Pierwsze starania o budowę szkoły w Kruszwicy - w zaborze pruskim

Zabór pruski zabrał znaczną część dochodów kolegiaty, co doprowadziło do upadku szkoły przed 1780 r. i na długi czas spowolniło kształcenie młodzieży. Dopiero 13 stycznia 1817 r. kruszwiczanie wystąpili do władz królewskich z wnioskiem o ustanowienie wynagrodzenia dla nauczyciela z kasy królewskiej i przyznanie drzewa budulcowego z lasów państwowych na budowę szkoły.

Na budowę szkoły ściąganą 70 talarów z wsi Świątniki, Łagiewniki i kolonii Brucki, już od 1810 r. na co wyrazili zgodę samorządowcy, dając również plac pod budowę szkoły i 2 morgi ogrodu.

Rozpoczęła się długa droga administracyjna, która w postaci korespondencji między Gminą Szkolną, Zarządem Miejskim, landraturą i regencją oraz budowniczym ciągnęły się przez dłuższy czas, nie doprowadzając do pożądanego rezultatu i rozpoczęcia budowy. Wyznaczony na budowniczego szkoły Hummel ze Strzelna kilkakrotnie wnioskował o prolongatę terminu dostarczenia kosztorysu budowy, który dostarczył wreszcie w maju 1818 r. na sumę 2099 tal. Regencja tego kosztorysu nie zatwierdziła.

Sprawa znalezienia funduszy na budowę szkoły nie posuwała się naprzód, zainteresowani budową szkoły, na zebraniu przedstawili więc inną koncepcję: wynajęcia połowy dość obszernego domu, który właściciel zamierzał wydzierżawić za niską opłatą 9 talarów rocznie. Drugim pomysłem, na który zgodziła się regencja bydgoska, było użycie budulca z niedziałającego już kościoła św. Klemensa.

Architekt – Hummel sporządził nowy kosztorys budowy szkoły, biorąc pod uwagę materiał budowlany z kościoła i chlewów. Dostarczył dokument dopiero 9 marca 1824 r. Niestety sprawę budowy szkoły odwlekano przez kilka następnych lat, o aż do 1836 r.

Po długich staraniach otwarto szkołę symultanną, mieszaną wyznaniowo, budynek był wynajęty, a jej nauczycielem był Panert, ewangelik, który uczył tu do 1845 r., a następnie został przeniesiony do Rożniat. Po nim objął posadę Jan Schunke. Wykaz dzieci 6-14-letnich w obwodzie szkolnym obejmował w tym czasie: w Kruszwicy-mieście 46 dzieci, w Kruszwicy-wsi 77, w Świątnikach 11, razem 134, z tych 98 katolickich, 36 ewangelickich.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródło: M. Jackowiak, Z dziejów szkolnictwa, Kruszwica zarys monograficzny, Toruń 1965. Fot. http://www.akademiapolskiegofilmu.pl/