Geneza ustrojów
Zarówno socjalizm jak i komunizm były w pewnym sensie przedłużeniem tradycji, która dotyka jeszcze czasów państwa Platona, niemniej jednak ma związek z nową kulturą, a co za tym idzie także nową epoką. Dziś za początek socjalizmu uważa się Ruch Babeufa, który u schyłku Rewolucji Francuskiej stał się rzecznikiem ludu.
Moment ten ma jeszcze większe znaczenie- socjalizm i komunizm zajmowały dotąd zaledwie peryferie kultury. Odtąd zyskały znaczenie pierwszorzędne i przestały tkwić w głowach samotnych myślicieli. Stają się motywem przewodnim większych grup społecznych. Wpływ na to miały na pewno pewne przełomy historyczne, jakie się w tamtym okresie dokonywały (burżuazyjna rewolucja polityczna oraz rewolucja przemysłowa). Doszło do rozwarstwienia politycznego i znaczenia społecznego stanu trzeciego. Spowodowało to antagonizmy klasowe między burżuazją a stanem trzecim. Chciano doprowadzić do rewolucji realnej, a nie tylko pozornej. Zbiegło się to ze wspomnianą wcześniej rewolucją polityczną podczas, której bogacić mogła się tylko burżuazja. W rezultacie istotnymi kwestiami stało się znaczenie robotnicze i pauperyzacja. Pojęcie „socjalizm” wywodzi się z lat 30. XIX wieku.
Socjalizm miał przeciwstawiać się liberalizmowi, który traktował z wyróżnieniem jednostkę w społeczeństwie. W socjalizmie jednostka jest częścią społeczeństwa (Durkheim będzie przeciwstawiał pojęcia socjalizmu z indywidualnością). Z twierdzeń Guy’a Surmana wynika natomiast, że socjalizm wywodzi się z feudalizmu, jako rozwinięcie opieki, którą sprawowała feudalna warstwa (zapewniała byt warstwom wyższym, a kontrolowała warstwy niższe, roztaczając nad nimi możliwość wspomnianej opieki). Jakkolwiek spojrzeć na takie stwierdzenie jest ono na pewno dość zaskakujące. Socjalizm powstał na bazie krytyki kapitalistycznego systemu, głosząc w ten sposób zniesienie pierwotnej własności prywatnej oraz środków produkcji prywatnej i zastąpienie jej budową struktur socjalistycznych w duchu kolektywizmu. Za twórców socjalizmu uważać możemy postacie, tj. : F. Babeuf, C.H. de Saint-Simon, Ch. Fourier, R. Owen, których koncepcje z czasem zaczęto nazywać mianem socjalizmu utopijnego. Krytykowały one stosunki kapitalistyczne z punktu widzenia praw natury i zasad sprawiedliwości. Z czasem głównymi teoretykami socjalistycznymi stali się K. Marks, F. Engels i P. Proudhon. Byli oni twórcami marksizmu oraz proudhonizmu. Teorie te starły się z czasem w roku 1864 podczas tzw. I Międzynarodówki. Do konfliktu dołączył też anarchizm Bakunina.
W drugiej połowie XIX doszło do zdecydowanego zwyciężenia nurtu marksistowskiego, który zdobył popularność przy II Międzynarodówce. Komunizm wyłonił się natomiast (spoglądając na kolej losów tego ustroju) jako ortodoksyjny odłam socjalizmu, który w wieku XIX zyskał coraz większe poparcie stanu robotniczego i biednej inteligencji. Był więc poniekąd odpowiedzią na bierność socjalizmu, który został uznany jako ideologicznie słaby. Powstanie nowego ustroju tłumaczono tym, że socjalizm nie będzie przeciwstawiać się kapitalizmowi. Uważano, że dojdzie do istotnej rewolucji społecznej, która w wyniku przewrotu stworzy nowe społeczeństwo, tym razem jednak bezklasowe, przestanie przy tym istnieć kapitał i własność prywatna. W założeniu po wybuchu i późniejszym wyhamowaniu rewolucji społeczeństwo światowe powinno powoli kształtować się jako zbiór ludzi bez podziału na rasy, wyznania, poziom wykształcenia oraz zamożność. Wśród środków było korzystanie z aparatu przymusu i siły do momentu gdy wszystkie warstwy połączą się w jeden organizm. Komunizm próbowano wcielać w życie. Stało się tak w Rosji gdzie Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji (Bolszewików) prowadzona przez Włodzimierza Lenina poprzez Rewolucję Październikową wprowadziła w 1917 roku ustrój komunistyczny. W praktyce komunizm jako ustrój stał się obok nazizmu i faszyzmu jednym ze zbrodniczych systemów tego świata.
Ideologie czerpiące wzorzec z socjalizmu
Socjalizm jako ustrój lewicowy przetrwał wiele podziałów i wstrząsów, jakim było powstanie kolejnych nurtów. Wśród nich wyróżnić możemy:
*socjalizm dhammiczny
* socjalizm agrarny
* socjalizm chrześcijański
* socjalizm rynkowy
Socjalizm dhammiczny powstał w latach 70. jako nazwa wizji „Oświeconego społeczeństwa” założony tajskiego mnicha bhikkhu Buddhadasę. Dhammiczny socjalizm bazuje na dwóch podstawowych faktach, jakimi są możliwy rozpad socjalizmu oraz tym, że człowiek stanowi jednostkę budująco społeczeństwo.
Socjalizm agrarny to utopia społeczna, która została ogłoszona w XIX wieku przez demokratów rosyjskich. Postulował utworzenie ustroju socjalistycznego z pominięciem ustroju kapitalistycznego. Główną siłą rewolucyjną byłoby chłopstwo.
Socjalizm chrześcijański opierał się na utopijnym podziale dóbr i ponadklasowym społeczeństwie. W duchu chrześcijańskim krytykował efekty kapitalizmu i popierał solidaryzm społeczny .
Socjalizm –system, który w założeniach opierał się o mieszankę planowania. W systemie swój głos uzyskałaby samorządność pracownicza i rynku. Co istotne opierał się na własności mieszanej.
Różnice dwóch ustrojów
Komunizm w całości potępia wartości kapitalistyczne jak i cały ustrój kapitalizmu. Musi się to odbywać na drodze rewolucji społecznej (w przypadku Polski komunizm będzie się rozwarstwiał bardzo powoli, próbowano co prawda wprowadzić komunizm siłą w 1920, zakończyło się to jedną klęską Armii Czerwonej). Socjaliści natomiast zmierzają do prosocjalistycznych przeobrażeń kapitalizmu na drodze reformistycznej (powolnych reform) w ramach legalnych procedur zgodnych z konstytucją. Komuniści pragną utrzymywać władzę na stałe, zależy im na tym, aby rządzić trwale i jak najdłużej, a przynajmniej do osiągnięcia stałego ustroju komunistycznego. Socjaliści natomiast opierają swoją władzę na demokratycznych wyborach oraz akceptują mechanizmy większości społeczeństwa, nie przyglądają się walce klasowej, lecz partyjnej, którą rozwiązuje większością w parlamencie (komuniści poświęcają się dla walki klasowej). W ustroju komunistycznym często stosuje się aparat przymusu i terroru, którym rządzi się często łącząc kierunek ustrojowych z rządami totalitarnymi.
Sfera ekonomiczna to także wyraźne różnice, które dzielą oba wywodzące się z tych samych głównie założeń ( przede wszystkim walka klasowa) ustroje. I tak socjaliści w wyjątkowych sytuacjach (mimo sprzeciwu wobec kapitalizmu) nie wahają się wprowadzić gospodarki mieszanej, polegającej na fuzji tego co socjalistycznej z tym co kapitalistyczne.
Formułując ogólne obserwacje na temat ostatecznego wyodrębnienia się ideologii socjalizmu, należy podkreślić, że odpowiedzialne za to były głównie wydarzenia rewolucji bolszewickiej w Rosji. Odtąd w oparciu o jej skutki, ideowi komuniści traktują socjalizm instrumentalnie jako środek ostatecznego celu -komunizmu. Natomiast ideowi socjaliści ukazują pogłębiającą się przepaść nie tylko pomiędzy socjalizmem realnym a utopijnym nadal komunizmem, ale i między socjalizmem realnym a socjalizmem demokratycznym. Komunizm natomiast traktuje własność prywatną jak coś, co można nazwać kradzieżą. Komuniści nie wahają się opierać swoich działań poprzez przymusowe wywłaszczanie kapitalistów bez żadnej rekompensaty. Opowiadają się za nacjonalizacją wszystkich środków produkcji jako warunkiem komunistycznej dystrybucji i konsumpcji.
Poza sferą ekonomiczną komunizm od socjalizmu dzieli także ogromna produkcja w wybranych przez państwo dziedzinach gospodarki, mobilizacja ludności metodami przymusu politycznego i policyjnego do osiągania celów polityczno- gospodarczych, masowe przemiany społeczne, ateizacja, realizowana w sposób zinstytucjonalizowany często także kult wodzów, a także blokada informacyjna społeczeństwa (stosowanie cenzury).
Podobieństwa socjalizmu i komunizmu
Socjalizm i komunizm w aspekcie podobieństw przedstawia podobne możliwości fuzji, które czynią ze sobą ideologie liberałów i konserwatystów. W zasadzie socjalizm i komunizm tworzą podobne założenia, z uwzględnieniem komunizmu jako dążenia do skrajności. Powiązania myśli komunistycznej z myślą socjalistyczną były ściślejsze od pierwszych prób wykorzystywania ich na wielką skalę, przy konstruowaniu ustrojów społecznych. Praktyczne losy obu nurtów myśli przyczyniły się poważnie do podkreślenia istniejących między nimi różnic, jak też wewnętrznego ich przeobrażenia. Komunizm i socjalizm, są przykładem teoretycznego oraz praktycznego oddziaływania na siebie.
Komunizm i socjalizm mają ze sobą więc wiele wspólnego. Równie bliskoznacznymi terminami wokół socjalizmu i komunizmu jest narodowy socjalizm (hitleryzm) oraz nacjonalizm.
Przemysław Bohonos
Bibliografia:
Szacki Jerzy, Historia Myśli Socjologicznej, Warszawa, 2008.
Freidrich Hayek, Droga do zniewolenia, Warszawa 2007.
Jerzy Drygalski, Nie(realny) socjalizm, Warszawa 1992.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz