Alfons Moszczeński (1816–1890)

Alfons Moszczeński, ziemianin, działacz niepodległościowy i społeczny urodzony w Rzeczycy nad Gopłem 25 lipca 1916 r. (koło Kruszwicy). Syn Floriana Wincentego (1783–1851), kapitana WP, właściciela Rzeczycy, dzierżawcą majętności rządowej Karsk, i Adaminy z Bielskich. Naukę rozpoczął w kolegium pijarów w Płocku. W r. 1830 potajemnie opuścił szkołę i starał się w Warszawie o przyjęcie do wojska. Z powodu małoletności odstawiony został do domu. Po r. 1831 ukończył gimnazjum w Toruniu i przez kilka lat odbywał służbę w wojsku pruskim, które opuścił w stopniu oficerskim. Następnie osiadł na roli i dzierżawił najpierw Sosnowicę (w Król. Pol.), a następnie Karsk (w Inowrocławskiem, w W. Ks. Pozn.), własność ojca. Przed r. 1846 związany był z działalnością konspiracyjną Centralizacji Poznańskiej. W r. 1846 został aresztowany pod zarzutem czynnego udziału w przygotowywaniu powstania. Osadzony w Moabicie, w procesie berlińskim 2 XII 1847 skazany został na 8 lat fortecy, utratę szlachectwa i stopnia oficerskiego. Uwolniony z więzienia w czasie rewolucji berlińskiej 1848 r., wrócił w Poznańskie i wziął czynny udział w działalności Komitetu Narodowego w Inowrocławiu. Zajmował się sprawami rekwizycji i był komendantem miasta Inowrocławia. Po upadku powstania osiadł na roli i po śmierci ojca odziedziczył dobra Rzeczyca. W okresie powstania styczniowego wziął czynny udział, wraz z drugą żoną, w organizowaniu pomocy dla oddziałów walczących w Królestwie, a dwór w Rzeczycy stał się punktem przerzutowym ochotników i materiałów wojennych. Po upadku powstania został w czasie pobytu we Włocławku aresztowany przez władze rosyjskie i uwięziony na Pawiaku w Warszawie. Po licznych interwencjach został zwolniony z zakazem przebywania w obrębie cesarstwa rosyjskiego.

W r. 1851 zawarł związek małżeński z Emilią Wierusz-Walknowską (zm. 1856), a w r. 1859 powtórny związek z Eufemią Krukowską. Z drugiego małżeństwa mieli: syna Jana Bernarda (chemika), i córki: Izabelę, Zofię (żonę Józefa Bielickiego właściciela Drzązgowa), Cecylię i Annę.

W styczniu 1863 r. wybuchło powstanie styczniowe. Moszczeński przechowywał w swym majątku broń dla walczących, a także samych ochotników. Za działalność antyzaborczą został aresztowany przez władze rosyjskie i osadzony na Pawiaku, gdzie przesiedział kilka tygodni. Po zwolnieniu i upadku powstania zajął się działalnością społeczną. Uczestniczył w założeniu kółek rolniczych w Łojewie i Chełmcach, prezesując temu ostatniemu przez 22 lata. Również w latach 1866-1877 jako prezes stał na czele dyrekcji inowrocławskiego Towarzystwa Rolniczego. Członek Towarzystwa Przemysłowców, inicjator reformy języka rzemieślniczego polskiego (1874 r.), orędownik zabezpieczenia emerytalnego włościan, także p. Alfonsomu Kruszwica zawdzięcza ocalenie resztek zamku. Członek Towarzystwa Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim w Toruniu. Zmarł 15 kwietnia 1890 r. w swym majątku w Rzeczycy, tam został pochowany., w kaplicy ufundowanej przez siebie.

Opracowanie Bartłomiej Grabowski, źródła: korzystałem z publikacji Mariana Przybylskiego http://www.wtg-gniazdo.org/ a także http://www.ipsb.nina.gov.pl/ http://ligakobietpolskich.pl/ pozostale źródła: Seweryn hrabia Uruski, Rodzina, Herbarz szlachty polskiej, t XI, Warszawa 1914, s. 302-309. SGKPiIKS, t X, s. 139-140. Miroslaw Pietrzak, Moszczyński Alfons, [w:0 Inowrocławski Słownik Biograficzny, Inowrocław 1997, t. 3, s. 61-62. Wiarus. Pismo dla średniego stanu Polskiego, 1874 nr 72; 1875 nr 50. Wojtkowski, Bibliogr. historii Wpol.; W. Enc. Ilustr.; Uruski, XI 309; Żychliński, XIX 347–8; – Jakóbczyk W., Patron Jackowski, P. 1938 s. 61, 149; tenże, Studia nad dziejami Wielkopolski w XIX w., P. 1959 II 93–4; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I 347–8; Kozłowski J., Wiosna Ludów w powiecie inowrocławskim, „Ziemia Kujawska” T. 3: 1971 s. 23, 30–1; Kroczakowa S., Towarzystwo Moralnych Interesów Ludności Polskiej pod Panowaniem Pruskim w Toruniu, „Prace Kom. Hist. Bydgoskiego Tow. Nauk.” T. 6: 1969 s. 76–7, 79; – Akta i czynności Polaków oskarżonych w r. 1847 o zbrodnię stanu, Berlin 1847 II 131–2; – „Tyg. Ilustr.” 1919 nr 17 (wspomnienie pośmiertne żony Eufemii oraz jej fot.). Obrazek: etrzcinski@hotmail.com