Co ciekawego działo się w Chrośnie, koło Kruszwicy pod koniec XIX wieku?

Chrosno to niewielka kujawska wieś, położona w gminie kruszwickiej. Słynie z zabytkowego wiatraka i rzemiosła kowalskiego. W listopadzie 1893 r. we wsi odbył się egzamin z nauki czytania i pisania w języku polskim, co w czasach zaborów należy do bardzo odważnych ruchów polskich działaczy narodowościowych. Zajęcia we wsi prowadził p. Lorenz, który zaprosił księdza proboszcza z Kościeszek, aby podzielił się dobrym słowem i wsparciem. Przybyli także gospodarze: ojciec nauczyciela i pan Fołda z Chrosna. W egzaminie brało udział 90 dzieci, podzielonych na trzy oddziały. Wszystkie wypadły bardzo dobrze. Egzamin rozpoczęto od wyśpiewania pieśni: „matko niebieskiego Pana”, potem nastąpił katechizm i historia święta. Dzieci odpowiadały na wszystkie pytania poprawnie, pisanie i czytanie także nie stanowiło dla nich większego problemu. Potrafiły pięknie recytować po kilka wierszy i wyśpiewać pieśni: „Witaj, domku mój rodzinny”, czy: „Chłopek ci ja chłopek”. Egzamin zakończył się pieśnią kościelną: „Witaj królowo, matko litości”. Ksiądz proboszcz zachęcał w przemówieniu do dalszej nauki „tak dla nas drogiego języka” i dziękował nauczycielowi za poniesiony trudy i za pomyślną w skutkach pracę. Doprowadziło to do nieporozumienia z dozorem szkolnym, liczono że władze dopuszczą do dalszej nauki  ze względu na dobre wyniki.

Korespondencja zamieszczona została w Dzienniku Kujawskim z 8 listopada 1893 r., jednak nacisk germanizacyjny na szkoły wciąż wzrastał. Taka sytuacja doprowadziła do przyszłych strajków szkolnych (w Kruszwicy od 15 X 1906 do 14 VI 1907 r.). Dopiero po wyzwoleniu Kujaw przez powstańców wielkopolskich, dzieci polskie mogły się uczyć w języku ojczystym.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, na podstawie: znad Gopła, Dziennik Kujawski 1893, nr 32; M. Jackowiak, przebieg strajku szkolnego w Kruszwicy, art. z 1965 r. w: Zarys monograficzny Kruszwica. Fot. Koźlak w Chrośnie, archiwum Nadgoplańskiego Towarzystwa Historycznego.