Po wycofaniu w rejonu Gniezna dywizjon pod dowództwem ppłk. Wacława Albrechta 9.IX dotarł do Łęczycy bez styczności z nieprzyjacielem. Do walk wszedł dopiero 11.IX, wspierając natarcie 17 DP na Modlną-Celestynów. Włączony został do grupy zwalczania artylerii. W nocy 14/15.IX pułk walczył w rejonie Karsznice-Sochaczew.

16.IX na oddziały 17 DP wyszło natarcie niemieckich czołgów; dywizjon wraz z innymi jednostkami artylerii brał udział w odparciu nieprzyjaciela. 17.IX dywizjon zniszczony został przez lotnictwo niemieckie w kotle nad Bzurą.

25 Dywizjon Artylerii Ciężkiej – dywizjon sformowany został w połowie sierpnia 1939 r., a następnie skierowany w rejon koncentracji 25 DP (Ostrów Wlkp.-Kalisz). Zajął pozycję na wschodnim brzegu Prosny w osłonie Kalisza. W nocy3/4.IX 25 DP przechodzi w rejon przedmieścia „Koło”, pozostając tam do 6.IX. W bitwie nad Bzurą dywizjon pod dowództwem kpt. Edmunda Wołkowskiego prowadzi przygotowanie ogniowe do natarcia na Łęczyce, zwalcza niemiecką artylerie, umożliwiając osiągnięcie sukcesu przez piechotę, 10-11.IX 25 dac w wyniku całodziennych ataków niemieckiego lotnictwa bombowego traci wszystkie konie i większość dział. Mjr Wołkowiński umiera z ran 18.IX 1939 r.