Geograf bawarski o plemieniu Goplan (Glopeani)

W połowie IX w., prawdopodobnie w klasztorze św. Emmerama w Ratyzbonie, powstał „Opis grodów i terytoriów z północnej strony Dunaju”, nazwany popularnie „Geografem bawarskim”. Jest to spis zawierający pięćdziesiąt trzy nomenklatury plemienne wraz z wyszczególnieniem liczby grodów należących do każdego plemienia. Cały spis składa się z dwóch części. W pierwszej zapisano nazwy trzydziestu plemion słowiańskich, żadna z nich nie da się jednak powiązać z nomenklaturami plemiennymi występującymi w dorzeczach Wisły i Odry.

W drugiej części spisu pojawiają się nazwy plemion, których siedziby znajdowały się prawdopodobnie na terytorium późniejszej Polski. Na Pomorzu lokalizuje się terytoria plemienia Pyrzyczyn (Prissani) i Wolinian (Velunzani). Na Śląsku umieszcza się plemiona Ślężan (Sleenzane), Dziadoszan (Dadosesani), Opolan (Opolini) i Golęszyców (Golensizi). Nie nastręcza trudności lokalizacja plemienna Wiślan (Vuislane), dyskusyjne jest jednak umiejscowienie Lędzian (Lendizi). Z okolicami jeziora Gopło łączy się plemię Goplan (Glopeani), co wydaje się lokalizacją logiczną i racjonalną. Autor opisu „przydzielił” Goplanom rekordową liczbę 400 grodów, tymczasem badania archeologiczne nie potwierdzają występowania zwartego osadnictwa w tych okolicach, a przynajmniej nie w takim stopniu, by można tam lokować plemię. Terytorium plemienne Goplan pozostaje więc na razie tajemnicą.

Terytorium plemienia Lędzian również było lokalizowane w różnych częściach kraju. Ostatnio przyjmuje się, że zamieszkiwali oni tereny wokół Przemyśla. Pomocna okazuje się informacja w dziele Konstantyna Porfirogenety „O zarządzaniu cesarskim,, gdzie wspominano słowiańskie plemię Lnzeninoi jako tryburiuszy Rusi Kijowskiej. Nazwę tę utożsamia się z Lędzianami. Musieli oni być znaczną grupą, skoro w „Geografie bawarskim” przypisano im 98 grodów.

Nie znamy z nazwy ani jednego plemienia zamieszkującego Pomorze Środkowe i Wschodnie. To samo dotyczy Mazowsza, Kujaw i Wielkopolski, a więc tych terytoriów, które tworzyły zrąb państwa wczesnopiastowskiego.

*Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: H. Łomiański, O pochodzeniu „Geografa bawarskiego”, „Roczniki Historyczne”, r. 20 (1955); H. Łomiański, O identyfikacji nazw „Geografa bawarskiego”, „Studia Źródłoznawcze”, t. 3 (1958); S. Szczur, Historia Polski Średniowiecznej, Kraków 2004.