Księstwo kujawskie - podział Kujaw XIII w.

Nie ma wątpliwości, co do położenia średniowiecznej stolicy biskupiej na Kujawach, była nią Kruszwica a potem Włocławek – już w I połowie XII wieku. Jak stara jest nazwa, którą posługujemy się dziś „Kujawy” ciężko stwierdzić, wiemy jednak, że po raz pierwszy pojawia się w źródłach pisanych w 1136 r. (Bulla gnieźnieńska papieża Innocntego II). Nazwa „Kujawy” pojawia się później w wielu innych dokumentach średniowiecznych, także w kronikach mistrza Kadłubka. Możliwe, że Kolegiata pw. św. Piotra i Pawła swoim wiekiem dorównuje nazwie naszej krainy.

Jako osobne księstwo Kujawy wydzieliły się za czasów Konrada Mazowieckiego. Jego syn Kazimierz zapoczątkował kujawską linię Piastów. Co ciekawe to właśnie potomkom Kazimierza kujawskiego przypisuje się ostateczne zjednoczenie naszego państwa.

W 1230 r. Konrad Mazowiecki dokonał podziału swojego księstwa między synów. Kazimierz otrzymał Kujawy, a po śmierci ojca starał się powiększyć swe władztwo. Zajął przeznaczone dla najmłodszego syna Konrada, Siemowita, ziemie łęczycką i sieradzką, a po śmierci brata, Bolesława, przyłączył do swojego księstwa ziemię dobrzyńską. I tak księstwo kujawsko-łęczycko-sieradzkie graniczyło od zachodu z Mazowszem i ziemią Wielkopolską, od północy z Pomorzem i państwem Zakonu, od wschodu z Mazowszem i ziemią sandomierską.

Polityka księcia kujawskiego przyczyniła się do konfliktu z pomorskim księciem Świętopełkem, efektem były wyprawy pomorskie na Kujawy. W walce przeciwko Świętopełkowi, poparcie dla księcia kujawskiego otrzymał od biskupa kujawskiego Michała (jurysdykcja biskupa sięgała również na Pomorze). W odpowiedzi Świętopełek zabronił jurysdykcji biskupowi Michałowi na całe Pomorze, a w 1238 r. dokonał zbrojnego najazdu na Kujawy. Wojska pomorskie zajęły Bydgoszcz i dotarły do naszych okolic, do Inowrocławia. Co prawda książę kujawski odzyskał gród, ale sprowokował kolejny najazd pomorski na swoją dzielnicę. Następstwem tych wydarzeń było powstanie wielkopolsko-kujawskiej koalicji, której celem było walka przeciwko księciu pomorskiemu. Następne lata (1242-1252) to wojna domowa między wodzami dzielnic, Krzyżakami i wybuch powstania pruskiego. Książęta opowiedzieli się po stronie Zakonu, książę pomorski stanął po stronie powstańców. W 1252 r. Krzyżacy zawarli pokój ze Świętopełkiem, kujawski sojusznik nie został jednak nim objęty, walki na pograniczu Wielkopolski i Kujaw trwały nadal. W drugiej połowie lat 50-tych XIII wieku książę kujawski stopniowo wycofywał się z walk z Świętopełkiem i z sojuszu z Zakonem. Walki przeniosły się w okolice Kasztelani Lądzkiej, nowy sojusz księcia kujawskiego z pomorskim w 1259 r. sprowokował książęta do stworzenia koalicji. W wyniku walk książę Kazimierz oddaje sporne ziemie (między innymi łeczycką). W końcu książę zagrożony buntem rycerskim we własnej dzielnicy postanawia odłożyć walkę o utracone z koalicją terytorium. Jego myśli krążyły wokół synów, którym należało wydzielić kawałek ziemi z własnego księstwa.

Kazimierz kujawski miał pięciu synów. Leszek Czarny najstarszy otrzymał ziemię w Łęczycy, a następie w Sieradzu. Ziemię otrzymał Leszek po buncie przeciwko ojcu.

Kujawy inowrocławskie objął młodszy syn, Siemomysł w 1267 r. Pozostali trzej synowie: Władysław Łokietek, Kazimierz II i Siemowit, w chwili śmierci ojca byli nieletni i pozostawali pod opieką matki oraz przyrodnich braci. Bracią przyznano południową część księstwa kujawskiego – ziemie brzesko-kujawską i dobrzyńską. Władzę w ziemi brzesko-kujawskiej objął Władysław Łokietek około 1275 r. Rządził tu wraz z młodszym bratem Kazimierzem II. Po śmierci Leszka Czarnego Kazimierz II przejął Łęczycę, którą przekazał mu zmarły brat. Siemowit otrzymał księstwo dobrzyńskie dopiero w 1287 r. W ten sposób księstwo kujawskie podzielono na cztery niezależne księstwa, w których panowali bracia. W 1271 r. książę wielkopolski opanował Kujawy dwa lata później księstwo objął Leszek Czarny, jednak w 1278 r. księstwo wraca w ręce Siemomysła. Nie wiele wiemy również o rządach najmłodszych synów Kazimierza kujawskiego. Po śmierci Leszka Czarnego powiększają się włości książąt kujawskich. Władysław Łokietek objął ziemię sieradzką, a Kazimierz II łęczycką. Pozycja Władysława Łokietka w toku zmniejszających się koalicji rosła. Kujawy jednak podzieliły się jeszcze bardziej, powstały miniaturowe księstwa, w których władali wnukowie Kazimierza kujawskiego.

Historyczne Kujawy to powiaty: Bydgoszcz, Włocławek, część aleksandrowskiego, inowrocławski i włocławski, a także część powiatu kolskiego, konińskiego, mogileńskiego, toruńskiego i żnińskiego, a także fragmenty ziemi dobrzyńskiej i chełmińskiej. Daje nam to obraz jak wielkim terytorium władali niegdyś książęta kujawscy.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: K. Jasiński, Porozumienie kujawsko-pomorskie w 1280 r.t. 21, 1955 r., Z. Guldon, J. Powierski, Podziały administracyjne Kujaw i ziemi dobrzyńskiej w XIII-XIV w., Poznań-Warszawa 1974; S. Szczur, Historia Polski średniowiecze, Kraków 2004. Obrazek 1: drzewo geneologiczne Piastów kujawskich, https://pl.wikipedia.org/wiki/W%C5%82adcy_Kujaw obrazek 2: Kazimierz I kujawski 1233-1267 obrazek 3: Władysław Łokietek 1306-1333